الله با شما در شادی و غم و اندیشه اکبر مشاوره – آموزش – خدمات دينی تلفن؛ 38824770-025 ((اين كتاب از نرم افزار« المكتبة الشاملة » که توسط « مؤسسۀ بلاغ مبين » تنظیم گردیده، تهيه شده است)). دفتر شادی و غم و اندیشه |
بسم الله الرحمن الرحيم |
چكيده تاريخ پيامبر اسلام |
نام كتاب :
چكيده تاريخ پيامبر اسلام
مؤ لف : دكتر محمد ابراهيم آيتى
فهرست
مطالب
سخنى كوتاه
اجداد رسول خدا
بعثت رسول خدا صلى الله عليه و
آله
مقدمات هجرت و آشنايى با اهل يثرب
سال اول هجرت
سال دوم هجرت (سنة
الامر)
ديگر حوادث سال دوم هجرت
سال سوم هجرت
ديگر حوادث سالسوم
هجرت
سال چهارم هجرت
سال پنجم هجرت (سنة الاءحزاب )
سال ششم هجرت
سال
هفتم هجرت (سنة الاستغلاب )
سال هشتم هجرت (سنة الفتح )
سريه هاى بعد از
فتح
ديگر وقايع سال هشتم
سال نهم هجرت
ديگر حوادث سال نهم هجرت
وفدهاى
عرب
(1/1)
next page
fehrest page
فهرست
مطالب
سخنى كوتاه
اجداد رسول خدا
پدر رسول خدا صلى الله عليه و
آله
مادر رسول خدا صلى الله عليه و آله
رسول خدا صلى الله عليه و
آله
ميلاد رسول خدا صلى الله عليه و آله
دوران شيرخوارگى و كودكى پيامبر صلى
الله عليه و آله
سفر رسول خدا به مدينه در شش سالگى
سفر اول شام
حوادث مهم
در دوران جوانى ، قبل از بعثت
فجار
حلف الفضول
سفر دوم شام و ازدواج با
خديجه
فرزندان رسول خدا صلى الله عليه و آله
ولادت فاطمه عليهاالسلام دختر
پيامبر صلى الله عليه و آله
تجديد بناى كعبه و تدبير رسول خدا در نصب
حجرالاءسود
على عليه السلام در مكتب پيامبر صلى الله عليه و آله
رسول خدا در
كوه حراء
بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله
آغاز دعوت
اسلام جعفر بن ابى
طالب
اسلام حمزة بن عبدالمطلب
دارالتبليغ اءرقم
علنى شدن دعوت
انذار
عشيره اءقربين
آخرين دستور
سرسخت ترين دشمنان پيامبر اسلام
پيشنهادهاى
قريش به رسول خدا صلى الله عليه و آله
شكنجه هاى طاقت فرسا
نخستين مهاجران
حبشه
مهاجران حبشه در نوبت دوم
مبلغان قريش
نگرانى شديد قريش
پيمان بى
مهرى و بيدادگرى
گشايش خدايى
اسلام طفيل بن عمرو دوسى
داستان
اءعشى
نمايندگان نصارى
نزول سوره كوثر
وفات ابوطالب و خديجه
ازدواج
رسول خدا با سوده و عايشه
سفر رسول خدا به طائف
زيد بن حارثه
واقعه
اسراء
واقعه معراج
واقعه شقّالقمر
دعوت قبايل عرب
مقدمات هجرت و آشنايى
با اهل يثرب
نخستين مسلمانان اءنصار
اسلام آوردن سعد بن معاذ و اسيد بن
حضير
دومين بيعت عقبه
جريان بيعت
دوازده نفر نقيب اءنصار
آغاز هجرت
مسلمين به مدينه
سوره هاى مكى قرآن
شوراى دارالندوه
دستور هجرت
ليلة
المبيت
نخستين منزل هجرت يا غار ثور
جايزه قريش براى دستگيرى رسول خدا صلى
الله عليه و آله
بريدة بن حصيب اءسلمى (از قبيله بنى اسلم )
سالاول
هجرت
ورود رسول خدا به مدينه
بناى مصجد مدينه
بقيه مهاجران
شيوع اسلام
در مدينه
(2/1)
سوره هاى مدنى
قرآن مجيد
قرارداد مسالمت آميز ميان يهوديان
قرارداد برادرى ميان مهاجر و
انصار
دشمنى يهود و منافقان با رسول خدا و مسلمانان
سال دوم هجرت (سنة
الامر)
تغيير قبله و وجوب زكات و روزه
دستور جهاد و آغاز غزوه ها و سريّه
ها
شماره غزوه هاى رسول خدا صلى الله عليه و آله
شماره سريه هاى رسول خدا صلى
الله عليه و آله
غزوه ودان يا غزوه ابواء
سريه (عبيدة بن حارث بن مطلب
)
سريه (حمزة بن عبدالمطلب )
غزوه (بواط)
غزوه (عشيره )
سريه (سعد بن
ابى وقاص )
غزوه (سفوان )، عزوه (بدر اولى )
سريه (عبدالله بن جحش )
غزوه
بدر كبرا
فرود آمدن قريش در مقابل مسلمين
روز جنگ و آمادگى قريش
صف آرايى
رسول خدا صلى الله عليه و آله
صلح جويان قريش و آتش افروزان جنگ
آغاز خونريزى
و جنگ تن به تن
جنگ مغلوبه
وضع رسول خدا در جنگ بدر
آيات مربوط به غزوه
(بدر كبرا)
دستور خاصّ
معاذ بن عمرو و ابوجهل
كشتگان قريش در چاه
بدر
مسلمانان دوزخى
غنيمتهاى بدر
مژده فتح در مدينه
اسيران قريش در
مدينه
مكه در عزاى جگرگوشه هاى خود
اندوه ابولهب و هلاكت او
دو دستور
سياسى
اقدام قريش در خريد اسيران
داستان عمير بن وهب
نزول سوره
اءنفال
فهرست سپاهيان اسلامى و شهداى بدر
كشته هاى قريش در بدر
اسيران
قريش در بدر
غزوه بنى سليم در (كدر)
سريه (عمير بن عدى )
سريه (سالم بن
عمير)
غزوه (بنى قينقاع )
غزوه سويق
ديگر حوادث سال دوم هجرت
سال سوم
هجرت
غزوه ذى اءمرّ
غزوه بحران
سريه (محمد بن مسلمه )
سريه (زيد بن
حارثه ) يا سريه قرده
داستان محيصه و حويصه
غزوه احد
جمعه ششم
شوال
بازگشتن منافقان
رسول خدا در شيخان
روز احد
صف آرايى قريش
خطبه
رسول خدا صلى الله عليه و آله
نقش زنان قريش در جنگ
نتيجه معصيت و
نافرمانى
رسول خدا در پناه كوه
سخنان اءبوسفيان
ماءموريت على بن ابى
طالب
شهداى احد
شهادت حمزة بن عبدالمطلب
هند و حمزه
ابوسفيان و
حمزه
رسول خدا و حمزه
صفيه و حمزه
(2/2)
به خاك سپردن
حمزه
حمنه و حمزه
زنان انصار و حمزه
نام چند تن ديگر از شهداى
احد
داستان ام عماره
داستان قتادة بن نعمان
داستان قزمان منافق
كشته
هاى قريش
رسول خدا در مدينه
غزوه حمراءالاسد
پيشتازان سپاه و شهيدان اين
غزوه
داستان معبد بن ابى معبد خزاعى
فرق حق و باطل
گرفتارى ابوعزّه
شاعر
داستان معاوية بن مغيره
ديگر حوادث سالسوم هجرت
سال چهارم
هجرت
سريّه (ابوسلمه )
سريّه (عبداللّه بن انيس انصارى )
سريّه
رجيع
سريه بئر معونه
سريه عمرو بن اءميه ضمرى براى كشتن ابوسفيان
غزوه بنى
نضير
غزوه ذات الرقاع
وجه تسميه غزوه (ذات الرقاع )
سوءقصد نسبت به رسول
خدا صلى الله عليه و آله
نماز خوف
داستان جابر انصارى
نمودارى از پايدارى
مهاجر و نصار
غزوه بدرالوعد
سال پنجم هجرت (سنة الاءحزاب )
غزوه دومة
الجندل
غزوه خندق
احزاب و فرماندهانشان
تصميم رسول خدا صلى الله عليه و
آله
نزديك شدن خطر
پايدارى انصار
فرماندهان قريش
آخرين تلاش
دشمن
زخمى شدن سعد بن معاذ
صفيه و حسان بن ثابت
نعيم بن مسعود يا وسيله
خدايى
حذيفة بن يمان در ميان دشمن
شهداى غزوه احزاب
كشته هاى مشركان در
غزوه احزاب
غزوه بنى قريظه
لغزش اءبولبابه
تسليم شدن (بنى قريظه
)
اجراى حكم سعد بن معاذ
بدبختى زبير بن باطا
دو نفر بخشيده شدند
تقسيم
غنايم
شهداى غزوه بنى قريظه
سريه (ابو عبيدة بن جراح فهرى )
سال ششم
هجرت
سريه (محمد بن مسلمه انصارى )
سريه (عكاشة بن محصن )
سريه (محمد بن
مسلمه )
سريه (سعد بن عباده خزرجى )
سريه (اءبو عبيدة بن جراح )
سريه
(اءبو عبيدة بن جراح ) به ذى القصه
سريه (اءبو عبيدة بن جراح ) به ذى
القصه
سريه (زيد بن حارثه ) به جموم
سريه (زيد بن حارثه ) به عيص
غزوه بنى
لحيان
سريه (اءبوبكر بن اءبى قحافه ) به غميم
سريه (عمر بن خطّاب ) بر سر
(قاره )
غزوه ذى قرد در تعقيب (عيينة بن حصن فزارى )
سريه (زيد بن حارثه ) به
(طرف )
(2/3)
سريه (زيد بن
حارثه ) به (حسمى ) بر سر جذام
سريه اوّل (زيد بن حارثه ) به وادى
القرى
سريّه (زيد بن حارثه ) به مدين
سريّه (عبدالرّحمان بن عوف ) به دومة
الجندل
سريه (على بن ابى طالب ) به فدك
غزوه بنى المصطلق
نزاع مهاجر و
انصار
نفاق عبدالله بن ابى
تفاوت پسر با پدر
سوره منافقون يا فرج زيد بن
اءرقم
داستان مقيس بن صبابه
امّالمؤ منين جويريه
اسلام آوردن حارث
وليد
فاسق
عايشه در غزوه بنى المصطلق
سريه (زيد بن حارثه ) به وادى القرى بر سر ام
قرفه
سريه (عبدالله بن عتيك ) بر سر ابورافع يهودى
سريه اول (عبدالله بن
رواحه ) به خيبر
سريه دوم (عبدالله بن رواحه ) به خيبر بر سر يسير بن
رزام
سريه (كرز بن جابر فهرى ) به ذى الجدر
غزوه حديبيه و بيعت
رضوان
سفراى قريش
سفيران رسول خدا صلى الله عليه و آله
بيعت
رضوان
آخرين سفير قريش
جريان صلح حديبيه
صلحنامه
بازگشت رسول خدا و
اصحاب به مدينه ونزول سوره فتح
غديرخم
داستان ابوبصير ثقفى
زنانى كه پس از
قرارداد صلح مهاجرت كردند
اسلام عمروبن عاص و خالد بن وليد و عثمان بن طلحه بعد
از حديبيه
دعوت پادشاهان مجاور به اسلام
مضمون نامه اى كه به قيصر روم نوشته
شده
گستاخى برادرزاده قيصر
غوغاى عوام روم و شهادت اسقف
مشورت قيصر با
دانشمندان مسيحى
كنجكاوى قيصر
مضمون نامه رسول خدا به خسرو ايران
گستاخى
خسروپرويز
نامه نجاشى (پادشاه حبشه )
نامه مقوقس (پادشاه اسكندريه )
نامه
حارث بن ابى شمر غسانى (پادشاه تخوم شام )
نامه هوذة بن على (پادشاه يمامه
)
نامه جلندى و فرزندانش (پادشاه عمان )
نامه منذر بن ساوى (پادشاه بحرين
)
نامه جبلة بن اءيهم (پادشاه غسان )
ديگر وقايع در سال ششم هجرت
سال هفتم
هجرت (سنة الاستغلاب )
غزوه خيبر
مسير رسولخدا صلى الله عليه و آله از مدينه
تا خيبر
فتح قلاع خيبر
سرفرازى على عليه السلام
صفيه
كشتگان يهود
خيبر
فدك
قرار رسول خدا با مردم خيبر و فدك
زينب دختر حارث
(2/4)
غزوه وادى
القرى
شهداى غزوه خيبر
داستان اسود راعى
داستان حجاج بن علاط
سلمى
نگرانى عباس بن عبدالمطلب
غنائم خيبر
تيماء
ماءموران برآورد محصول
خيبر
رسيدن جعفر بن ابى طالب از حبشه
انتقال مسلمانان مقيم حبشه به
مدينه
سريه تربه بر سر هوازن
سريه نجد (سريه بنى كلاب )
سريه (بشير بن
سعد)
سريه (زبير بن عوام )
سريه (غالب بن عبدالله )
سريه (بشير بن سعد
انصارى ) به (يمن ) و (جبار)
عمرة القضاء
سريه (ابن ابى العوجاء) بر سر بنى
سليم
سريه (عبدالله بن ابى حدرد اسلمى )
سريه (محيصة بن مسعود) به ناحيه
فدك
سريه (عبدالله بن ابى حدود) به اضم
سال هشتم هجرت (سنة الفتح )
سريه
(غالب بن عبدالله كلبى ليثى ) بر سر بنى ملوح
سريه (غالب بن عبدالله ليثى
)
سريه (كعب بن عمير غفارى )
سريه (شجاع بن وهب اسدى )
سريه (قطبة بن عامر
بن حديده )
غزوه (موته )
روز جنگ
شهداى غزوه موته
سريه ذات
السلاسل
سريه (ابو عبيده بن جراح )
سريه (ابو قتادة بن ربعى انصارى )
سريه
(ابوقتاده ) به بطن اضم
غزوه فتح مكه
حاطب بن ابى بلتعه
حاطب
گنهكار
بسيج عمومى
شماره سپاهيان اسلام
حركت از مدينه
هجرت (عباس بن
عبدالمطلب )
ابوسفيان بن حارث و عبدالله بن اءبى اميه
اسلام ابوسفيان
اموى
ورود سپاهيان اسلام به مكه
نادانى جوانان قريش
پرچم امان
كسانى كه
بايد كشته شوند
در خانه امّهانى
رسول خدا در مسجدالحرام
تاريخ فتح
مكه
رسول خدا در كعبه
رسول خدا بر در كعبه
اذان بلال
نگرانى
انصار
سوءقصد
اسلام عباس بن مرداس سلمى
سريه هاى بعد از فتح
سريه (خالد
بن وليد) براى شكست بت عزى
سريه (عمرو بن عاص ) براى شكستن بت سواع
سريه (سعد
بن زيد) بر سر مناة
سريه (خالد بن سعيد بن عاص ) به عرنه
سريه (هشام بن عاص )
به يلملم
سريه (غالب بن عبدالله ) بر سر بنى مدلج
سريه (عمرو بن اميه ) بر سر
بنى ديل
سريه (عبدالله بن سهيل ) بر سر بنى محارب
سريه (نميلة بن عبدالله
ليثى ) بر سر بنى ضمره
(2/5)
سريه (خالد بن
وليد) به غميصاء بر سر بنى جذيمه
غزوه حنين و هوازن
دستور تحقيق
تصميم
حركت
حركت به سوى حنين
ذات اءنواط
مقدمات جنگ
هجوم ناگهانى هوازن و
فرار مسلمانان
رسول اكرم در ميدان جنگ
شماتت مكيان
زنانى كه مردانه مى
جنگيدند
بازگشت فراريان
نزول فرشتگان
نهى از كشتن زنان و
كودكان
سرانجام هوازن
اسيران و غنائم
شهداى غزوه حنين
شيماء خواهر شيرى
رسول خدا
سريه (ابوعامر اشعرى )
سريه (طفيل بن عمرو دوسى )
سريه (ابوسفيان
) بر سر طائف
سريه (امير مؤ منان على بن ابى طالب )
يك داستان عبرت
انگيز
سراقة بن مالك
غزوه طائف
بردگان مسلمان
شهداى غزوه طائف
اسلام
مالك بن عوف نصرى
تقسيم غنائم حنين
خرده گيرى كوته نظران
عمره رسول خدا
صلى الله عليه و آله
بازگشت رسول خدا به مدينه
اسلام كعب بن زهير
ديگر
وقايع سال هشتم
سال نهم هجرت
سريه (عيينة بن حصن فزارى )
سريه (ضحاك بن
سفيان كلابى )
اسارت (ثمامة بن اءثال حنفى )
سريه (علقمة بن مجزز مدلجى
)
سريه (على بن ابى طالب ) عليه السلام
سريه (عكاشة بن محصن اءسدى )
غزوه
تبوك
جد بن قيس منافق
منافقان كارشكن
گريه كنندگان
باديه نشينان بهانه
جو
توانگران بهانه جو
هزينه جنگ
فرستادگان رسول خدا صلى الله عليه و
آله
جانشين رسول خدا در مدينه
حديث منزلت
عبدالله بن ابى و منافقان
عده
و عده مسلمانان در غزوه تبوك
اءبوخيثمه
همسفران منافق
داستان اءبوذر
غفارى
رسول خدا صلى الله عليه و آله در تبوك
اهل ايله و جرباء و
اءذرح
سريه (خالد بن وليد)
اصحاب عقبه
مسجد ضرار
مساجد رسول خدا از
مدينه تا تبوك
سه گنهكار خوش عاقبت
ديگر حوادث سال نهم هجرت
وفدهاى
عرب
سخنى كوتاه
كتابى كه در دست داريد خلاصه و برگزيده اى است از تاريخ
پيامبر اسلام كه از منابع و مآخذ مهم و معتبر جمع آورى شده است .
(2/6)
ارزش علمى و
تاريخى كتاب تاريخ پيامبر اسلام تاءليف استاد مرحوم (دكتر محمد ابراهيم آيتى ) مورد
تاءييد اساتيد بزرگ و علماى معاصر است ، بويژه كوشش استاد (دكتر ابوالقاسم گرجى )
در تجديد نظر و تكميل اين اثر مهم و بجاماندنى ، بر آهل تحقيق پوشيده نيست ؛
بنابراين ميتوان گفت با اين كه تاكنون درباره سيره نبوى كتب بسيارى تاءليف و انتشار
يافته ، ليكن اين كتاب با ويژگيهايى كه به خود اختصاص داده ما را نسبت به ساير كتب
مشابه كه در اين زمينه به چاپ رسيده تا حدى بى نياز ساخته است و چون متاءسفانه
دسترسى به اين اثر گرانقدر براى عموم بآسانى فراهم نيست و اگر هم دستيابى به آن
آسان باشد به سبب حجم زياد و تفصيل در كلام ، مطالعات مفصل و طولانى ، بخصوص در عصر
ما كه عصر شتاب و كم حوصلگى است ، براى همگان ميسور نمى باشد، لذا بر حسب پيشنهاد
دانشمند محترم جناب حجة الاسلام و المسلمين آقاى (على اكبر الهى خراسانى ) مدير
عامل بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى ، بنده بر آن شدم تا خلاصه اى از تاريخ
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله را به پيروى از نثر و شيوه نگارش مؤ لف
محترم ، به منظور استفاده عموم و علاقه مندان و صاحبان خرد، فراهم آورم . ارشاد و
راهنماييهاى ايشان ، مرا يارى داد تا به لطف حضرت بارى در انجام اين مهم توفيق يابم
.
اين اثريست مختصر، امّا شعاعى است از انوار نبوى بر صفحه گيتى ...
جعفر
شريعتمدارى
اجداد رسول خدا
از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است كه
فرمود: ( اذا بلغ نسبى الى عدنان فامسكوا. ) (هرگاه نسب من به عدنان رسيد از ذكر
اجداد جلوتر خوددارى كنيد(1) ). به اين جهت ، شرح حال اجداد پيامبر اسلام صلى الله
عليه و آله را از جد بيستم ، (عدنان ) شروع مى كنيم .
(2/7)
20 - عدنان :
پدر عرب عدنانى است كه در تهامه ، نجد و حجاز تا شارف الشاءم و عراق مسكن داشته اند
و انان را عرب معدى ، عرب نزارى ، عرب مضرى ، عرب اسماعيلى ، عرب شمالى ، عرب
متعربه و مستعربه ، بنى اسماعيل ، بنى مشرق ، بنى قيدار مى گويند و نسبشان به
اسماعيل بن ابراهيم عليه السلام مى رسد. (2)
عدنان دو پسر داشت : (معدّ) و (عكّ)
كه (بنى غافق ) از (عكّ) پديد آمده بودند.
19 - معدّ بن عدنان : (عدنان ) با
فرزندان خويش به سوى يمن رفت و همان جا بود تا وفات يافت . او را چند پسر بود كه
معدّ بر همه آنها سرورى داشت . مادر معدّ از قبيله (جُرهُم ) بود و ده فرزند داشت و
كنيه معدّ (ابوقضاعه ) بود.(3)
به قول ابن اسحاق : معدّبن عدنان چهار پسر به
نامهاى ، (نزار)، (قضاعه )، (قنص ) و (اياد) داشت .
18 - نزار بن معد: سرور و
بزرگ فرزندان پدرش بود و در مكه جاى داشت و او را چهار پسر به نامهاى : (مضر)،
(ربيعه )، (انمار) و (اياد) بود. دو قبيله (خشعم ) و (بجيله ) از انمار به وجود
آمده اند و دو قبيله بزرگ ربيعه و مضر از نزار پديدار گشته اند.
17 - مضر بن
نزار: دو پسر داشت : (الياءس )(4) و (عيلان ) و مادرشان از قبيله (جرهم ) بود. از
رسول اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: (مضر و ربيعه را دشنام
ندهيد، چه آن دو مسلمان بوده اند.(5) ) (مضر) سرور فرزندان پدرش و مردى بخشنده و
دانا بود و فرزندانش را ره صلاح و پرهيزگارى نصيحت مى كرد.
16 - الياس بن مضر:
پس از پدر در ميان قبايل بزرگى يافت و او را (سيدالعشيرة ) لقب دادند، سه پسر به
نامهاى : (مدركه )، (طابخه ) و (قمعه ) داشت (نامشان به ترتيب : عامر، عمرو و عمير
است ) و مادرشان (خندف ) و نام اصلى وى (ليلى ) بود و قبايلى را كه نسبشان به
الياءس مى رسد (بنى خندف ) گويند.
(2/8)
قبيله هاى
(بنى تميم )، (بنى ضبه )، (مزينه )، (رِباب )، (خزاعه ) (اسلم )، از الياس بن مضر
منفصل مى شوند.
15 - مدركه بن الياءس : نامش (عامر)(6) و كنيه اش (ابوالهذيل ) و
(ابوخزيمه ) بود. (مدركه ) چهار فرزند داشت : (خزيمه ) و (هذيل )، (حارثه ) و (غالب
).(7)
نسب قبيله (هذيل ) و (عبداللّه بن مسعود) صحابى معروف به (مدركة بن الياس
) مى رسد.
14 - خزيمة بن مدركة : مادرش (سلمى ) دختر (اسد بن ربيعة بن نزار) و
به قول ابن اسحاق زنى از (بنى قضاعه ) بود، بعد از پدر حكومت قبايل عرب را داشت و
او را چهار پسر به نامهاى : (كنانه )، (اسد)، (اسده )، (هون ) بود.
13 - كنانة
بن خزيمه : كنيه اش (ابومضر) و مادرش (عوانه ) دختر (سعدبن قيس بن عيلان بن مضر)
بود. از (كنانه ) فضايل بى شمارى آشكار گشت و عرب او را بزرگ مى داشت . فرزندانش
عبارت بودند از: (نضر)، (مالك )، (عبدمناة )، (ملكان ) و (حدال ). قبايل (بنى ليث )
و (بنى عامر) از كنانة بن خزيمه پديد آمده اند.
12 - نضر بن كنانه : مادرش به
قول يعقوبى (هاله ) دختر (سويد بن غطريف ) و به قول ابن اسحاق و طبرى و ديگران
(برّه ) دختر (مرّبن ادّبن طابخه ) بود و فرزندان وى : (مالك )، (يخلد) و (صلت ) و
كنيه اش (ابوالصلت ) بوده است .
يعقوبى مى گويد: نضر بن كنانه ، اول كسى است كه
(قريش ) ناميده شد و به اين ترتيب كسى كه از فرزندان نضر بن كنانه نباشد (قرشى )
نيست .
11 - مالك بن نضر: مادر وى (عاتكه ) دختر (عدوان بن عمرو بن قيس بن عيلان
) و فرزند وى (فهر بن مالك ) بود.
10 - فهر بن مالك : مادر وى (جندله ) دختر
(حارث بن مضاض بن عمرو جرهمى ) بود و فرزندان وى : (غالب )، (محارب )، (حارث )،
(اسد) و دخترى به نام (جندله ) مى باشند.
(2/9)
9 - غالب بن
فهر: مادر وى (ليلى ) دختر (سعد بن هذيل ) بود و فرزندان وى : (لؤ ى ) و (تيم
الادرم ) و فغرزندان تيم بن غالب ، (بنو اءدرم بن غالب ) معروف شده اند.
8 - لؤ
ى بن غالب : مادرم وى (سلمى ) دختر (كعب بن عمرو خزاعى ) بود و فرزندانش عبارت
بودند از: (كعب )، (عامر)، (سامه )، (عوف ) و (خزيمه ).
7 - كعب بن لؤ ى : مادر
وى (ماوية ) دختر (كعب بن قين بن جسر) بود و فرزندانش عبارت بودند از (مره )، (عدى
) و (هصيص ) و كنيه اش (ابوهصيص ) بود.
كعب بن لؤ ى از همه فرزندان پدرش
بزرگوارتر و ارجمندتر بود، وى اولين كسى است كه در خطبه اش (اما بعد) گفت و روز
جمعه را (جمعه ) ناميد، زيرا پيش از آن ، عرب آن را (عروبه ) مى ناميد.
6 - مرة
بن كعب : مادر وى : (وحشية ) دختر (شيبان بن محارب بن فهر بن مالك بن نضر) است و
فرزندان وى : (كلاب )، (تيم )، (يقظه )، و كنيه اش (ابويقظه ) مى باشد.
5 - كلاب
بن مّره : مادرش (هند) دختر (سرير بن ثعلبة بن حارث بن (فهر بن ) مالك (بن نضر) بن
كنانه بن خزيمه ) است و فرزندانش : (قصىّبن كلاب ) و (زهره بن كلاب ) و يك دختر، و
كنيه اش (ابوزهره ) و نامش (حكيم ) است .
رسول اكرم صلى الله عليه و آله
درباره دو فرزند (كلاب بن مره ) يعنى : (قصى ) و (زهره ) گفت : (دو بطن خالص قريش
دو پسر كلاب اند).
4 - قصى بن كلاب : مادرش : (فاطمه ) دختر (سعد بن سيل ) است و
فرزندانش : (عبدمناف )، (عبدالدار)، (عبدالعزى ) و (عبد قصى ) و دو دختر و كنيه اش
(ابوالمغيره )(8) بود.
قصى بزرگ و بزرگوار شد. در اين موقع دربانى و كليددارى
خانه كعبه با قبيله (خزاعه ) بود كه پس از (جرهميان ) بر مكه غالب شده بودند و
اجازه حج با قبيله (صوفه ) بود.
(2/10)
(قصى ) زير
بار (صوفه ) نرفت و پس از جنگى سخت بر آنان پيروز گشت و دست آنان را از اجازه حج
كوتاه ساخت ، (خزاعه ) نيز حساب كار خويش كردند و از قصى كناره گرفتند و سرانجام
(قضى ) امور كعبه و مكه را به داورى (يعمر بن عوف بن كعب كنانى ) در دست گرفت و از
آن روز (شداخ ) ناميده شد.
(قصى ) مناصب را در ميان فرزندان خويش تقسيم كرد، آب
دادن و سرورى را به (عبدمناف )، (دارالندوه ) را به (عبدالدار)، پذيرايى حاجيان را
به (عبدالعزى ) و دو كنار وادى را به (عبدقصى ) واگذاشت .(9)
قريش از نظر
بزرگوارى (قصى بن كلاب ) مرگ وى را مبداء تاريخ خود قرار دادند.
3 - عبد مناف بن
قصى : مادرش : (حبى ) دختر (حليل خزاعى ) است و فرزندانش : (هاشم )، (عبدشمس )،
(مطلب )، (نوفل )، (ابوعمرو) و شش دختر. كنيه اش (ابوعبد شمس ) و نامش (مغيره ) و
او را (قمرالبطحاء) مى گفتند.
2 - هاشم بن عبد مناف : مادرش : (عاتكه ) دختر
(مرة بن هلال بن فالج ) است و فرزندان وى : (عبدالمطلب )، (اسد)، (ابوصيفى )، (نضله
) و پنج دختر، و كنيه اش : (ابونضله ) و نامش : (عمرو) و معروف به (عمروالعلى )
بود.
نسب (بنى هاشم ) عموما به (هاشم بن عبد مناف ) مى رسد و مادر اميرالمؤ منين
عليه السلام (فاطمه ) دختر (اسد بن هاشم ) است .
1 - عبدالمطلب بن هاشم : مادرش
: (سلمى ) دختر (عمرو بن زيد بن لبيد (بن حرام ) بن خداش بن عامر بن غنم بن عدى بن
نجار، تيم اللات بن ثعلبة بن عمرو بن خزرج ) بود و فرزندانش (عباس )، (حمزه )،
(عبدالله )، (ابوطالب ) (عبدمناف )، (زبير)، (حارث )، (حجل ) (غيداق )، (مقوم )
(عبدالكعبه )، (ضرارابولهب ) (عبدالعزى ) (قشم ) و شش دختر.
كنيه عبدالمطلب
(ابوالحارث ) و نامش (شيبة الحمد) و نام اولش (عامر) بوده است .
عبدالمطلب ،
سرور قريش بود و رقيبى نداشت . وى پس از آن كه داستان اصحاب فيل به انجام رسيد،
اشعارى گفت ك يعقوبى آن را نقل كرده است .(10)
(2/11)
وفات
عبدالمطلب ، در دهم ماه ربيع الاول (هشت سالگى رسول اكرم ) سال ششم عام الفيل اتفاق
افتاد و صد و بيست سال عمر كرد.(11) قبر او در (حجون ) واقع شده كه به قبرستان
ابوطالب معروف است .
پدر رسول خدا صلى الله عليه و آله
عبداللّه بن عبدالمطلب
، مادرش : (فاطمه ) دختر (عمرو بن عائذ بن عمران بن محزوم ) است . عبدالله پدر رسول
خدا صلى الله عليه و آله در بيست و پنج سالگى وفات كرد. به قول مشهور وفات وى پيش
از ميلاد رسول خدا روى داد، اما يعقوبى ، اين قول را خلاف اجماع گفته و به موجب
روايتى از (جعفر بن محمد) وفات او را دو ماه پس از ولادت رسول خدا دانسته است
.(12)
به قول واقدى : از (عبدالله ) كنيزى به نام (ام ايمن ) و پنج شتر و يك گله
گوسفند و به قول ابن اثير: شمشيرى كهن و پولى نيز به جاى ماند كه رسول خدا آنها را
ارث برد.(13)
مادر رسول خدا صلى الله عليه و آله
(آمنه ) دختر (وهب بن
عبدمناف بن زهرة بن كلاب ) كه ده سال و به قولى ده سال و اندى پس از واقعه حفر زمزم
و يك سال پس از آن كه (عبدالمطلب ) براى آزادى (عبدالله ) از كشته شدن صد شتر فديه
داد، به ازدواج (عبدالله ) در آمد و شش سال و سه ماه پس از ولادت رسول خدا(14) در
سفرى كه فرزند خويش را به مدينه برده بود تا خويشاوندان مادرى وى او را ببينند
هنگام بازگشت به مكه در سى سالگى در (ابواء) وفات كرد.
رسول خدا صلى الله عليه و
آله
محمد بن عبداللّه بن عبدالمطلب (شيبة الحمد، عامر) بن هاشم (عمروالعلى ) بن
عبد مناف (مغيرة بن قصى (زيد) بن كلاب (حكيم ) بن مرة بن كعب بن لؤ ى بن غالب بن
فهر (قريش ) بن مالك بن نضر (قيس ) بن كنانة بن خزيمة بن مدركة (عمرو) بن الياءس بن
نزار (خلدان ) بن معد بن عدنان عليهم السلام .
ميلاد رسول خدا صلى الله عليه و
آله
(2/12)
در تاريخ
ولادت رسول خدا صلى الله عليه و آله اختلاف است : مشهور شيعه هفدهم (ربيع الاول ،
53 سال قبل از هجرت ) و مشهور اهل سنت دوازدهم ربيع الاول است و اقوال مختلف ديگر
نيز بيان شده .
كلينى دوازدهم ربيع الاول عام الفيل (15) (هنگام زوال يا بامداد)
و مسعودى : هشتم ربيع الاول عام الفيل پنجاه روز پس از آمدن اصحاب فيل به مكه
دانسته اند.(16)
كلينى مى نويسد: مادر رسول خدا صلى الله عليه و آله در ايام
تشريق (يازدهم و دوازدهم و سيزدهم ماه ذى الحجه ) نزد جمره وسطى كه در خانه عبدالله
بن عبدالمطلب واقع بود باردار شد(17) و رسول خدا در شعب ابى طالب در خانه محمد بن
يوسف در زاويه بالا به هنگام ورود به خانه در دست چپ واقع مى شود از وى تولد يافت
.
ابن اسحاق روايت مى كند: (آمنه ) دختر (وهب ) مادر رسول خدا مى گفت كه : چون
به رسول خدا باردار شدم به من گفته شد: همانا تو به سرور اين امت باردار شده اى ،
هرگاه تولد يافت ، بگو: ( اعيذه بالواحد من شر حاسد. ) (او را از شر هر حسد برنده
اى به خداى يكتا پناه ميدهم ) سپس او را (محمد) بنام ، چون رسول خدا تولد يافت ،
آمنه براى عبدالمطلب پيام فرستاد تا او را ببيند، عبدالمطلب آمد و او را در بر گرفت
و به درون كعبه برد و براى وى دست به دعا برداشت آنگاه او را مادرش سپرد و براى او
در جستجوى دايه برآمد.(18)
دوران شيرخوارگى و كودكى پيامبر صلى الله عليه و
آله
(2/13)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله هفت روز از مادر خود (آمنه ) شير خورد (19) و روز هفتم ولادت ،
عبدالمطلب ، قوچى براى وى عقيقه كرد و او را (محمد) ناميد. سپس كنيز ابولهب (ثويبه
) كه پيش از اين ، حمزة بن عبدالمطلب را شير داده بود، چند روزى رسول خدا را شير
داد. به گفته يعقوبى : (ثويبه ) جعفر بن ابى طالب را نيز شير داده است (20) آنگاه
سعادت شير دادن رسول خدا نصيب زنى از قبيله (بنى سعد بن بكر بن هوازن ) به نام
(حليمه ) دختر (ابوذؤ يب : عبدالله بن حارث ) شد.
حليمه ، دو سال تمام رسول خدا
را شير داد و در دو سالگى او را از شير بازگرفت و حضرت در حدود چهار سال نزد حليمه
در ميان قبيله بنى سعد اقامت داشت و قضيه (شق صدر) در همان جا روى داد (21) و در
سال پنجم ولادت ، حليمه او را به مادرش بازگرداند. (22)
سفر رسول خدا به مدينه
در شش سالگى
از عمر رسول خدا شش سال تمام مى گذشت كه مادرش (آمنه ) وى را براى
ديدن داييهايش به مدينه برد و هنگام بازگشت به مكه در (ابواء) در گذشت و همان جا به
خاك سپرده شد. از آن (ام ايمن ) رسول خدا را با همان دو شترى كه از مكه آورده بودند
به مكه بازگرداند.
رسول خدا كه در سال حديبيه بر (ابواء) مى گذشت ، قبر مادر خود
را زيارت كرد و بر سر قبر گريست .(23)
سفر اول شام
رسول خدا صلى الله عليه و
آله نه ساله يا دوازده ساله و به قول مسعودى سيزده ساله بود(24) كه همراه عموى خود
ابوطالب كه با كاروان قريش براى تجارت به شام مى رفت ، رهسپار شام شد. اين سفر در
دهم ربيع الاول سال سيزدهم واقعه فيل اتفاق افتاد(25) و چون كاروان به (بصرى )
رسيد، راهبى به نام (بحيرى ) كه از دانايان كيش مسيحى بود، از روى آثار و علايم ،
رسول خدا را شناخت و از نبوت آينده وى خبر داد.
حوادث مهم در دوران جوانى ، قبل
از بعثت
(2/14)
در ترتيب وقوع
اين حوادث كم و بيش اختلاف است و مسعودى ترتيب و فاصله تاريخى آنها را چنين گفته
است : ميان ميلاد رسول خدا كه در عام الفيل بوده است و (عام الفجار) بيست سال فاصله
شد.
چهار سال و سه ماه و شش روز بعد از (فجار چهارم )، رسول خدا براى (خديجه )
رهسپار سفر بازرگانى شام شد. دو ماه و بيست و چهار روز بعد با خديجه ازدواج
كرد.
فجار
در جوانى رسول خدا صلى الله عليه و آله جنگ فجار، ميان قريش و بنى
كنانه و بنى اسد بن خزيمه از طرفى ، و بنى قيس بن عيلان از طرف ديگر روى داد.
(نعمان بن منذر) پادشاه حيره كاروانى با بار پارچه و مشك به بازار (عكاظ) فرستاد،
در اين هنگام (براض بن قيس ) از بنى كنانه به منظور كشتن وى رهسپار شد و بر او تاخت
و او را كشت و چون اين قتل در ماه حرام بود (فجار) ناميده شد.(26)
يعقوبى مى
گويد: در ماه رجب كه نزد آنان ماه حرام بود و در آن خونريزى نمى كردند، جنگيدند، به
اين جهت (فجار) ناميده شده است ، چرا كه در ماه حرام ، فجورى (گناهى بزرگ ) مرتكب
شدند.(27)
رسول خدا بيست ساله بود كه در (فجار) شركت كرد(28) و جز (يوم نخله )
در باقى روزها حاضر بود(29) و جنگ فجار در ماه شوال به پايان رسيد.
حلف
الفضول
ابن اثير از ابن اسحاق نقل مى كند كه : مردانى از (جرهم ) و (قطوراء) كه
نامهايشان همه از ماده (فضل ) مشتق بوده است فراهم شده و پيمانى بسته بودند كه در
داخل مكّه ستمگرى را مجال اقامت ندهند و پس از آن كه اين پيمان كهنه شد و جز نامى
از آن در ميان قريش باقى نبود، ديگر بار به وسيله قبايل قريش تجديد شد و قريش آن را
(حلف الفضول ) ناميد.(30)
اوّل كسى كه در اين كار پيشقدم شد (زبير بن عبدالمطّلب
) بود كه طوايف قريش را در دارالنّدوه فراهم ساخت و از آن جا به خانه (عبداللّه بن
جدعان تيمى ) رفتند و در آن جا پيمان بستند. (31)
سفر دوم شام و ازدواج با
خديجه
(2/15)
1 - (خديجه ):
دختر (خويلد) (ابن اسد بن عبدالعزى بن قصىّ) كه پانزده سال پيش از واقعه فيل تولد
يافت (32) ، زنى تجات پيشه و شرافتمند و ثروتمند بود، مردان را براى بازرگانى اجير
مى كرد و سرمايه اى براى تجارت در اختيارشان مى گذاشت و حقى برايشان قرار مى داد و
چون از راستگويى و امانتدارى رسول خدا خبر يافت ، نزد وى فرستاد و به او پيشنهاد
كرد كه همراه غلام وى (ميسره ) براى تجارت از مكه رهسپار شام شود، رسول خدا پذيرفت
و به شام رفت . (33) اين سفر چهار سال و نه ماه و شش روز پس از (فجار) چهارم روى
داد. رسول خدا در اين هنگام بيست و پنج ساله بود و چون به (بصرى ) رسيد (نسطور)
راهب وى را ديد و (ميسره ) را به پيامبرى او مژده داد و ميسره در اين سفر از رسول
خدا كراماتى مشاهده كرد كه او را خيره ساخت ، چون به مكّه بازگشت ، از آنچه از
نسطور راهب شنيده و خود ديده بود، خديجه را آگاه ساخت و خديجه هم در ازدواج با رسول
خدا رغبت كرد(34) و علاقه مندى خود را به ازدواج با وى اظهار داشت . رسول خدا نيز
با عموى خود حمزة بن عبدالمطلب نزد پدر خديجه رفت و خديجه را خواستگارى
كرد.(35)
برخى گفته اند كه (خويلد) پدر خديجه پيش از (فجار) مرده بود و عموى
خديجه (عمرو بن اسد) وى را به رسول خدا تزويج كرد.(36) تاريخ ازدواج دو ماه و بيست
و پنج روز پس از بازگشت رسول خدا از سفر شام بود.(37)
رسول خدا بيست شتر جوان
مهر داد و خطبه عقد را ابوطالب ايراد كرد، پس از انجام خطبه عقد، (عمرو بن اسد)
عموى خديجه گفت : ( محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب يخطب خديجة بنت خويلد، هذاالفحل
لايقدع انفه . ) يعنى : (محمد پسر عبدالله بن عبدالمطلب از خديجه دختر خويلد
خواستگارى ميكند، اين خواستگار بزرگوار را نمى توان رد كرد).
ام المؤ منين خديجه
در چهل سالگى به ازدواج رسول خدا در آمد و همه فرزندان رسول خدا جز (ابراهيم ) از
وى تولد يافتند.
(2/16)
خديجه قبل از
ازدواج با رسول خدا، نخست به ازدواج (ابوهاله تميمى ) و بعد به ازدواج (عتيق (38)
بن عائذ (39) بن عبدالله بن عمر بن مخزوم ) درآمده بود. وى حدود بيست و پنج سال با
رسول خدا زندگى كرد و در شصت و پنج سالگى (سال دهم بعثت ) وفات كرد.(40)
2 -
(سوده ): دختر (زمعة بن قيس ) بود كه رسول خدا او را پس از وفات خديجه و پيش از
(عايشه ) به عقد خويش درآورد. (سوده ) نخست به ازدواج پسر عموى خويش (سكران بن
عمرو) در آمد و با سكران كه مسلمان شده بوده بود به حبشه هجرت كرد و پس از چند ماه
به مكه بازگشتند. سكران پيش از هجرت رسول خدا در مكه وفات يافت و (سوده ) به ازدواج
رسول خدا درآمد.(41) وى در آخر خلافت (عمر) و يا در سال 54 هجرى وفات كرد.(42)
3
- (عايشه ): دختر (ابوبكر (عبدالله ) بن ابى قحافه (عثمان )) از (بنى تيم بن مره )
كه در مكه و در هفت سالگى به عقد رسول خدا در آمد و در سال 57 يا 58 هجرى وفات
كرد.(43)
4 - (حفصه ): دختر (عمر بن خطاب ) ابتدا به ازدواج (خنيس بن حذافه سهمى
) درآمد، (خنيس ) پيش از آن كه رسول خدا به خانه (ارقم ) درآيد اسلام آورد و در بدر
و احد شركت كرد و در احد زخمى برداشت كه بر اثر آن وفات يافت .
(حفصه ) بعد از
عايشه ، در سال سوم هجرت با ازدواج رسول خدا در آمد و در سال 41 يا 45 و به قولى
سال 27 هجرت وفات يافت .(44)
5 - (زينب ): دختر (خزيمة بن حارث ) از (بنى هلال )
بود او را (ام المساكين ) مى گفتند، شوهرش (عبدالله بن جحش اسدى ) (45) در جنگ احد
به شهادت رسيد، بعد از حفصه به ازدواج رسول خدا درآمد و پس از دو يا سه ماه در حيات
رسول خدا وفات يافت .
(2/17)
6 - (ام حبيبه
): رمله : دختر (ابوسفيان ) از (بنى اميه ) بود كه با شوهر مسلمان خود (عبيدالله بن
جحش ) به حبشه هجرت كرد، عبيدالله در حبشه نصرانى شد و سپس از دنيا رفت . ام حبيبه
به توسط نجاشى پادشاه حبشه در همان جا به عقد رسول خدا در آمد و آنگاه به مدينه
فرستاده شد. گويند نجاشى از طرف رسول خدا چهارصد دينار كابين به وى داد و آن كه ام
حبيبه را به ازدواج رسول خدا درآورد (خالد بن سعيد بن عاص ) بود.(46)
7 - (ام
سلمه ): هند: دختر (ابواميه مخزومى ) و شوهرش (ابوسلمه : عبدالله بن عبدالاسد
مخزومى ) پسر عمه رسول خدا بود. (ابوسلمه ) بر اثر زخمى كه در جنگ احد برداشته بود
به شهادت رسيد، آنگاه (ام سلمه ) به ازدواج رسول خدا درآمد و بين سالهاى 60 تا 62
بعد از همه زنان رسول خدا وفات كرد.
8 - (زينب ): دختر (جحش ) از (بنى اسد) دختر
عمه رسول خدا بود كه به دستور آن حضرت به عقد (زيد بن حارثه ) در آمد و آنگاه كه
زيد او را طلاق داد پس از ام سلمه به همسرى رسول خدا سرافراز گشت . وفات زينب در
سال بيستم هجرى بوده است .(47)
9 - (جويريه ): دختر (حارث بن ابى ضرار) از قبيله
(بنى المصطلق خزاعه ) بود كه در سال پنجم يا ششم هجرت در غزوه بنى المصطلق اسير شد،
رسول خدا قيمت او را داد و او را آزاد كرد و به اختيار خودش به ازدواج رسول خدا
درآمد. وى در سال 50 يا 56 هجرى از دنيا رفت .
10 - (صفيّه ): دختر (حيىّ بن
اخطب ) از يهوديان (بنى النّضير)، ابتدا همسر (سلّام بن مشكم ) و سپس (كنانة بن
اءبى الحقيق ) بود. (كنانه ) در جنگ خيبر (صفر سال هفتم هجرت ) كشته شد و صفيّه به
اسارت درآمد و رسول خدا او را آزاد كرد و به زنى گرفت و در سال پنجاهم هجرت در
خلافت (معاويه ) در گذشت .
(2/18)
11 - (ميمونه
): دختر (حارث بن حزن )از (بنى هلال ) بود كه ابتدا به ازدواج (ابورهم بن عبدالعزّى
) درآمد، سپس در ذى القعده سال هفتم هجرى در سفر (عمرة القضاء) به وسيله (عبّاس بن
عبدالمطّلب ) در سرف به عقد رسول خدا درآمد. وى در سال 51 يا 63 يا 66 هجرى در همان
(سرف ) در گذشت .
از اين يازده زن : دو نفر (خديجه و زينب دختر خزيمه ) در حيات
رسول خدا و نه نفر ديگر پس از وفات رسول خدا وفات يافته اند.
فرزندان رسول خدا
صلى الله عليه و آله
رسول خدا را سه پسر و چهار دختر بود كه عبارتند از:
1 -
قاسم : نخستين فرزند رسول خداست و پيش از بعثت در مكّه تولد يافت و رسول خدا به نام
وى (ابوالقاسم ) كنيه گرفت . او به هنگام وفات دو ساله بود.
2 - زينب : دختر
بزرگ رسول خدا بود كه بعد از قاسم در سى سالگى رسول خدا تولد يافت و پيش از اسلام
به ازدواج پسر خاله خود (ابوالعاص بن ربيع ) درآمد و در سال هشتم هجرت در مدينه
وفات يافت .
3 - رقيّه : پيش از اسلام و بعد از زينب ؛ در مكّه تولد يافت و پيش
از اسلام به عقد (عتبة بن ابى لهب ) درآمد، پيش از عروسى به دستور ابولهب از وى جدا
گشت و سپس به عقد (عثمان بن عفّان ) در آمد. وى در سال دوم هجرت در مدينه وفات يافت
.
4 - امّكلثوم : در مكّه تولد يافت و پيش از اسلام به عقد (عتبة بن ابى لهب )
درآمد و مانند خواهرش پيش از عروسى از عتبه جدا گشت و به ازدواج (عثمان بن عفّان )
درآمد و در سال نهم هجرت وفات كرد.
5 - فاطمه عليهاالسلام : ظاهرا در حدود پنج
سال پيش از بعثت در مكّه تولد يافت و در مدينه به ازدواج (اميرمؤ منان على عليه
السلام ) درآمد و پس از وفات رسول خدا به فاصله اى در حدود چهل روز تا هشت ماه وفات
يافت و نسل رسول خدا صلى الله عليه و آله تنها از وى باقى ماند.
6 - عبداللّه :
پس از بعثت در مكه متولد شد و در همان مكه وفات يافت .
(2/19)
7 - ابراهيم :
از (ماريّه قبطيّه )(48) در سال هشتم هجرت در مدينه تولد يافت و در سال دهم ، سه
ماه پيش از وفات رسول خدا در مدينه وفات كرد.
ولادت فاطمه عليهاالسلام دختر
پيامبر صلى الله عليه و آله
ولادت فاطمه عليهاالسلام را پنج سال پيش از بعثت
رسول خدا، در سال تجديد بناى كعبه نوشته اند، كلينى در كتاب اصول كافى مى گويد:
ولادت فاطمه عليهاالسلام پنج سال بعد از بعثت روى داد.(49)
درباره سن فاطمه
عليهاالسلام به هنگام وفات اختلاف است ، بعضى بيست و هفت سال و بعضى بيست و هشت سال
دانسته اند و برخى گفته اند: در سى و سه سالگى وفات يافته است . يعقوبى در تاريخ مى
نويسد: كه سن فاطمه در هنگام وفات بيست و سه سال بود، بنابراين بايد ولادت او در
سال بعثت رسول خدا بوده باشد(50) و اين قول مطابق فرموده شيخ طوسى است كه : سنّ
فاطمه عليهاالسلام در موقع ازدواج با اميرمؤ منان عليه السلام ، (پنج ماه بعد از
هجرت ) سيزده سال بود.(51)
تجديد بناى كعبه و تدبير رسول خدا در نصب
حجرالاءسود
(2/20)
رسول خدا سى و
پنج ساله بود كه قريش براى تجديد بناى كعبه فراهم گشتند، زيرا كعبه فقط چهار ديوار
سنگى بى ملاط داشت و ارتفاع آن ، حدود يك قامت بود. طوايف قريش كار ساختمان را ميان
خود قسمت كردند تا ديوارها را بلندتر كنند و سقفى نيز براى آن بسازند، تا به جايى
رسيد كه مى بايست (حجرالاءسود) به جاى خود نهاده شود، در اين جا ميان طوايف قريش
نزاعى سخت درگرفت و هر طايفه مى خواست افتخار نصب (حجرالاءسود) نصيب وى شود و براى
اين كار تا پاى مرگ ايستادگى كردند، تا آنجا كه طايفه (بنى عبدالدار) طشتى پر از
خون آوردند و با طايفه (بنى عدى بن كعب ) هم پيمان شدند و دست در آن خون فرو بردند
و به (لعقة الدم ) يعنى (خون ليسها) معروف شدند، تا ان كه (ابواميه ) پدر (ام سلمه
) و (عبدالله ) كه در آن روز از همه رجال قريش پيرتر بود، پيشنهاد كرد كه تا قريش
هر كه را نخست از در مسجد در آيد ميان خود حكم قرار دهند و هر چه را فرمود بپذيرند.
اين پيشنهاد پذيرفته شد و نخستين كسى كه از در، درآمد رسول خدا بود، همه گفتند: (
هذاالامين ، رضينا، هذا محمد. ) (اين امين است ، به حكم وى تن مى دهيم ، اين محمد
است ). رسول خدا فرمود تا جامه اى نزد وى آوردند، آن گاه سنگ را گرفت و در ميان
جامه نهاد و سپس گفت تا هر طايفه اى گوشه جامه را گرفتند و سنگ را به پاى كار
رسانيدند. آنگاه رسول خدا آن را با دست خويش در جاى خودش نهاد.(52)
على عليه
السلام در مكتب پيامبر صلى الله عليه و آله
(2/21)
قريش به قحطى
و خشكسالى سختى گرفتار شدند و (ابوطالب ) هم مردى عيالوار بود، رسول خدا به عمويش
(عبّاس ) كه از ثروتمندان بنى هاشم بود، گفت : بيا تا نزد برادرت (ابوطالب ) برويم
و از فرزندان او گرفته آنها را كفالت كنيم . آنها نزد ابوطالب پيشنهاد خود مطرح
كردند. ابوطالب گفت : (عقيل ) را براى من بگذاريد و ديگر اختيار با شماست . رسول
خدا (على ) را برگرفت و عبّاس (جعفر) را به همراه برد. على پيوسته با رسول خدا بود
تا خدايش به نبوت برانگيخت . در اين هنگام او را پيروى گرد و به وى ايمان آورد.
(53)
رسول خدا در كوه حراء
رسول خدا هر سال مدّتى را كوه (حراء) به عزلت و
تنهايى مى گذراند و اين به گفته (ابن اسحاق ) در هر سال يك ماه و بر حسب بعضى از
روايات ، ماه رمضان بود و چون اعتكافش به پايان مى رسيد، به مكّه باز مى گشت و پيش
از آن كه به خانه اش بازگردد هفت بار يا هر چه مى خواست گرد كعبه طواف مى كرد و
آنگاه به خانه اش مى رفت . (54)
بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله
در تاريخ
بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله قول مشهور شيعه اماميّه بيست و هفتم ماه رجب و
قول مشهور فرق ديگر مسلمين ماه رمضان است و او در زمان بعثت چهل سال تمام داشت
.
مسعودى مى نويسد: بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله در سال بيستم پادشاهى
خسروپرويز بوده است (55) و از ابى جعفر (باقر عليه السلام ) روايت شده است كه در
روز دوشنبه هفدهم ماه رمضان در كوه حراء، فرشته اى بر رسول خدا كه در آن روز چهل
ساله بود، نازل شد و فرشته اى كه وحى بر وى آورد جبرئيل بود.(56)
آغاز
دعوت
(2/22)
برخى گفته اند
كه : جبرئيل در روز دوم بعثت رسول خدا براى تعليم وضو و نماز، نازل شد. (57) يعقوبى
مى نويسد: نخستين نمازى كه بر وى واجب گشت نماز ظهر بود، جبرئيل فرود آمد و وضو
گرفتن را به او نشان داد و چنان كه جبرئيل وضو گرفت ، رسول خدا هم وضو گرفت ، سپس
نماز خواند تا به او نشان دهد كه چگونه نماز بخواند. آنگاه خديجه رسيد و رسول خدا
او را خبر داد، پس وضو گرفت و نماز خواند، آنگاه على ابن ابى طالب رسول خدا را ديد
و آنچه را ديد انجام مى دهد، انجام داد.(58)
ابن اسحاق مى نويسد: نماز ابتدا دو
ركعتى بود، سپس خداى متعال آن را در حضر چهار ركعت تمام قرار داد و در سفر بر همان
صورتى كه اوّل واجب شده بود باقى گذاشت .
از (عمر بن عبسه ) روايت شده است مى
گفت : در آغاز بعثت نزد رسول خدا شرفياب شدم و گفتم : آيا كسى در امر رسالت ، تو را
پيروى كرده است ؟ گفت : آرى ، زنى و كودكى و غلامى ، و مقصودش خديجه و على ابن ابى
طالب و زيد بن حارثه بود.(59)
ابن اسحاق مى گويد: پس از زيد بن حارثه (ابوبكر:
عتيق بن ابى قحافه ) و بر اثر دعوت وى : (عثمان بن عفّان بن ابى العاص )، (زبير بن
عوّام )، (عبدالرّحمان بن عوف زهرى )، (سعدبن ابى وقّاص ) و (طّلحة بن عبيداللّه )
اسلام آورند و نماز گزاردند. اين افراد در پذيرفتن اسلام (بعد از خديجه و على و زيد
بن حارثه ) بر همگى سبقت جسته اند.(60) سپس مردم دسته دسته از مرد و زن به دين
اسلام درآمدند.(61)
اسلام جعفر بن ابى طالب
(2/23)
ابن اثير مى
نويسد كه : (جعفر بن ابى طالب ) اندكى بعد از برادرش (على ) عليه السلام اسلام
آورد و روايت شده است كه ابوطالب ، رسول خدا صلى الله عليه و آله و على عليه السلام
را ديد كه نماز مى خوانند و على پهلوى راست رسول خدا صلى الله عليه و آله ايستاده
است ، پس به (جعفر) گفت : (تو هم بال ديگر پسر عمويت باش و در پهلوى چپ وى نماز
گزار(62) ) و جعفر همين كار را كرد(63) و اسلام جعفر پيش از آن بود كه رسول خدا صلى
الله عليه و آله به خانه (اءرقم ) درآيد و در آن جا به دعوت مشغول شود.
اسلام
حمزة بن عبدالمطلب
داستان اسلام آوردن (حمزة بن عبدالمطب ) را ابن اسحاق به
تفصيل آورده ، لكن تاريخ آن را تعيين نكرده است ، (64) امّا ديگران تصريح كرده اند
كه (حمزه ) در سال دوم بعثت (65) و برخى ديگر اسلام حمزه را در سال ششم بعثت و بعد
از رفتن رسول خدا صلى الله عليه و آله به خانه اءرقم مى نويسند.(66)
دارالتبليغ
اءرقم
تا موقعى كه دعوت آشكار نگشته بود، اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله
نماز خود را پنهان از قريش در دره هاى مكّه مى خواندند. روزى (سعد بن ابى وقاص ) با
چند نفر از اصحاب رسول خدا نماز مى گزارد كه چند نفر از مشركين با آنها به ستيز
برخاستند و جنگ در ميان آنان درگرفت . سعد، مردى از مشركان را با استخوان فكّ شترى
زخمى كرد و اين نخستين خونى بود كه در اسلام ريخته شد.(67) پس از اين واقعه بود كه
رسول خدا و يارانش در خانه (ارقم ) پنهان شدند تا اين كه خداى متعال فرمود تا رسول
خدا دعوت خويش را آشكار سازد.
علنى شدن دعوت
سه سال بعد از بعثت ، براى علنى
شدن دعوت ، دو دستور آسمانى رسيد، بعضى گفته اند اين دو دستور نزديك به هم بوده ،
امّا با توجه به ترتيب نزول سوره هاى قران ، يقين است كه مدتى ميان اين دو دستور
فاصله بوده است . (68)
انذار عشيره اءقربين
(2/24)
يعقوبى مى
نويسد: خداى عزّوجل رسول خدا صلى الله عليه و آله را فرمان داد كه خويشان نزديكتر
خود را بيم دهد، پس بر كوه (مروه (69) ) ايستاد و با صداى بلند قبايل مختلف را
فراهم آورد و همه طوايف قريش نزد وى گرد آمدند، آنگاه در يكى از خانه هاى بنى هاشم
آنان را مجتمع ساخت و سپس به استناد آيه شريفه : ( وانذر عشيرتك الاقربين ) (70) ،
آنان را بيم داد و به آنان اعلام كرد كه : خدا آنان را برترى داده و برگزيده و
پيامبر خود را در ميانشان مبعوث كرده و او را فرموده است كه بيمشان دهد، اما پيش از
آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله سخن بگويد، ابولهب او را به ساحرى نسبت داد و
جمعيت متفرق شدند.(71)
روز ديگر رسول خدا صلى الله عليه و آله به على عليه
السلام گفت : اين مرد با سخنانى كه گفت و شنيدى جمعيت را متفرق ساخت و نشد كه با
آنان سخن بگويم ، بار ديگر آنان را نزد من فراهم ساز. (على ) عليه السلام با فراهم
كردن مقدارى خوراكى آنان را جمع كرد همگى خوردند و آشاميدند، آنگاه رسول خدا به سخن
آمد و گفت : اى فرزندان عبدالمطلب ، به خدا قسم هيچ جوان عربى را نمى شناسم كه بهتر
از آنچه من براى شما آورده ام ، براى قوم خود آورده باشد، براستى كه من خير دنيا و
آخرت را براى شما آورده ام و خداى مرا فرموده است كه شما را به جانب او دعوت كنم .
اى بنى عبدالمطلب ! خدا مرا به همه مردم عموما و بر شما بالخصوص مبعوث كرده و گفته
است : ( وانذر عشيرتك الاقربين ) ، و من شما را به دو كلمه اى كه بر زبان ، سبك و
در ميزان سنگين است دعوت مى كنم ، به وسيله اين دو كلمه عرب و عجم را مالك مى شويد
و امتها رام شما مى شوند و با اين دو كلمه وارد بهشت مى شويد و با همين دو كلمه از
دوزخ نجات مى يابيد: لا اله الا الله و گواهى بر پيامبرى من .
آخرين
دستور
(2/25)
با نزول آيه
هاى : ( فاصدع بما تؤ مر و اعرض عن المشركين انا كفيناك المستهزئين . ) (پس تو به
صداى بلند آنچه ماءمورى به خلق برسان و از مشركان روى بگردان ، همانا تو را از شر
تمسخر و استهزاءكنندگان مشرك (كه چند نفر از اشراف قريش بودند) محفوظ مى داريم ) در
سوره حجر (آيات 94 و 95)، رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور يافت تا يكباره دعوت
خويش را علنى و عمومى سازد و از آزار مشركان نهراسد و كارشان را به خدا
واگذارد.
رسول خدا صلى الله عليه و آله به فرمان پروردگار دعوت خود را آشكار و
علنى ساخت . و در (اءبطح ) به پا ايستاد و گفت : (منم رسول خدا، شما را به عبادت
خداى يكتا و ترك عبادت بتهايى كه نه سود مى دهند و نه زيان مى رسانند و نه مى
آفرينند و نه روزى مى دهند و نه زنده مى كنند و نه مى ميرانند دعوت مى كنم ). بعضى
روايت كرده اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در بازار (عكاظ) به پاخاست و گفت :
(اى مردم ! بگوييد: لا اله الّا اللّه تا رستگار و پيروز شويد. ناگهان مردى به
دنبال او ديده شد كه مى گفت : اى مردم ! اين جوان برادرزاده من و بسيار دروغگوست ،
پس از او برحذر باشيد. پرسيدند اين مرد كيست ؟ گفتند: اين مرد (ابولهب بن
عبدالمطلّب ) عموى اوست .(72) ولى رسول خدا بى پرده و بى آنكه از مانعى بهراسد، امر
خويش را آشكار ساخت .
سرسخت ترين دشمنان پيامبر اسلام
الف : از بنى
عبدالمطلّب .
1 - ابولهب ، 2 - ابوسفيان بن حارث .
ب : از بنى عبدشمس بن عبد
مناف .
1 - عتبة بن ربيعه ، 2 - شيبة بن ربيعه (برادر عتبه )، 3 - عقبة بن ابى
معيط، 4 - ابوسفيان بن حرب ، 5 - حكم بن ابى العاص ، 6 - معاوية بن مغيره .
ج :
از بنى عبدالدّار بن قصىّ.
- نضر بن حارث بن علقمه .
د: از بنى عبدالعزّى بن
قصىّ.
1 - اسود بن مطّلب ، 2 - زمعة بن اسود، 3 - ابوالبخترى .
ه: از بنى
زهره بن كلاب .
1 - اسود بن عبد يغوث (پسر خالوى رسول خدا(73) ).
(2/26)
و: از بنى
مخزوم بن يقظة بن مرّه .
1 - ابوجهل ، 2 - عاص بن هشام (برادر ابوجهل )، 3 -
وليد بن مغيرة بن عبداللّه ، 4 - ابوقيس بن وليد، 5 - ابوقيس بن فاكه بن مغيره ، 6
- زهير بن ابى اميّه (پسر عمه رسول خدا)، 7 - اسود بن عبدالاسد، 8 - صيفى بن سائب
.(74)
ز: از بنى سهم بن هصيص بن كعب بن لؤ ىّ.
1 - عاص بن وائل ، 2 - حارث بن
عدى (75) ، 3 - منبّة بن حجّاج ، 4 - نبيه (برادر حجّاج ).
ح : از بنى جمح بن
هصيص .
1 - امية بن خلف ، 2 - ابىّ بن خلف (برادر اميّه )، انيس بن معير، حارث
بن طلاطله كعدى بن حمراء ابن اصدى هذلى طعيمة بن عدى حارث بن عامر زكانة بن عبد
هبيرة بن ابى وهب اخنس بن شريق ثقفى .
پيشنهادهاى قريش به رسول خدا صلى الله
عليه و آله
روزى عتبة بن ربيعة بن عبد شمس كه يكى از اشراف مكه بود، رسول خدا را
ديد كه در مسجدالحرام نشسته است پس به قريش گفت ميخواهم نزد محمد بروم و
پيشنهادهايى بر وى عرضه كنم كه قسمتى از آنها را بپذيرد. گفتند: اى ابو وليد! برخيز
و با وى سخن بگوى . (عتبه ) نزد رسول خدا رفت و گفت : برادر زاده ام ! تو با امرى
عظيم كه آورده اى جماعت قوم خود را پراكنده ساختى و خدايان و دينشان را نكوهش كردى
و پدران مرده ايشان را كافر ناميدى اكنون پند مرا بشنو و آنها رانيك بنگر باشد كه
قسمتى از آنها را بپذيرى . رسول خدا گفت : اى ابو وليد! بگو تا بشنوم . گفت : اگر
منظورت از آنچه مى گويى مال است ، آن همه مال به تو مى دهم تا از همه مالدارتر شوى
(76) و اگر به منظور سرورى قيام كرده اى ، تو را بر خود سرورى مى دهيم و هيچ كارى
را بى اذن تو به انجام نمى رسانيم و اگر پادشاهى بخواهى تو را بر خويش پادشاهى دهيم
و اگر چنان كه پيش مى آيد يكى از پريان بر تو چيره گشته و نمى توانى او را از
خويشتن دورسازى پس تو را درمان مى كنيم و مالهاى خويش بر سر اين كار مى نهيم
.
(2/27)
رسول خدا گفت
: اكنون تو بشنو، گفت : مى شنوم . رسول خدا آياتى از قرآن مجيد(77) بر وى خواند و
عتبه با شيفتگى گوش ميداد تا رسول خدا به آيه سجده رسيد و سجده كرد و سپس گفت : اى
ابو وليد! اكنون كه پاسخ خود را شنيدى هر جا كه خواهى برو. عتبه برخاست و با قيافه
اى جز آنچه آمده بود نزد رفقاى خويش بازگشت و گفت : به خدا قسم گفتارى شنيدم كه
هرگز مانند آن نشنيده بودم . اى گروه قريش ! از من بشنويد و دست از (محمد)
بازداريد، زيرا گفتار وى داستانى عظيم در پيش دارد و اگر پيروز شود، سربلندى او
سربلندى شماست و شما به وسيله او از همه مردم خوشبخت تر خواهيد بود. گفتند: اى ابو
وليد، به خدا قسم كه تو را هم با زبان خويش سحر كرده است ، گفت : نظر من همين است
كه گفتم .
قريش به رسول خدا گفتند اى محمد! اكنون كه از پيشنهادهاى ما چيزى را
نمى پذيرى ، با توجه به كمى زمين و كم آبى ، از پروردگارت بخواه تا اين كوهها را از
ما دور كند و سرزمينهاى ما را هموار سازد و رودخانه اى پديد آورد و پدران مرده ما
را زنده كند تا از آنها بپرسيم كه آيا آنچه مى گويى حق است يا باطل ؟ (78) و اگر
آنها تو را تصديق كردند به تو ايمان مى آوريم . رسول خدا گفت : رسول خدا گفت :
(براى اين كارها بر شما مبعوث نشده ام و آنچه را بدان مبعوث گشته ام از طرف خدا
براى شما آورده ام و رسالتى را كه بر عهده داشتم به شما رساندم ، اكنون اگر آن را
بپذيريد در دنيا و آخرت بهره مند خواهيد شد اگر هم آن را رد كنيد، براى امر خدا
شكيبايى مى كنم تا ميان من من و شما داورى كند).
به اين تربيب قريش از رسول خدا
تقاضاهاى ديگرى كردند از قبيل نزول فرشته و باغ و زر و سيم و نزول عذابهاى آسمانى و
امثال آن ، و گفتند تا چنين نكنى ما به تو ايمان نمى آوريم . رسول خدا گفت (اين
كارها با خداست ، اگر بخواهد خواهد كرد).
(2/28)
رسول خدا
افسرده خاطر برخاست و از نزد ايشان رفت و ابوجهل بعد از سخنرانى كوتاه تصميم خود را
براى كشتن رسول خدا اعلام داشت و قريش هم آمادگى خود را براى پشتيبانى وى اظهار
داشتند. فردا كه رسول خدا به عادت هميشه ميان (ركن يمانى ) و (حجرالاسود) رو به بيت
المقدس به نماز ايستاده و كعبه را نيز ميان خود و شام قرار داده بود، ابوجهل در
حالى كه سنگى به دست داشت با تصميم قاطع رسيد و هنگامى كه رسول خدا به سجده رفت ،
فرصت را غنيمت شمرده ، پيش تاخت ، اما خدا نقشه وى را نقش بر آب ساخت و با رنگ
پريده ، به نتيجه نارسيده بازگشت . (79)
نضر بن حارث و عقبه از طرف قريش به
مدينه رفتند و از دانايان يهود راهنمايى خواستند. دانايان يهود گفتند: سه مساءله از
وى بپرسيد تا صدق و كذب وى معلوم شود: از اصحاب كهف ، از ذوالقرنين و روح .
نضر
و عقبه به مكه بازگشتند و هر سه موضوع را از رسول خدا پرسش كردند و رسول خدا هر سه
پرسش را پاسخ گفت (80) ، امّا در عين حال ايمان نياوردند.
next page
fehrest page
(2/29)
next page
fehrest page
back page
شكنجه هاى طاقت
فرسا
شكنجه و آزار قريش نسبت به مسلمانان بى پناه و بردگان شدت يافت و آنان را
به حبس كردن و زدن و گرسنگى شكنجه مى دادند، از جمله : عمار بن ياسر عنسى كه مادر
او (سميّه ) نخستين كسى است كه در راه اسلام با نيزه (ابوجهل ) به شهادت رسيد
همچنين برادرش (عبدالله ) و نيز پدرش (ياسر) در مكه زير شكنجه قريش به شهادت
رسيدند.
بلال بن رباح را (اميّة بن خلف ) گرفت و او را در گرماى شديد نيمروز (در
بطحاى مكه ) به پشت خواباند و سنگى بزرگ را سينه اش نهاد تا به (محمد) كافر شود ولى
همچنان در زير شكنجه (اءحد اءحد) مى گفت .
ديگر كسانى كه با وسايل و عناوين
مختلف مورد شكنجه هاى شديد قرار گرفتند به نامهاى زيرند:
1 - عامر بن فهيره ، 2
- خبّاب بن اءرتّ، 3 - صهيب بن سنان رومى ، 4 - ابو فكيهه ، 5 - امّ عبيس (يا
امّعنيس )، 6 - زنّيره (كنيز رومى )، 7 - نهديّه و دخترش ، 8 - لبيبه .
فشار
طاقت فرساى قريش به جايى رسيد كه پنج نفر از اسلام برگشتند و بت پرستى را از سر
گرفتند، آنان عبارتند از: 1 - حارث بن زمعه ، 2 - ابوقيس بن فاكه ، 3 - ابوقيس بن
وليد، 4 - علىّ بن اميّه ، 5 - عاص بن منبّه ، كه اينان در بدر كشته شدند و خداى
متعال درباره ايشان آيه اى نازل كرد.(81)
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله ديد
كه اصحاب بى پناهش سخت گرفتار و در فشارند و نمى تواند از ايشان حمايت كند به آنان
گفت : (كاش به كشور حبشه مى رفتيد، چه در آن جا پادشاهى است كه نزد وى بر كسى ستم
نمى رود، باشد كه از اين گرفتارى براى شما فرجى قرار دهد)، پس جمعى از مسلمانان
رهسپار حبشه گشتند و اين نخستين هجرتى بود كه در اسلام روى داد.
نخستين مهاجران
حبشه
(3/1)
در ماه رجب
سال پنجم بعثت جمعا 15 نفر مسلمان (11 مرد و 4 زن ) به سرپرستى (عثمان بن مظعون )
پنهانى از مكّه رهسپار كشور مسيحى حبشه شدند(82) ، آنها عبارت بودند از:
1 -
ابوسلمة بن عبدالاسد، 2 - ام سلمه دختر ابى اميه ، 3 - ابوحذيفه ، 4 - سهله دختر
سهيل بن عمرو، 5 - ابو سبرة بن ابى رهم ، 6 - عثمان بن عفان ، 7 - رقيه ، دختر رسول
خدا، همسر عثمان ، 8 - زبير بن عوام ، 9 - مصعب بن عمير، 10 - عبدالرحمن بن عوف ،
11 - عثمان بن مظعون جمحى ، 12 - عامر بن ربيعه ، 13 - ليلى دختر ابوحثمه ، 14-
ابوحاطب ، 15- سهيل بن بيضاء.
اينان ماه شعبان و رمضان را در حبشه ماندند و چون
شنيدند كه قريش اسلام آورده اند در ماه شوال به مكه بازگشتند، ولى نزديك مكه خبر
يافتند كه اسلام اهل مكه دروغ بوده است ، ناچار هر كدام به طور پنهانى در پنهانى در
پناه كسى وارد مكه شدند(83) و بيش از پيش به آزار و شكنجه عشيره خويش گرفتار آمدند
و رسول خدا ديگر بار آنان را اذن داد تا به حبشه هجرت كنند.
مهاجران حبشه در
نوبت دوم
مهاجران حبشه در اين نوبت كه به گفته بعضى : پيش از گرفتار شدن بنى
هاشم در (شعب ابى طالب ) و به قول ديگران : پس از آن به سرپرستى (جعفر بن ابى طالب
) رهسپار كشور حبشه گشته اند، هشتاد و سه مرد بودند و هجده زن .(84)
كسانى كه
عمار بن ياسر را جزء مهاجران ندانسته اند هشتاد و دو مرد گفته اند، پانزده نفر
مهاجران اولين كه دوباره نيز هجرت كردند، ظاهرا در اين نوبت هم پيش از ديگران
رهسپار كشور حبشه شدند و هشتاد و شش نفر ديگر كه (جعفر بن ابى طالب ) سرپرست آنان
بود بتدريج بعد از آنان به حبشه رفتند.
مبلغان قريش
(3/2)
چون قريش از
رفاه و آسودگى مهاجران در حبشه خبر يافتند بر آنان شدند كه دو مرد نيرومند و شكيبا
از قريش نزد نجاشى فرستند تا مسلمانان مهاجر را از كشور حبشه براند و به مكه
بازگرداند تا دست قريش در شكنجه و آزار آنان باز شود. بدين منظور (عبدالله بن ابى
ربيعه ) و (عمرو بن عاص بن وائل ) را با هديه هايى براى نجاشى و وزراى او
فرستادند.
(ابوطالب ) با خبر يافتن از كار قريش اشعارى براى نجاشى فرستاد و او
را بر نگهدارى و پذيرايى و حمايت از مهاجران ترغيب كرد. (85)
عبداللّه و عمرو به
حبشه آمدند و دستور قريش را اجرا كردند و هداياى نجاشى را تقديم داشتند و به وى
گفتند: پادشاها! جوانانى بى خرد از ما كه كيش قوم خود را رها كرده و به كيش تو هم
در نيامده و دينى نو ساخته آورده اند كه نه ما مى شناسيم و نه تو، به كشورت پناه
آورده اند كه اكنون بزرگان قوم يعنى پدران و عموها و اشراف طايفه شان ما را نزد تو
فرستاده اند، تا اينان را به سوى آنان بازگردانى ، چه آنان خود به كار اينان بيناتر
و به كيش نكوهيدهشان آشناترند. نجاشى گفت : نه به خدا قسم ، آنان را تسليم نمى كنم
تا اكنون كه به من پناه آورده و در كشور من آمده و مرا بر ديگران برگزيده اند، آنان
را فراخوانم تا از گفتارتان پرسش كنم . نجاشى اصحاب رسول خدا را فراخواند و كشيشها
را نيز فراهم آورد، رو به مهاجران مسلمان كرد و گفت : اين دينى كه جدا از قوم خود
آورده ايد و نه كيش من است و نه كيش ديگر ملل جهان ، چيست ؟
(3/3)
جعفر بن ابى
طالب سخن خود آغاز كرد و گفت : (پادشاها! مخالفت دينى ما با ايشان به خاطر پيغمبرى
است كه خدا در ميان ما مبعوث كرده است و او ما را به رها كردن بتها و ترك بخت
آزمايى دستور داده و به نماز و زكات امر فرموده و ستم و بيداد و خونريزى بى جا و
زنا و ربا و مردار و خون را بر ما حرام فرموده ، و عدل و نيكى با خويشاوندان را
واجب ساخته و كارهاى زشت و ناپسند و زورگويى را منع كرده است ).
نجاشى گفت : خدا
عيسى بن مريم را هم به همين امور برانگيخته است ، سپس جعفر بن ابى طالب به درخواست
نجاشى به تلاوت سوره مريم مشغول شد و چون به اين آيه رسيد:( و هزّى اليك بجذع
النخلة تساقط عليك رطبا جنيّا فكلى و اشربى و قرّى عيناً...) (اى مريم ! شاخ درخت
را حركت ده تا از آن براى تو رطب تازه فروريزد (و روزى خود تناول كنى ) پس ، از اين
رطب تناول كن و از اين چشمه آب بياشام ...(86) ) نجاشى گريست و كشيشهاى او نيز
گريستند، آنگاه نجاشى رو به (عمرو) و (عبداللّه ) كرده گفت : اين سخن و آنچه عيسى
آورده است هر دو از يك جا فرود آمده است ، برويد كه به خدا قسم : اينان را به شما
تسليم نمى كنم و هداياى آنان را پس فرستاد و به مسلمانان گفت : برويد كه شما در
امانيد.(87)
نگرانى شديد قريش
(3/4)
موجبات نگرانى
و برآشفتگى قريش از چند جهت فراهم گشته بود، از يك سو مهاجران حبشه در كشورى دور از
شكنجه و آزار قريش آسوده خاطر و شاد و آزاد زندگى مى كردند و فرستادگان قريش هم از
نزد نجاشى افسرده و سرشكسته بازگشته بودند، ازسوى ديگر اسلام در ميان قبايل ،
انتشار مى يافت و روز بروز بر شماره مسلمانان افزوده مى گشت و هر روز شنيده مى شد
كه يكى از دشمنان سرسخت رسول خدا به دين مبين اسلام درآمده است . خواندن قرآن علنى
گشت و عبداللّه بن مسعود نخستين كسى بود كه پيشنهاد اصحاب رسول را براى آشكار
خواندن قرآن در انجمن قريش پذيرفت و در مسجدالحرام نزد مقام ايستاد و به صداى
بلند تلاوت سوره (الرّحمن ) را شروع كرد و چون قريش بر سر او ريختند و او را مى
زدند، همچنان تلاوت خويش را دنبال مى كرد.(88)
پيمان بى مهرى و بيدادگرى
بعد
از بازگشتن (عمروبن عاص ) و (عبداللّه بن ابى ربيعه ) از كشور حبشه ، رجال قريش
فراهم آمدند و بر آن شدند كه عهدنامه اى عليه (بنى هاشم ) و (بنى مطلب ) بنويسند كه
از آنان زن نگيرند، به آنان زن ندهند، چيزى به آنها نفروشند و چيزى از آنها
نخرند.
عهدنامه رانوشتند و نويسنده آن (منصوربن عكرمه ) (و به قولى : نضر بن
حارث ) بود كه دست او فلج شد، آنگاه عهدنامه را در ميان كعبه آويختند.
كار (بنى
هاشم ) و (بنى مطلب ) كه در (شعب ابى طالب ) محصور شده بودند به سختى و محنت مى
گذشت ، زيرا قريش خواربار را هم از ايشان قطع كرده بود و جز موسم حج (ماه ذى الحجه
) و عمره (ماه رجب ) نمى توانستند از (شعب ) بيرون آيند. رسول خدا در موسم حج و
عمره بيرون مى آمد و قبايل را به حمايت خويش دعوت مى كرد، امّا (ابولهب ) پيوسته مى
گفت : گول برادرزاده ام را نخوريد كه ساحر و دروغگوست .
(3/5)
در اين هنگام
قريش نزد (ابوطالب ) كه پيوسته حامى رسول خدا بود، پيام فرستادند كه محمد را براى
كشتن تسليم كن تا تو را بر خويش پادشاهى دهيم . ابوطالب در پاسخ قريش قصيده لاميه
خود را گفت و اعلام داشت كه (بنى هاشم ) در حمايت رسول خدا تا پاى جان ايستادگى
دارند.(89)
گشايش خدايى
رسول خدا صلى الله عليه و آله با همه بنى هاشم و بنى
مطّلب سه سال در (شعب ) ماندند تا آن كه رسول خدا و ابوطالب و خديجه ، تمام دارايى
خود را از دست دادند و به سختى و نادارى گرفتار آمدند، سپس جبرئيل بر رسول خدا فرود
آمد و گفت : خدا موريانه را بر عهدنامه قريش گماشته تا هر چه بى مهرى و ستمگرى در
آن بود بجز نام خدا، همه را خورده است . رسول خدا ابوطالب را از اين آگاه ساخت و
ابوطالب همراه رسول خدا و كسان خود بيرون آمد تا به كعبه رسيد و در كنار آن نشست و
قريش هم آمدند و گفتند:
اى ابوطالب ! هنگام آن رسيده كه از سرسختى درباره
برادرزاده ات دست بردارى .
ابوطالب گفت : اكنون عهدنامه خود را بياوريد، شايد
گشايشى و راهى به صله رحم و رها كردن بى مهرى پيدا كنيم ، عهدنامه را بياوردند و
همچنان مهرها بر آن باقى بود.
ابوطالب گفت : آيا اين همان عهدنامه اى است كه
درباره هم پيمانى خود نوشته ايد؟
گفتند: آرى و به خدا قسم هيچ دستى به آن نزده
ايم . ابوطالب گفت : محمّد از طرف پرودگار خويش چنين ميگويد كه : خدا موريانه را بر
آن گماشته و هر چه جز نام خدا بر آن بوده ، خورده است .(90)
(3/6)
جماعتى از
قريش از در انصاف درآمدند و خود را بر آنچه در اين سه سال انجام داده بودند، نكوهش
كردند و سران قوم با يكديگر به مشورت پرداختند و قرار گذاشتند كه فردا بامداد در
نقض صحيفه قريش اقدام كنند و ابتدا (زهير) سخن بگويد. زهير پس از انجام طواف رو به
قريش كرد و آنان را بر اين بى مهرى و ستمگرى نكوهش كرد و گفت : به خدا قسم از پاى
ننشينم تا اين عهدنامه شكسته شود، زهير مسلحانه به چند نفر ديگر، نزد بنى هاشم رفت
و گفت از (شعب ) درآييد و به خانه هاى خود بازگرديد. اين پيشامد در نيمه رجب (91)
سال دهم اتفاق افتاد.(92)
ابوطالب در مدح كسانى كه براى اين كار دست به كار شده
بودند قصيده اى گفت كه ابن اسحاق آن را ذكر كرده است . (93)
اسلام طفيل بن عمرو
دوسى
طفيل گويد: هنوز رسول خدا در مكّه بود كه وارد مكّه شدم و مردانى از قريش
به من گفتند: اين مرد كه در شهر ماست (رسول خدا) كار ما را دشوار و جمعيّت ما را
پراكنده ساخته است ، گفتار وى سحرآميز است و ميان خويشان و بستگان جدايى افكنده و
ما بر تو و قوم تو از آنچه بر سر ما آمده بيم داريم و به من گفتند كه گوش به گفتار
وى ندهم و با او سخن نگويم تا آنجا كه از بيم شنيدن گفتار وى در موقع رفتن به مسجد
گوشهاى خود را پنبه گذاشتم ، چون وارد مسجد شدم ، رسول خدا را نزد كعبه ايستاده به
نماز ديدم و نزديك وى ايستادم ، از آنجا كه خدا مى خواست ، سخنى دلپذير به گوشم
رسيد و با خود گفتم : خداى مرگم دهد چه مانعى دارد كه گفتار دلپذير اين مرد را
بشنوم تا اگر نيك باشد بپذيرم و اگر زشت باشد رها كنم . چون رسول خدا به خانه خويش
بازگشت ، از پى او رفتم تا به خانه وى درآمدم و گفتم : اى محمّد! قريش با من چنين و
چنان گفته و مرا بر آن داشتند تا سخنت را نشنوم ، اما خدا خواست تا سخنت را شنيدم و
آن را دلپذير يافتم ، پس امر خويش را بر من عرضه دار.
(3/7)
رسول خدا
اسلام بر من عرضه داشت و قرآن بر من تلاوت كرد، اسلام آوردم و شهادت بر زبان راندم
و چون به پدرم و نيز همسرم رسيدم اسلام را بر آنها عرضه داشتم و آنها پذيرفتند، سپس
قبيله (دَوس ) را به اسلام دعوت كردم و به دعاى رسول خدا به اين كار توفيق يافتم .
پس از فتح مكّه گفتم : يا رسول اللّه ، مرا بر سر بت (ذوالكفّين ) بفرست تا آن را
آتش زنم . طفيل رفت و آن را آتش زد و نزد رسول خدا برگشت و در مدينه ماند تا رسول
خدا وفات يافت .
داستان اءعشى
ابوبصير: اءعشى ، معروف به (اءعشى قيس ) و
(اءعشاى كبير) كه قصيده لاميّه اش از (معلّقات عشر) است ، قصيده اى نيز در مدح رسول
خدا صلى الله عليه و آله گفت و رهسپار مكّه شد تا شرفياب شود، امّا در مكّه يا
نزديك مكّه كسى از مشركان قريش با وى ملاقات كرد و به او گفت : محمّد زنا را حرام
مى داند. گفت : با زنا سرى ندارم . گفت ميگسارى را هم حرام مى داند. (اءعشى ) گفت :
به خدا قسم ، به اين كار هنوز علاقه مندم ، اكنون باز مى گردم و سال آينده دوباوه
مى آيم و اسلام مى آورم . وى بازگشت و همان سال مرد و توفيق اسلام آوردن نيافت
.
نمايندگان نصارى
(3/8)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله هنوز در مكّه بود كه در حدود بيست مرد از نصارى كه خبر بعثت وى را
شنيده بودند، از مردم حبشه و به قولى از مردم نجران به مكّه آمدند و در مسجدالحرام
رسول خدا را ديدند و با او سخن گفتند و پرسش كردند و چون رسول خدا آنان را به اسلام
دعوت كرد و قرآن برايشان تلاوت كرد، گريستند و دعوت وى را اجابت كردند و به وى
ايمان آوردند و چون از نزد رسول خدا برخاستند، ابوجهل بن هشام با گروهى از قريش به
آنها گفتند: چه مردان بى خردى هستيد. مردم حبشه شما را براى رسيدگى و تحقيق امرى
فرستادند، اما شما بى درنگ دين خود را رها كرديد و دعوت وى را تصديق كرديد!
نمايندگان در پاسخ قريش گفتند: ما را با شما بحث و جدالى نيست ، ما به كيش خود و
شما به كيش خود، ما از اين سعادت نمى گذريم . درباره ايشان آياتى از قرآن مجيد نازل
گشت .(94)
نزول سوره كوثر
(عاص بن وائل سهمى ) هر گاه نام رسول خدا صلى الله
عليه و آله برده مى شد، مى گفت : دست برداريد، مردى است بى نسل و هرگاه بميرد نام
وى از ميان مى رود و آسوده مى شويد.
پس خداى متعال سوره كوثر را
فرستاد.(95)
وفات ابوطالب و خديجه
در حدود دو ماه پس از خروج بنى هاشم از
(شعب ) و سه سال پيش از هجرت ، وفات ابوطالب و سپس به فاصله سه روز وفات خديجه در
ماه رمضان سال دهم بعثت روى داد. خديجه در اين تاريخ 65 ساله و ابوطالب هشتاد و چند
ساله بود و از عمر رسول خدا صلى الله عليه و آله 49 سال و هشت ماه و يازده روز مى
گذشت . ابوطالب و خديجه در (حجون ) مكّه دفن شدند. وفات اين دو بزرگوار براى رسول
خدا مصيبتى بزرگ بود و خودش فرمود: (تا روزى كه ابوطالب وفات يافت دست قريش از آزار
من كوتاه بود(96) ).
ازدواج رسول خدا با سوده و عايشه
(3/9)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله چند روز بعد از وفات خديجه (سوده ) دختر (زمعة بن قيس ) را در ماه
رمضان و سپس در ماه شوّال همان سال (عايشه ) دختر (ابى بكر) را به عقد خويش
درآورد.(97)
سفر رسول خدا به طائف
پس از وفات ابوطالب ، گستاخى قريش در آزار
رسول خدا صلى الله عليه و آله به نهايت رسيد تا آنجا كه چند روز به آخر شوّال سال
دهم ناچار با (زيد بن حارثه (98) ) به (طائف ) رفت تا از قبيله (ثقيف ) كمك بخواهد
و آنان را به دين مبين اسلام دعوت كند.
رسول خدا با سران قبيله تماس گرفت و از
آنان كمك و يارى خواست ، ولى آنان استهزاء كردند و دعوت او را نپذيرفتند و برخلاف
خواسته رسول خدا سفيهان و بردگان خود را وادار كردند كه آن حضرت را دشنام دهند و
سنگباران كنند و در نتيجه پاهاى رسول خدا و چند جاى سر (زيد بن حارثه ) كه وى را
حمايت مى كرد مجروح شد.
رسول خدا كه به اين بيچارگى گرفتار آمده بود به سوى
پروردگار دست به دعا برداشت و به او پناه برد، چون (عتبه ) و (شيبه ) پسران (ربيعه
) رسول خدا را در آن حال ديدند با غلام مسيحى خود (عدّاس ) كه از مردم نينوا بود
مقدارى انگور براى وى فرستادند، (عدّاس ) از آنچه از رسول خدا ديده و شنيده بود،
چنان فريفته شد كه بيفتاد و حضرت را بوسه زد.
رسول خدا پس از ده روز توقف در
(طائب ) و نااميدى از حمايت قبيله (بنى ثقيف ) راه مكّه در پيش گرفت و از چند نفر
امان خواست كه فقط در ميان آنها (مطعم بن عدىّ) او را امان داد.(99)
زيد بن
حارثه
(3/10)
(حكيم بن حزام
) برادرزاده (خديجه ) از سفر شام بردگانى آورد، از جمله پسرى نابالغ به نام (زيد بن
حارثه ) بود، (حكيم ) به عمه اش (خديجه ) كه در آن تاريخ همسر رسول خدا بود، گفت
: اى عمّه هر كدام از اين غلامان را مى خواهى انتخاب كن ، (خديجه )، (زيد) را
برگزيد و او را با خويش برد. رسول خدا از خديجه خواست تا او را به وى ببخشد، خديجه
نيز او را به رسول خدا بخشيد و رسول خدا آزادش كرد و پسر خوانده خويش ساخت و هنوز
بر وى وحى نيامده بود.(100)
رسول خدا (امّايمن ) را به زيد بن حارثه تزويج كرد و
(اسامة بن زيد) از وى تولد يافت ، سپس دختر عمه خود (زينب ) را نيز به وى تزويج
كرد.
واقعه اسراء
صريح قرآن مجيد است كه خداى متعال بنده خود (محمّد) صلى
الله عليه و آله را شبانه از مسجدالحرام به مسجداقصى (بيت المقدس ) برد تا برخى از
آيات خود را به وى نشان دهد.(101)
بر حسب روايات صاحب طبقات ، اسراء در شب هفدهم
ربيع الاول ، يك سال پيش از هجرت و (شعب ابى طالب ) و آن نيز از خانه (امّهانى )
دختر (ابوطالب ) بوده است .(102)
واقعه معراج
واقعه معراج و رفتن رسول خدا
صلى الله عليه و آله به آسمانها در شب هفدهم ماه رمضان ، هجده ماه پيش از هجرت روى
داد و بسيارى از مورّخان ، واقعه اسراء و معراج را در يك شب دانسته اند.
(103)
فخر رازى و علّامه مجلسى مى نويسند: اهل تحقيق برآنند كه به مقتضاى دلالت
قرآن و اخبار متواتر خاصّه و عامّه ، خداى متعال روح و جسد محمّد صلى الله عليه و
آله را از مكّه به مسجدالاقصى و سپس از آن جا به آسمانها برد و انكار اين ، مطلب ،
يا تاءويل آن به عروج روحانى ، يا به وقوع آن در خواب ، ناشى از كمى تتبّع يا سستى
دين و ضعف يقين است .(104)
واقعه شقّالقمر
(3/11)
تاريخ اين
واقعه كه ظاهر قرآن مجيد بر آن گواهى مى دهد نيز به درستى معلوم نيست . فخر رازى در
ذيل آيه اوّل سوره (قمر) مى نويسد: همه مفسران برآنند كه مراد به آيه آن است كه
(ماه شكافته شد) و اخبار هم بر واقعه شقّالقمر دلالت مى كند و حديث آن در صحيح
مشهور و جمعى از صحابه آن را روايت كرده اند. (105)
دعوت قبايل عرب
دسول خدا
صلى الله عليه و آله پس از آن كه در سال چهارم بعثت دعوت خويش را آشكار ساخت ، ده
سال متوالى در موسم حج با قبايل مختلف عرب تماس مى گرفت و بر يكايك قبايل مى گذشت و
به آنان مى گفت : اى مردم ! بگوييد: (لااله الّا اللّه ) تا رستگار گرديد و عرب را
مالك شويد و عجم رام شما گردد و بر اثر ايمان پادشاهان بهشت باشيد اما چنان كه
سابقا گفتيم ، عمويش (ابولهب ) مى گفت : مبادا سخن وى را بشنويد، چه از دين برگشته
و دروغگوست . در نتيجه هيچ يك از قبايل ، دعوت وى را نپذيرفتند(106) و پاسخ زشت مى
دادند و به گفته ابن اسحاق بيش از همه قبيله (بنى حنيفه ) در پاسخ وى بى ادبى و
گستاخى كردند.
مقدمات هجرت و آشنايى با اهل يثرب
دو قبيله بت پرست به نام
(اوس ) و (خزرج ) از عرب قحطانى در يثرب سكونت داشتند و پيوسته جنگهايى ميان اين دو
قبيله روى مى داد، تا آنجا كه به ستوه آمدند و دانستند كه نابود مى شوند و نيز بنى
نضير و بنى قريظه و ديگر يهوديان يثرب بر آنان گستاخ شدند، جمعى از ايشان به مكه
رفتند تا از قريش يارى بخواهند، اما قريش شرايطى پيشهاد كرد كه براى ايشان قابل
پذيرش نبود، ناچار آنها به طائف رفتند و از قبيله (ثقيف ) كمك خواستند و از آنها
نيز ماءيوس شدند و بى نتيجه بازگشتند.(107)
(سويد بن صامت اءوسى ) براى حج يا
عمره از يثرب به مكه آمد و رسول خدا را ملاقات كرد، رسول خدا او را به اسلام دعوت و
قرآن بر وى تلاوت كرد، آنگاه به يثرب بازگشت و اندكى بعد، پيش از جنگ بعاث به دست
خزرجيان كشته شد.(108)
(3/12)
(ابولحيسر) با
عده اى از جمله (اياس بن معاذ) به منظور پيمان بستن با قريش ، عليه خزرجيان از يثرب
به مكه آمدند (اياس ) اظهار تمايل به اسلام كرد و اسلام آورد، سپس به يثرب بازگشت و
جنگ بعاث ميان اءوس و خزرج روى داد و اندكى بعد (اياس بن معاذ) در حالى كه تهليل و
تكبير و تحميد و تسبيح پروردگار مى گفت از دنيا رفت .(109)
نخستين مسلمانان
اءنصار
در سال يازدهم بعثت رسول خدا در موسم حج با گروهى از مردم يثرب ملاقات
كرد و با آنها به گفتگو پرداخت و نيز اسلام را بر آنان عرضه داشت و قران را بر
ايشان تلاوت كرد اهل يثرب دعوت رسول خدا را اجابت كردند و اسلام آوردند و گفتند
اكنون به يثرب باز مى گرديم و قوم خود را به اسلام دعوت مى كنيم ، باشد كه خدا به
اين دين هدايتشان كند.
ابن اسحاق گويد: اينان شش نفر از قبيله خزرج بودند كه به
يثرب بازگشتند و امر رسول خدا را با مردم در ميان گذاشتند و آنان را به دين اسلام
دعوت كردند و چيزى نگذشت كه اسلام در يثرب شيوع يافت و نخستين مسلمانان انصار (اسعد
بن زراره ) و (ذكوان بن عبد قيس ) بودند و (ابوالهيثم ) نيز در حالى كه رسول خدا را
نديده بود اسلام آورد و او را به پيغمبرى شناخت .
نخستين مسجدى كه در مدينه در
آن قرآن خوانده شد، مسجد (بنى زريق ) بود. در سال دوازدهم بعثت ، 12 نفر از انصار
در موسم حج ، در عقبه (منى ) با رسول خدا بيعت كردند، آنها عبارت بودند: 1 - اسعد
بن زراره ، 2 - عوف بن حارث ؛ 3 - رافع بن مالك ؛ 4 - قطبة بن عامر، 5 - عقبه بن
عامر، 6 - معاذ بن حارث (برادر عوف بن حارث )، 7 - ذكوان بن عبد قيس ، 8 - عبادة بن
صامت ، 9 - ابو عبدالرحمان ، 10 - عباس بن عباده ، 11 - ابوالهيثم ، 12 - عويم بن
ساعده .
(3/13)
اين دوازده
نفر پس از انجام بيعت به مدينه بازگشتند و رسول خدا (مصعب بن عمير) را همراهشان
فرستاد تا به هر كس كه كه مسلمان شد قرآن بياموزد، (مصعب ) بر (اسعد بن زراره )
وارد شد و براى مسلمانان مدينه پيشنمازى مى كرد و او را در مدينه (مقرى ) مى
گفتند.
اسلام آوردن سعد بن معاذ و اسيد بن حضير
(اسعد بن زراره ) همراه (مصعب
بن عمير) به محله (بنى عبدالاشهل ) و (بنى ظفر) رفتند تا (سعد بن معاذ) و (اسيد بن
حضير) را كه هر دو مشرك و از اشراف قوم خود بودند با اسلام دعوت كنند. (اسيد) حربه
خود را برداشت و به سوى آن دو رهسپار شد، به آنان دشنام و ناسزاگويى آغاز كرد، ولى
(مصعب ) به او گفت چه مانعى دارد كه بنشينى تا با تو سخن گويم . (اسيد) نشست و با
شنيدن دعوت (مصعب ) و آياتى از قرآن مجيد، گفت : براى مسلمان شدن چه بايد كرد؟
آنگاه به دستور (مصعب ) برخاست و غسل كرد و جامه پاكيزه ساخت و شهادت حق بر زبان
راند و سپس به آن دو گفت ، اگر (سعد بن معاذ) هم به اسلام درآيد، ديگر كسى از (بنى
عبدالاشهل ) نامسلمان نخواهد ماند هم اكنون او را نزد شما ميفرستم .
(سعد) هم به
همان ترتيب ، پس از شنيدن دعوت اسلام و آياتى از قرآن مجيد، تطهير كرد و شهادت حق
بر زبان جارى ساخت . گفته اند: كه در آن شب ، يك مرد يا زن نامسلمان در ميان (بنى
عبدالاشهل ) باقى نماند به اين ترتيب كار انتشار اسلام در مدينه به جايى رسيد كه در
هر محله از محله هاى انصار مردان و زنانى مسلمان بودند.
دومين بيعت
عقبه
(مصعب بن عمير بن هاشم ) به مكه بازگشت و اسلام اهل مدينه را به عرض رسول
خدا صلى الله عليه و آله رسانيد و آن حضرت شادمان گشت ، سپس جمعى از انصار در موسم
حج به مكه رفتند و (بيعت دوم عقبه ) به انجام رسيد. بيعت دوم عقبه در ذى حجه سال
سيزدهم بعثت اتفاق افتاد.
جريان بيعت
(3/14)
پس از فراهم
آمدن 77 نفر (75 مرد و زن انصار و رسول خدا و عباس بن عبدالمطلبب ) نخستين كسى كه
سخن گفت ، عباس بود، ضمن حمايت از رسول خدا گروه خزرج را مخاطب قرار داد و آنچه
لازمه بيعت و يارى و وفادارى نسبت به رسول خدا بود برايشان بيان داشت و حجت را بر
آنان تمام كرد.
(براء بن معرور) گفت : آنچه گفتى شنيديم ، ما برآنيم كه از روى
وفا و راستى خونهاى خود را در راه رسول خدا صلى الله عليه و آله فدا كنيم
.
(عباس بن عباده ) گفت : اى گروه خزرج ! دست از دامن وى برمداريد، اگر چه اشراف
شما كشته شوند به خدا قسم خير دنيا و آخرت در همين است پس همگى همداستان در پاسخ او
(آرى ) گفتند و با فدا كردن جان و مال و كشته شدن اشراف خويش تن به اين بيعت
دادند.
عباس بن عبدالمطلب (عموى پيامبر) از آنان عهد و پيمان گرفت كه به اين
پيمان وفادار بمانند، آنان نيز پذيرفتند و گفتند: چنان كه از ناموس و زنان خويش
دفاع مى كنيم از رسول خدا دفاع خواهيم كرد.
نخستين كسى كه با رسول خدا صلى الله
عليه و آله بيعت كرد (براء بن معرور) و به قولى (ابوالهيثم ) و به قولى (اسعد بن
زراره ) بود سپس بقيه دست به دست رسول خدا دادند و بيعت كردند.(110)
زنانى كه در
اين بيعت شركت داشتند عبارت بودند از:
1 - ام عماره : نسيبه ، دختر (كعب بن عمرو
بن عوف ) از (بنى مازن بن نجار).
2 - ام منيع : اءسماء، دختر (عمرو بن عدى بن
نابى ) از (بنى كعب بن سلمه ).
دوازده نفر نقيب اءنصار
چون بيعت اين 75 نفر
به انجام رسيد، رسول خدا صلى الله عليه و آله گفت : (دوازده نفر نقيب از ميان خود
برگزينيد تا مسؤ ول و مراقب آنچه در ميان قومشان مى گذرد باشند.(111) )
به هر
صورت ، دوازده نفر نقيب به شرح ذيل برگزيده شدند:
(3/15)
1 - اءبو
امامه : اءسعد بن زراره ، 2 - سعد بن ربيع ، 3 - عبدالله بن رواحه ، 4 - رافع بن
مالك ، 5 - براء بن معرور، 6 - عبدالله بن عمرو (پدر جابر انصارى )، 7 - عبادة بن
صامت ، 8 - سعد بن عباده ، 9 - منذر بن عمرو (اين نه نفر از قبيله خزرج بودند)، 10
- اسيد بن حضير، 11 - سعد بن خيثمه ، 12 - رفاعة بن عبدالمنذر(112) (اين 3 نفر از
قبيله اءوس بودند.)
رسول خدا به دوازده نفر نقيب انتخاب شده گفت : (چنان كه
حواريون براى عيسى ضامن قوم خود بودند، شما هم عهده دار هر پيشامدى هستيد كه در
ميان قوم شما روى مى دهد و من خود كفيل مسلمانانم .)(113)
آغاز هجرت مسلمين به
مدينه
پس از بازگشتن 75 نفر اصحاب (بيعت دوم عقبه ) به مدينه و آگاه شدن از دعوت
و بيعتى كه (اوس ) و (خزرج ) با رسول خدا انجام داده بودند سختگيرى قريش نسبت به
طاقت فرسا گشت تا آن كه از رسول خدا اذن هجرت خواستند (114) و رسول خدا آنان را
فرمود تا رهسپار مدينه شوند و نزد برادران انصار خود روند.(115)
مسلمانان دسته
دسته رهسپار مدينه شدند و رسول خدا به انتظار اذن پروردگارش در هجرت از مكه و رفتن
به مدينه باقى ماند. هجرت مسلمانان به مدينه از ذى الحجه سال سيزدهم بعثت آغاز شد.
نخستين كسى كه از اصحاب رسول خدا به مدينه وارد شد پسر عمه رسول خدا (ابوسلمه :
عبدالله بن عبدالاسد بن هلال بن عبدالله بن عمربن مخزوم ) بود كه از حبشه بازگشت و
به مكه آمد چون قريش به آزار او پرداختند و خبر يافت كه مردمى در مدينه به دين
اسلام در آمده اند، يك سال پيش از (بيعت دوم عقبه ) به مدينه هجرت كرد.
ابن
اسحاق گويد: عمر بن خطاب و برادرش زيد بن خطاب با چند نفر ديگر، بر (رفاعة بن
عبدالمنذر) وارد شدند. طلحة بن عبيدالله و صهيب بن سنان ، در خانه (حبيب بن اساف )
(و به قولى يساف ) و يا بعضى گفته اند در خانه (اسعد بن زراره ) منزل
گزيدند.
(3/16)
ساير ميزبانان
كه دسته دسته مهاجران بر آنان وارد مى شدند، عبارت بودند از (عبدالله بن سلمه ) (در
محله قبا)، (سعد بن ربيع )، (منذر بن محمد)؛ (سعد بن معاذ)؛ (اوس بن ثابت ) و نيز
(سعد بن خيثمه ) كه چون مجرد بود، مهاجران مجرد بر او فرود آمدند.
كار هجرت به
آن جا كشيد كه مرد مسلمانى جز رسول خدا و على بن ابى طالب و ابوبكر، يا كسانى كه
گرفتار حبس و شكنجه قريش بودند در مكه باقى نماند.
سوره هاى مكى قرآن
در
ميزان و نيز در شماره سوره هاى مكى و مدنى و نيز در ترتيب نزول سوره ها اختلاف است
، ما در اين جا فقط روايت يعقوبى را ذكر مى كنيم و شماره هر سوره را در ترتيب فعلى
قرآن مى نگاريم .
به روايت محمد بن حفص ... از ابن عباس ، 82 سوره از قرآن در
مكه نازل شد.(116) نخستين سوره اى كه بر رسول خدا فرود آمد ( اقراء باسم ربك الذى
خلق ) (96) بود و سپس به ترتيب شماره سوره از اين قرار است :
(68)، (93)، (73)،
(74)، (1)، (111)، (81)، (87)، (92)، (89)، (94)، (55)، (103)، (108)، (102)،
(107)، (105)، (53)، (80)، (97)، (91)، (85)، (95)، (106)، (101)، (75)، (104)،
(77)، (50)، (90)، (86)، (54)، (38)، (7)، (82)، (36)، (25)، (35)، (19)، (20)،
(26)، (27)، (28)، (17)، (10)، (11)، (12)، (15)، (6)، (37)، (31)، (40)(117) ،
(41)، (42)، (43)، (34)، (39)، (44)، (45)، (46)، (51)، (88)، (18)، (16)، (71)،
(14)، (21)، (23)، (13)، (52)، (67)، (69)، (70)، (78)، (79)، (82)، (30)،
(29).
در غير روايت ابن عباس ، مردم در اين ترتيب اختلاف دارند ليكن اختلافشان
اندك است و نيز از ابن عباس روايت شده كه قرآن جدا جدا نازل مى شد، نه اينكه سوره
سوره نازل شود، پس هر چه آغازش مكه نازل شده بود، آنرا مكى مى گفتيم ، اگر چه بقيه
اش در مدينه نازل شود و همچنين آنچه در مدينه نازل شد.(118)
شوراى
دارالندوه
(3/17)
(دارالندوه )
همان بناى (مجلس شوراى مكه ) بود كه جد چهارم رسول خدا (قصى بن كلاب ) آن را ساخت ،
بعد معاويه آن را خريد و دارالاماره قرار داد، سپس جزء مسجدالحرام شد.(119)
پس
از انجام بيعت دوم عقبه و هجرت اصحاب رسول خدا به مدينه ، رجال قريش دانستند كه
يثرب به صورت پايگاه و پناهگاهى در آمده و مردم آن براى جنگيدن با دشمنان رسول خدا
آماده اند، چند نفر از اشراف قريش براى جلوگيرى از هجرت رسول خدا از مكه به مدينه
، در (دارالندوه ) فراهم گشتند و به مشورت پرداختند. (آخر صفر سال 14 بعثت ) بعضى
شماره شركت كنندگان در اين مجلس را از 15 نفر تا 100 نفر نوشته اند.(120)
هر يك
در اين مجلس در مورد، حبس ، شكنجه ، حتى كشتن رسول خدا صلى الله عليه و آله طرحهايى
ارائه دادند، سرانجام با پيشنهاد (ابوجهل بن هشام ) تصميم به كشتن رسول خدا گرفتند
و با همين تصميم پراكنده گشتند.
ابن اسحاق مى گويد: درباره همين انجمن و تصميم
قريش آيه 30 از سوره انفال نازل گشت ، آنجا كه مى گويد: (و هنگامى كه كافران از روى
مكر و نيرنگ درباره تو نظر مى دادند تا تو را در بند كنند يا تو را بكشند يا تو را
بيرون كنند، آنان مكر مى كنند و خدا هم مكر مى كند و خدا بهترين مكركنندگان است
).
دستور هجرت
رجال قريش بر تصميم قاطع خود مبنى بر كشتن رسول خدا باقى بودند
و از طرفى جبرئيل فرود آمد و گفت : امشب را در بسترى كه شبهاى گذشته مى خوابيدى
مخواب ، قريش پيرامون خانه رسول خدا را در اول شب (اول ربيع الاول سال 14 بعثت )
محاصره كردند كه به موقع حمله برند. رسول خدا بر حسب وحى پروردگار و دستورى كه براى
هجرت رسيده بود، على را فرمود تا در بستر وى بخوابد و روپوش وى را بر خويش بپوشاند
و سپس براى اداى امانات مردم كه نزد رسول خدا بود در مكه
بماند.(121)
(3/18)
در اين موقع
رسول خدا مشتى از خاك برگرفت و بر سر آنان پاشيد و در حالى كه آياتى از سوره يس
(1-9) مى خواند (تا: ( فاغشيناهم فهم لا يبصرون ) بدون آن كه او را ببينند از ميان
ايشان گذشت ، ولى مشركان خاك بر سر هنوز دنبال رسول خدا مى گشتند كه على عليه
السلام از بستر رسول خدا برخاست و دانستند كه نقشه آنان نقش بر آب شده است
.(122)
ليلة المبيت
در شب پنجشنبه اول ماه ربيع (سال 14 بعثت ) رسول خدا صلى
الله عليه و آله از مكه بيرون رفت و در همان شب على عليه السلام در بستر رسول خدا
بيتوته كرد (123) و دوباره فداكارى اميرمؤ منان آيه 207 سوره بقره نازل گشت . در
همين شب بود كه رسول خدا، على را به كعبه برد و على پا بر شانه رسول خدا نهاد و
بتها را واژگون ساخت .(124)
نخستين منزل هجرت يا غار ثور
رسول خدا در همان شب
اول ربيع رهسپار غار (ثور) شد و ابوبكر بن ابى قحافه با وى همراه گشت و پس از سه
روز كه در غار ثور ماندند در شب چهارم ربيع الاول راه مدينه را در پيش
گرفتند.
قريش در جستجوى وى سخت در تكاپو افتادند و تا غار (ثور) رفتند و بر در
غار ايستادند و چون ديدند كبوترى بر آن آشيانه نهاده و تار عنكبوت نيز بر در غار
تنيده شده است گفتند كسى در اين غار نيست و بازگشتند.(125)
آنگاه رسول خدا در شب
چهارم ربيع با راهنمايى مردى مشرك به نام (عبدالله بن ارقط (يا اريقط) ديلى ) كه دو
شتر با خود آورده بود، به اتفاق ابوبكر و عامر بن فهيره راه مدينه را در پيش گرفت
.
جايزه قريش براى دستگيرى رسول خدا صلى الله عليه و آله
چون رسول خدا از مكه
رهسپار مدينه شد، قريش براى هر كس كه رسول خدا را دستگير كند صد شتر جايزه اعلام
داشتند.
(3/19)
رسول خدا شب
دوشنبه چهارم ربيع الاول از غار ثور به سوى مدينه بيرون آمد و روز سه شنبه در
(قدير) بر خيمه (ام معبد خزاعى ) كه زنى دلير و بخشنده بود منزل كرد، ولى او بر اثر
خشكسالى از پذيرايى ميهمانان عذر خواست رسول خدا چشمش بر گوسفندى كه در كنار خيمه
بود افتاد، به او فرمود: اين چه گوسفندى است ؟ گفت : اين گوسفند از گرسنگى و
ناتوانى از رمه مانده است و شير نيز ندارد. رسول خدا نام خدا را بر زبان جارى ساخت
و با اذن آن زن گوسفند را دوشيد و شير گوسفند فراوان گشت و ريزش گرفت و همه از آن
آشاميدند و بار ديگر ظرف را از شير پر كرد و نزد وى گذاشت سپس به طرف مدينه رهسپار
شدند.(126)
(سراقة بن مالك ) براى دريافت جايزه از قريش ، وى را تعقيب مى
كرد.(127) يعقوبى مى نويسد هنگامى كه رسول خدا به آبگاه (بنى مدلج ) رسيد (سراقة بن
جعشم مدلجى (128) ) از پى وى تاخت و چون به او رسيد رسول خدا گفت : ( الهم اكفنا
سراقة (129) ) . (خدايا شر سراقة را از سر ما كوتاه كن )، سپس دست و پاى اسب او به
زمين فرو رفت و فرياد زد: اى پسر (ابوقحافه ) به همسفرت بگو تا از خدا بخواهد كه
اسبم رها شود، به خدا قسم : اگر از من خيرى به او نرسد، بدى به او نخواهد
رسيد.
سراقه چون به مكه بازگشت ، قصه خود را به قريش گفت و بيش از همه ابوجهل را
تكذيب كرد. سراقه گفت : اى ابو حكم ! به خدا قسم : اگر هنگامى كه دست و پاى اسب من
فرو رفت تو هم تماشا مى كردى ، دانسته بودى و شك نداشتى كه محمد فرستاده خداست و
معجزه او را نمى توان پوشيده داشت .(130)
بريدة بن حصيب اءسلمى (از قبيله بنى
اسلم )
چون رسول خدا در طريق هجرت به (غميم (131) ) رسيد (بريده ) با هشتاد
خانواده از خويشاوندانش نزد وى رسيدند و همگى به دين اسلام در آمدند آنگاه (بريده )
در غزواتى كه بعد از احد روى داد، حضور داشت .(132)
سال اول هجرت
ورود رسول
خدا به مدينه
(3/20)
رسول خدا روز
دوشنبه دوازدهم ربيع الاول نزديك ظهر وارد محله (قبا)ى مدينه شد و بر (كلثوم بن هدم
) يكى از مردان (بنى عمرو بن عوف ) وارد گشت و براى ملاقات با مردم در خانه (سعد بن
خيثمه ) كه زن و فرزندى نداشت و مهاجران مجرد در خانه وى منزل كرده بودند و مى نشست
و نخستين دستورى كه داد آن بود كه بتها درهم شكسته شوند. على عليه السلام سه شبانه
روز در مكه ماند و امانتهاى مدرم را كه نزد رسول خدا بود به صاحبانش رسانيد و سپس
به مدينه هجرت كرد و همراه رسول خدا در خانه (كلثوم بن هدم ) منزل گزيد.
ابن
اسحاق مى گويد: رسول خدا روزهاى دوشنبه و سه شنبه و چهارشنبه و پنج شنبه را در
(قبا) در ميان قبيله (بنى عمرو بن عوف ) اقامت داشت و مسمجد (قبا) را تاءسيس كرد،
سپس روز جمعه از ميانشان بيرون رفت و اولين نماز جمعه را در ميان قبيله (بنى سالم
بن عوف ) در مدينه به جاى آورد و صد نفر مسلمان در آن شركت كردند.(133)
رجال
قبايل اصرار مى ورزيدند كه رسول خدا در ميانشان فرود آيد، رسول خدا به آنان مى گفت
: (راه شترم را رها كنيد كه خودش دستور دارد) تا اين كه سرانجام به محله (بنى مالك
بن نجار) در زمينى كه متعلق به دو كودك يتيم بود، رسيد و شتر زانو به زمين زد و
رسول خدا فرود آمد و (ابو ايوب انصارى : خالد بن زيد خزرجى ) بار سفر رسول خدا را
به خانه برد.
بناى مصجد مدينه
رسول خدا آن زمين را به ده دينار خريد، آنگاه
فرمد تا در آن جا مسجدى ساخته شود، خود نيز در ساختن مسجد با مسلمانان همكارى مى
كرد و مسلمانان هم در موقع ساختن مسجد سرود مى خواندند و رسول خدا چنين مى گفت
:
( لاعيش الا عيش الاخرة
اللهم ارحم المهاجرين و الانصار )
(زندگى جز
زندگى آخرت نيست ، خدايا مهاجران و انصار را رحمت كن )
(3/21)
رسول خدا مسجد
را با خشت بنا نهاد و چند ستون از چوب خرما برافراشت و سقف آن را به چوب خرما
پوشانيد، پس از ساخته شدن مسجد اذان اسلامى به وسيله وحى مقرر گشت .
بقيه
مهاجران
مهاجران از پى رسول خدا مى رسيدند و ديگر كسى از مسلمانان بجز آنان كه
گرفتار و محبوس بودند در مكه باقى نماند، چند خانواده بودند كه دسته جمعى مهاجرت
كردند و در خانه هايشان بسته شد، ابوسفيان خانه هايشان را تصرف كرد و فروخت
.
رسول خدا زيد بن حارث و ابورافع را با دو شتر و پانصد درهم پول به مكه فرستاد
تا دختران رسول خدا (فاطمه ) و (ام كلثوم ) و نيز (سوده ) همسر رسول خدا را به
مدينه آوردند (رقيه ) دختر رسول خدا پيش از اين با شوهر خود (عثمان ) هجرت كرده بود
اما (زينب ) دختر بزرگ رسول خدا را شوهرش (ابوالعاص ) كه هنوز كافر بود، نزد خويش
نگاه داشت و اجازه هجرت نداد خانواده ابوبكر، از جمله : (عايشه ) به مدينه آمدند،
همچنين (طلحة بن عبيدالله ) با عده اى رهسپار مدينه گشت .(134)
شيوع اسلام در
مدينه
پس از اقامت رسول خدا در مدينه و ساختن مسجد و خانه هايش ، انصار همگى به
دين اسلام در آمدند بجز طوايف : خطمه ، واقف ، وائل و اميه (طايفه اى از قبيله اوس
) كه بر شرك خود باقى ماندند، ولى بعد از واقعه بدر و احد و خندق همه به دين اسلام
درآمدند.
سوره هاى مدنى قرآن مجيد
چنان كه سابقا گفتيم در شماره و نيز در مكى
و مدنى بودن بعضى از سوره هاى قرآن اختلاف است در اين جا هم بر حسب روايت يعقوبى
شماره هر سوره را در ترتيب فعلى مى نگاريم : سى و دو سوره از قرآن در مدينه بر رسول
خدا نازل شد: نخست ، ( ويل للمطففين ) (83)(135) و سپس به ترتيب سوره هاى : (2)،
(8)، (3)، (59)، (33)، (24)، (60)، (48)، (4)، (22)، (57)، (47)، (76)، (65)، (98)،
(62)، (32)، (40)(136) ، (63)، (58)، (49)، (66)، (64)، (61)، (5)، (9)، (110)،
(56)، (100)، (113)، (114).
(3/22)
ابن عباس
گويد: كه هرگاه جبرئيل بر رسول خدا وحى فرود مى آورد، به او مى گفت : اين آيه را در
فلان جاى فلان سوره بگذار و چون : ( واتقوا يوما ترجعون فيه الى الله (137) ) نازل
شد گفت : آن را در سوره بقره بگذار. به قولى اين آيه در آخر همه نازل شده است
.(138)
قرارداد مسالمت آميز ميان يهوديان
رسول خدا عهدنامه اى ميان مهاجران و
انصار از يك طرف و يهوديان مدينه از طرف ديگر نوشت و يهوديان را در دين و دارايى
خويش آزاد گذاشت و شرايط ديگر بر آن افزود، از جمله اين كه مسلمانان و يهوديان
مانند يك ملت در مدينه زندگى كنند و در انجام مراسم دينى خود آزاد باشند و به هنگام
وقوع جنگ عليه دشمن به يكديگر كمك كنند و شهر مدينه را محترم بدانند و به هنگام
بروز اختلاف و رفع آن ، شخص رسول خدا را به داورى بپذيرند.
next page
fehrest page
back page
(3/23)
next page
fehrest page
back page
قرارداد برادرى
ميان مهاجر و انصار
هشت ماه بعد از هجرت بود كه رسول خدا ميان مهاجر و انصار
قرار برادرى نهاد كه در راه حق يكديگر را يارى دهند و پس از مرگ از يكديگر ارث
برند.(139) رسول خدا به آنان گفت در راه خدا دو نفر به با هم برادرى كنيد)، سپس دست
على عليه السلام را گرفت و گفت : هذا اءخى . (اين است برادر من ).
دشمنى يهود و
منافقان با رسول خدا و مسلمانان
دانشمندان يهود از روى حسد و كينه ورزى به دشمنى
با رسول خدا برخاستند و منافقان اءوس و خزرج كه از روى ناچارى مصلحت اظهار اسلام
كرده بودند، راه آنان را در پيش گرفتند. اينان به مسجد رسول خدا مى آمدند و
مسلمانان و دينشان را مسخره مى كردند. ابن اسحاق مى گويد: همين دانشمندان يهود و
منافقان اءوس و خزرج بودند كه در حدود صد آيه از اول سوره بقره درباره ايشان نزول
يافت ، سپس درباره يهود و منافقان و آياتى كه درباره ايشان نازل شده است به تفصيل
سخن مى گويد.(140)
سال دوم هجرت (سنة الامر)
تغيير قبله و وجوب زكات و
روزه
هفده ماه پس از ورود رسول خدا به مدينه بود كه روز دوشنبه نيمه ماه رجب ،
در مسجد (بنى سالم بن عوف ) كه نخستين نماز جمعه در آن خوانده شد، قبله از (بيت
المقدس ) به كه گشت و رسول خدا دو از نماز ظهر را به سوى بيت المقدس و دو ركعت را
به سوى كعبه گزارد(141) چه نمازهاى چهار ركعتى كه در مكّه دو ركعتى بود، يك ماه پس
از هجرت چهار ركعت شده بود. وجوب زكات مال و زكات عطره و روزه ماه رمضان و مقرّر
شده نماز عيد فطر عيد قربان و دستور قربانى را نيز در سال دوم هجرت نوشته
اند.
دستور جهاد و آغاز غزوه ها و سريّه ها(142)
(4/1)
ابن اسحاق مى
گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله در سال 53 سالگى ، سيزده سال بعد از بعثت ، روز
دوشنبه دوازدهم ربيع الاول نزديك ظهر وارد مدينه شد و بقيه ماه ربيع الاول ، ربيع
الاخر، دو جمادى ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوال ، ذى القعده ، ذى الحجه و محرم را
همچنان بدون پيشامد جنگى در مدينه گذراند و در ماه صفر سال دوم ، دوازده ماه پس از
ورود به مدينه براى جنگ بيرون رفت . (143)
شماره غزوه هاى رسول خدا صلى الله
عليه و آله
مسعودى مى نويسد: غزوه هايى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله خود
همراه سپاه اسلام بود غزوه است و برخى آن را 27 غزوه نوشته اند، جهت اختلاف آن است
كه دسته اول بازگشت رسول خدا را از (خيبر) به (وادى القرى ) با غزوه خيبر يكى
دانسته اند.
شماره سريه هاى رسول خدا صلى الله عليه و آله
ابن اسحاق مى گويد:
سريه هاى رسول خدا 38 سريه بود. مسعودى از (جمعى ) 35 سريه و از (طبرى ) 48 و از
بعضى ديگر 66 سريه نقل مى كند. طبرسى در اعلام الورى 36 سريه مى نويسد.
(144)
مسعودى مى نويسد: سرايه هاى رسول خدا از 3 تا 500 نفر است كه در شب بيرون
روند. سوارب : دسته هايى است كه روز بيرون روند و مناسر: بيش از 500 نفر و كمتر از
800 نفر. جيش : سپاهى است كه شماره اش به 800 نفر برسد. خشخاش : بيش از 800 و كمتر
از 1000 نفر. جيش ازلم : سپاهى است كه به 1000 نفر برسد. جيش جحفل : سپاهى است كه
به 4000 نفر برسد. جيش جرار: سپاهى است كه به 12000 نفر برسد. كتيبه : سپاهى است كه
فراهم گشته و پراكنده نشود و، حضيره : از 10 نفر به پايين را گويند كمه به جنگ
فرستاده شوند و، نفيضه : آنان را كه سپاهى بسيار نيستند و، اءرعن : سپاه بزرگ بى
مانند را، و خميس : سپاه عظيم را گويند.
غزوه ودان يا غزوه ابواء
تاريخ غزوه
: صفر سال دوم هجرت
جانشين رسول خدا: سعد بن عباده
مقصد: قريش و بنى ضمرة بن
بكر
(4/2)
نتيجه : قرار
صلحى با (بنى ضمره ) به امضاى (مخشى بن عمرو ضمرى ): سرور (بنى ضمره ) در آن تاريخ
.
سريه (عبيدة بن حارث بن مطلب )
تاريخ سريه : شوال سال اول .
عده سپاهيان
: 60 يا 80 نفر فقط از مهاجران .
مقصد: دسته اى از قريش كه ممكن بود به اطراف
مدينه تجاوز كنند.
نتيجه : (عبيده ) در محل آبگاهى با گروه انبوهى از قريش كه
(عكرمة بن ابى جهل ) فرماندهشان بود، روبرو شد، اما جنگى پيش نيامد، فقط (سعد بن
ابى وقاص ) تيرى انداخت و نخستين تيرى بود كه در تاريخ اسلام از كمان رها
شد.
سريه (حمزة بن عبدالمطلب )
تاريخ سريه : رمضان سال اول .
عده سپاهيان
: 30 نفر از مهاجران .
نتيجه : (حمزه ) تا ساحل دريا در ناحيه (عيص ) پيش رفت و
آن جا با 300 سوار از مشركان مكه كه (ابوجهل بن هشام ) فرماندهشان بود، روبرو شد،
اما (مجدى بن عمرو جهنى ) كه با هر دو دسته قرار صلح و متاركه داشت ، در ميان افتاد
و بى آن كه جنگى روى دهد، هر دو سپاه بازگشتند.
غزوه (بواط)
تاريخ غزوه :
ربيع الاول سال دوم هجرت . جانشين رسول خدا در مدينه (سائب بن عثمان بن مظعون ) يا
(سعد بن معاذ) بود.
عده سپاهيان : 200 نفر.
مقصد: كاروانى از قريش (شامل 100
مرد) بودند كه مدينه در خطر تجاوز ايشان قرار داشت و 2500 شتر داشتند.
نتيجه :
رسول خدا تا (بواط) پيش رفت و چون با دشمنى برخورد نكرد به مدينه بازگشت .
غزوه
(عشيره )
تاريخ غزوه : جمادى الاولى ، سال دوم هجرت . جانشين رسول خدا در مدينه
(ابوسلامة بن عبدالاسد) بود.
عده سپاهيان اسلام : 150 يا 200 نفر.
مقصد:
كاروان قريش كه رهسپار شام بود.
نتيجه : رسول خدا با سپاهيان اسلامى تا (عشيره )
پيش رفت ، ماه جمادى الاولى و چند روزى از جمادى الاخره آن جا ماند و با قبيله (بنى
مدجل ) و هم پيمانانشان از (بنى ضمره ) قرار صلحى منعقد ساخت و سپس بى آن كه جنگى
روى دهد به مدينه بازگشت .
سريه (سعد بن ابى وقاص )
(4/3)
تاريخ سريه :
ذوالقعده سال اول .
عده سپاهيان : 8 نفر فقط از مهاجران .
مقصد: احتياط و
جلوگيرى از حمله دشمن .
نتيجه : (سعد بن ابى وقاص ) تا سرزمين (خرار) پيش تاخت و
بى آن كه به دشمنى برخورد كند، بازگشت .
غزوه (سفوان )، عزوه (بدر اولى
)
تاريخ غزوه جمادى الاخره (145) يا ربيع الاول سال دوم (146) . جانشين رسول خدا
در مدينه (زيد بن حارثه ) بود
مقصد: از بازگشت رسول خدا صلى الله عليه و آله از
غزوه (عشيره ) ده روز نمى گذشت كه (كرز بن جابر فهرى ) رمه مدينه را غارت كرد. رسول
خدا در تعقيب وى تا وادى (سفوان ) از ناحيه بدر شتافت و بر وى دست نيافت و به مدينه
بازگشت .
سريه (عبدالله بن جحش )
تاريخ سريه : رجب سال دوم هجرت .
عده
سپاهيان : 8 نفر (يا 11 نفر) از مهاجران .
(4/4)
مقصد: رسول
خدا صلى الله عليه و آله عمه زاده خود (عبدالله بن جحش ) را با 8 نفر از مهاجران
ماءمور كرد تا در (نخله ) ميان مكه و طائف فرود آيد و در كمين قريش باشد و اخبارشان
را جستجو كند. عبدالله به همراهان خود گفت : هر كدام از شما كه با ميل و رغبت در
آرزوى شهادت است با من رهسپار شود و هر كس كه نمى خواهد بازگردد. از همراهان هيچ يك
بجز (سعد بن ابى وقاص ) و (عتبة بن غزوان ) تخلف نورزيد. عبدالله با همراهان در
نخله فرود آمد و همان جا ماند تا كاروانى از قريش كه كالاى تجارت داشت در رسيد. آن
روز آخر رجب بود (واقد بن عبدالله تميمى ) به طرف (عمرو بن حضرمى ) تيراندازى كرد و
او را كشت و در نفر اسير نيز از ايشان گرفتند. (عبدالله بن جحش ) كالاى تجارتى را
با دو اسير به مدينه آورد و خمس آن را به رسول خدا داد و بقيه را بر اصحاب خود
تقسيم كرد. رسول خدا گفت : (من شما را به جنگ كردن در ماه حرام فرمان نداده بودم )
و به همين جهت از مال غنيمت و اسيران چيزى تصرف نكرد و اسيران را آزاد فرمود. يكى
از آنان (حكم بن كيسان ) بود كه اسلام آورد و در سريه (بئرمعونه ) به شهادت رسيد و
ديگرى (عثمان بن عبدالله بن مغيره ) بود كه به مكه بازگشت و كافر از دنيا
رفت
غنيمت اين سريه نخستين غنيمتى بود كه به دست مسلمانان رسيد و (عمروبن حضرمى
) نخستين كافرى بود كه به دست مسلمانان كشته شد و (عثمان ) و (حكم ) نخستين اسيرانى
بودند كه به دست مسلمانان اسير شدند.
غزوه بدر كبرا
تاريخ غزوه : رمضان سال
دوم هجرت . جانشين رسول خدا در نماز (عبدالله بن ام مكتوم ) و جانشين آن حضرت در
مدينه (ابولبابه ) بودند.
عده سپاهيان : 313 نفر (مهاجرى اءوسى و خزرجى
).
سپاه دشمن : 950 مرد جنگى كه 600 نفر زره پوش و 100 اسب
داشتند.
(4/5)
مقصد: رسول
خدا خبر يافت كه (ابوسفيان ) همراه 30 يا 40 نفر از قريش با كاوان تجارت ، از شام
به مك برمى گردند به اصحاب خويش چنين فرمود: (اين كاروان قريش و حامل اموال ايشان
است ، به سوى آن رهسپار شويد، باشد كه خدا آن را نصيب شما گرداند.)
ابو سفيان
چون از چنين تصميمى آگاه شد، (ضمضم بن عمرو غفارى ) را براى دادرسى به مكه فرستاد،
قريش همداستان آماده دفاع از مال خويش شدند و از اشراف قريش كسى جز (ابولهب )
باقى نماند كه براى جنگ بيرون نرود.
رسول خدا چون از حركت قريش اطلاع يافت با
اصحاب خود مشورت كرد تا اين كه (مقداد بن عمرو) به پا خاست و گفت : به خدا قسم اگر
ما را تا نواحى يمن ببرى تا آن جا راه تو را از دشمن هموار خواهيم ساخت و رسول خدا
درباره وى دعاى خير كرد روز دوشنبه هشتم ماه رمضان بود كه رسول خدا از مدينه بيرون
رفت و على بن ابى طالب پرچمدار سپاه بود. (سعد بن معاذ) در حالى كه رسول خدا را از
صميم قلب همراهى مى كرد، گفت : اكنون به نام خدا ما را رهسپار ساز، اگر ما را امر
كنى كه به اين دريا بريزيم به دريا خواهيم ريخت . رسول خدا شادمان شد و فرمود (هم
اكنون گويى به كشتارگاه مردان قريش مى نگرم ).
رسول خدا ابتدا در محل (ذفران ) و
بعد از چند منزل ديگر نزديك بدر فرود آمد و در همان شب اول ، دو غلام از قريش به
دست مسلمانان افتاد و آنها اطلاعاتى از دشمن در اختيار گذاردند.
ابوسفيان با بيم
و هراس در آبگاهى نزديك بدر فرود آمد و چون از آثار دو سوار اطلاع يافت راه كاروان
تجارت را تغيير داد و هنگامى كه كاروان تجارت را از خطر گذراند، به قريش پيام داد
كه : منظور شما از اين حركت ، حمايت از كاروان و حفظ اموالتان بود، اكنون كه كاروان
از خطر گذشته ، بهتر همان كه به مكه بازگرديد.
(4/6)
(بنى زهره )
كه در (جحفه ) بودند همگى از (جحفه ) بازگشتند و حتى يك نفر از ايشان در بدر شركت
نداشت ، از (بنى عدى ) هم كسى همراه قريش بيرون نيامده بود، (طالب بن ابى طالب ) هم
كه همراه قريش بيرون آمده بود با گفتگويى كه ميان او و قريش درگرفت ، به او گفتند:
به خدا قسم ، ما مى دانيم كه شما بنى هاشم ، هر چند كه با ما همراه باشيد، هواخواه
(محمد) هستيد پس (طالب ) با كسانى كه برمى گشتند به مكه بازگشت .
فرود آمدن قريش
در مقابل مسلمين
قريش با تجهيزات كامل همچنان به طرف بدر پيش مى رفتند تا در
(عدوه قصوا) كه دورتر از مدينه بود در پشت تپه اى به نام (عقنقل ) فرود آمدند و
چاههاى بدر در (عدوه دنيا) كه نزديكتر به مدينه بود، قرار داشت . در همان شب بارانى
رسيد كه زمين شنزار را زير پاى قريش غير قابل عبور ساخت ، رسول خدا پيشدستى كرد و
در كنار نزديكترين چاه بدر فرود آمد، (حباب بن منذر) گفت : اى رسول خدا! آيا خدا
فرموده است كه اين جا منزل كنيم ؟ رسول خدا گفت : نه امرى در كار نيست ، بايد طبق
تدبير و سياست جنگ رفتار كند، سپس بنا به پيشنهاد (حباب ) سپاه اسلام در كنار
نزديكترين چاه به دشمن فرود آمد. (سعد بن معاذ) نيز با اجازه رسول خدا سايبانى براى
آن حضرت بساخت .
روز جنگ و آمادگى قريش
بامداد روز جنگ ، مردان قريش از پشت
تپه (عقنقل ) برآمدند و در مقابل مسلمين آماده جنگ شدند كه رسول خدا گفت : (خدايا!
اين قبيله قريش است كه با ناز و تبختر خويش روى آورده است و با تو دشمنى مى كند و
پيغمبرت را دروغگو مى شمارد. خدايا! خواستار نصرتى هستم كه خود وعده كرده اى ،
خدايا! در همين صبح امروز نابودشان ساز).
صف آرايى رسول خدا صلى الله عليه و
آله
(4/7)
رسول خدا خود
چوبى به دست داشت و صفهاى سپاهيان اسلام را منظم مى ساخت در اين هنگام (سواد بن
غزيه ) را از صف جلوتر ديد و چوب را به شكم وى زد كه در جاى خود راست بايستد.
(سواد) گفت : اى رسول خدا! مرا به درد آوردى با آن كه خدا تو را به حق و عدالت
فرستاده است ، پس مرا اذن قصاص ده . رسول خدا شكم خود را برهنه ساخت و گفت : بيا
قصاص كن . (سواد) شكم رسول خدا را بوسيد و رسول خدا درباره وى دعاى خير
كرد.
رسول خدا پس از منظم ساختن صفوف خطبه اى ايراد كرد كه متن آن را مورخان نقل
كرده اند (147) سپس به سوى سايبان خود رفت و به دعا و انابه پرداخت .
صلح جويان
قريش و آتش افروزان جنگ
قريش ، (عمير بن وهب ) را براى بازديد لشكر اسلام فرستاد
خبر آورد كه 300 مرد، اندكى بيش يا كم اند و خطاب به قريش ، گفت : اى گروه قريش !
شترانى ديدم كه بارشان مرگ است سپاهى ديدم كه جز شمشيرهاى خود وسيله دفاعى و پناهى
ندارند به خدا قسم تصور نمى كنم مردى از ايشان بى آن كه مردى از شما را بكشد كشته
شود اكنون ببينيد نظر شما چيست ؟
(حكيم بن حزام ) نيز نزد (عتبه ) آمد و گفت تو
سرور و بزرگ قريشى ، حرف تو را مى شنوند، اگر مى خواهى نام نيكت تا آخر روزگار در
ميان قريش بماند، امر ديه (عمرو بن حضرمى ) را بر عهده بگير، تا آتش جنگ خاموش
شود. (عتبه ) گفت : پذيرفتم .
(عتبة بن ربيعه ) پس از پيشنهاد (حكيم بن حزام )
برخاست و سخنرانى كرد و گفت : اى گروه قريش ! شما از جنگ با (محمد) و يارانش طرفى
نمى بنديد، پس بياييد و بازگرديد و (محمد) را با ساير عرب واگذاريد.
(4/8)
(ابوجهل ) پس
از شنيدن پيام (عتبه ) گفت : به خدا قسم باز نمى گرديم تا خدا ميان ما و محمد حكم
كند، (عتبه ) هم نظرش غير از آن است كه اظهار مى دارد، او ديده است كه پسرش با محمد
و يارانش همراه است ، از كشته شدن وى بيم دارد. در اين هنگام (عامر بن حضرمى ) به
اغواى ابوجهل در ميان سپاه قريش برخاست و داد زد و آنان را جنگ برانگيخت .
آغاز
خونريزى و جنگ تن به تن
(اءسود بن عبدالاءسد مخزومى ) نخستين مردى بدخو و گستاخ
بود كه پيش تاخت و (حمزة بن عبدالمطلب ) در مقابل وى بيرون شد و با شمشير خود پاى
او را از نصف ساق بينداخت و او همچنان مى خزيد تا به درون حوض بيافتاد و حمزه در
همان حوض او را كشت .
(عتبة بن ربيعه ) و برادرش (شيبه ) و پسرش (وليد) از لشكر
قريش پيش تاختند، سه تن از جوانان انصار: (عوف ) و (معوذ) (پسران حارث ) و نيز
(عبدالله بن رواحه ) در برابرشان به نبرد بيرون شدند، اما همين كه خود را معرفى
كردند، جنگجويان قريش گفتند: ما با شما نمى جنگيم ، رسول خدا (عبيدة بن حارث ) و
(حمزه ) و (على ) عليه السلام را در مقابل آن سه نفر فرستاد و ايشان آنان را از پاى
درآوردند.
جنگ مغلوبه
پس از نبردى تن به تن ، دو سپاه به جان هم افتادند، در
اين گيرودار (مهجع ) نخستين شهيد بدر و سپس (حارث بن سراقه ) با تير دشمن به شهادت
رسيدند. رسول خدا از زير سايبان بيرون آمد و مسلمين را به جهاد تشويق كرد، آنگاه
(عمير بن حمام ) و (عوف بن حارث ) شمشيرهاى خود را گرفتند و جنگيدند تا به شهادت
رسيدند. رسول خدا مشتى ريگ برداشت و گفت : خدايا! دلهاشان را بترسان و پاهاشان را
بلرزان و آنگاه ريگها را به سوى قريش پاشاند و ياران خود را فرمود تا سخت حمله
كنند، در اين موقع شكست دشمن آشكار گشت و گردنگشان قريش كشته و يا اسير
شدند.
وضع رسول خدا در جنگ بدر
(4/9)
ابن اسحاق و
واقدى مى نويسند: رسول خدا در زير سايبان به سر مى برد و (سعد بن معاذ) با چند نفر
از انصار، بر در سايبان نگهبانى مى دادند، اما روايتى كه مسند احمد(148) و طبقات
(149) از على عليه السلام نقل شده بر خلاف اين است .
على عليه السلام مى گويد:
چون روز بدر فرارسيد، رسول خدا پيشاپيش ما قرار داشت و او از ما به دشمن نزديكتر
بود و از همه بيشتر تلاش مى كرد.(150) در نهج البلاغه آمده است : (هرگاه كار جنگ
به سختى مى كشيد، ما به رسول خدا پناه مى برديم و هنچ كس از ما به دشمن نزديكتر از
او نبود.(151) )
آيات مربوط به غزوه (بدر كبرا)
1 - سوره آل عمران / 12 - 13
و 123.
2 - سوره نساء / 77 - 78.
3 - اءنفال / 1 - 19، 36 - 51، 67 -
71.
4 - حج / 19. آيات 124 - 127 سوره آل عمران و در نزول فرشتگان براى نصرت مؤ
منان و آيات 9 - 12 سوره اءنفال نيز در نزول فرشتگان و كشته شدن كافران به دست
ايشان است . (152)
دستور خاصّ
روز بدر رسول خدا صلى الله عليه و آله به اصحاب
خود فرمود: مى دانم كه مردانى از (بنى هاشم ) و ديگران را بدون آن كه به جنگ با ما
علاقه مند باشند به اكراه بيرون آورده اند، بنابراين هر كسى از شما با يكى از (بنى
هاشم ) برخورد كند او را نكشد و هر كس (ابوالبخترى بن هشام ) را ببيند او را نكشد و
هر كس (عبّاس ) (عموى رسول خدا) را ببيند او را نكشد، امّا به تفصيلى كه در كتب
تاريخ نوشته اند، ابوالبخترى بر اثر طرفدارى از همسفر خود (جناده ) به دست (مجذّر)
كشته شد.
معاذ بن عمرو و ابوجهل
(4/10)
(معاذ بن
عمرو) مى گويد: در حالى كه پيرامون (ابوجهل ) را سخت گرفته بودند، شنيدم كه مى
گفتند: كسى نمى تواند امروز بر (ابوالحكم ) دست يابد، پس همّت خود را بر آن داشتم
كه بر وى حمله كنم ، بر او تاختم و ضربتى بر وى نواختم كه پايش از نصف ساق از زير
شمشير من پريد، در همين حال پسرش (عكرمه ) شمشيرى بر بازوى من نواخت و دست مرا
پراند، چنان كه با پوستى به پهلوى من آويخته شد، امّا همچنان تا آخر روز جنگ مى
كردم و آن را پشت سر خود مى كشيدم و آخر كار كه مرا آزار مى داد پاى روى آن نهاده و
خود را كشيدم تا پاره شد و افتاد.
(ابوجهل ) همچنان افتاده بود كه (معوّذ بن
عفرا) رسيد و با ضربتى كار او را ساخت و سپس خود جنگيد تا به شهادت رسيد، آنگاه كه
كار جنگ پايان گرفت رسول خدا فرمود تا (ابوجهل ) رادر ميان كشته ها جستجو
كنند.
(عبداللّه بن مسعود) مى گويد: من در جستجوى ابوجهل بر آمدم ، او را يافتم
و شناختم و پا روى گردن وى نهادم و به او گفتم : اى دشمن خدا! آيا خدا تو را خوار
ساخت ؟ گفت چه شده است كه خوار باشم ؟ از اين مردى كه مى كشيد بزرگتر كيست ؟ و به
روايتى (ابوجهل ) گفت : اى مردك گوسفندچران ! مقامى بس بلند و ارجمند را اشغال كردى
.
(عبداللّه ) مى گويد: سر او را بريدم و نزد رسول خدا آوردم و آن حضرت خدا را
ستايش كرد.
ابن اسحاق مى نويسد: (عكاشه ) كه شمشيرش در روز بدر در هم شكست نزد
رسول خدا آمد و رسول خدا چوب خشكى به او داد و گفت : با همين جنگ كن ، پس آن را
گرفت و تكانى داد و به صورت شمشيرى بلند و محكم درآمد و تا پايان جنگ كه مسلمانان
فاتح گشتند با همان شمشير مى جنگيد و آن را (عون ) مى گفتند. وى در جنگى با مرتدّان
به دست (طلحة بن خويلد اءسدى ) به شهادت رسيد.(153)
كشتگان قريش در چاه
بدر
به دستور خدا كشته هاى دشمن را در چاه بدر افكندند مگر (امية بن خلف ) كه او
را زير خاك و سنگ كردند.
(4/11)
رسول خدا بر
سر چاه بدر ايستاد و گفت : اى به چاه افتادگان (يك يك را نام برد) بد خويشانى براى
پيامبر خود بوديد مردم مرا راستگو دانستند و شما دروغگو مردم مرا پناه دادند و شما
مرا بيرون كرديد، مردم مرا يارى كردند و شما به جنگ من برخاستيد، سپس گفت : آيا
آنچه پروردگار به شما وعده داده بود، حق يافتيد؟ من آنچه پروردگارم به من وعده داده
بود، حق يافتم . كسانى از صحابه گفتند: اى رسول خدا! آيا با لاشه هاى مردگان سخن مى
گويى ؟ فرمود: شما گفتار مرا از ايشان شنواتر نيستيد، ليكن ايشان نمى توانند پاسخ
دهند.
مسلمانان دوزخى
جوانانى از قريش هنگامى كه رسول خدا در مكه بود به دين
اسلام در آمدند، اما بر اثر حبس و شكنجه پدران و خويشان خود توفيق هجرت نيافتند و
از دين اسلام بازگشتند و همراه قريش به جنگ بدر آمدند و روز بدر كشته شدند و درباره
ايشان آيه اى نازل كشد كه مضمون آن اين است : (كسانى كه در حال ستمكارى بر خويش ،
فرشتگان جانشان را گرفتند، بدانها گفتند: شما را چه مى شود؟ گفتند: ما در سرزمين
(مكه ) زبون و بيچاره بوديم . فرشتگان گفتند: مگر زمين خدا وسعت نداشت تا در آن
هجرت كنيد؟ اينان جايشان دوزخ است و چه بد سرانجامى است .) (154)
غنيمتهاى
بدر
(4/12)
پس از آن كه
غنيمتهاى جنگ بدر به دستور رسول خدا جمع آورى شد در كيفيت تقسيم آن اختلاف پيش آمد
و هر كس مدعى خدمتى بود و حق تقدم را با خود مى پنداشت . رسول خدا (عبدالله بن كعب
مازنى ) را بر غنيمتها گماشت تا آنها را طبق دستور ميان همه سپاهيان تقسيم كند.
براى هر مرد يك سهم و براى هر اسب از دو اسبى كه داشتند دو سهم و براى هر يك از هشت
نفرى كه به عذر موجه در جنگ حاضر نبودند سهمى از غنيمت قرار داد. اسامى آن هشت نفر
از اين قرار است : 1 - عثمان بن عفان ، 2 - طلحة بن عبيدالله ، 3 - سعيد بن زيد، 4
- حارث بن صمه ، 5 - خوات بن جبير، 6 - حارث بن حاطب انصارى ، 7 - عاصم بن عدى
انصارى ، 8 - ابولبابه .
مژده فتح در مدينه
رسول خدا صلى الله عليه و آله
(عبدالله بن رواحه ) و (زيد بن حارثه ) را با مژده فتح نزد مردم مدينه فرستاد.
(اسامه ) فرزند زيد مى گويد: خبر رسيدن پدرم (زيد) هنگامى به ما رسيد كه از دفن
(رقيه ) دختر رسول خدا فارغ شده بوديم . نزد وى آمدم ، ديدم كه مردم پيرامون او را
گرفته اند و او كشتگان قريش را يكايك نام مى برد.
اسيران قريش در مدينه
رسو ل
خدا صلى الله عليه و آله اسيران قريش را در ميان اصحاب خود پراكنده ساخت فرمود: با
اسيران به نيكى رفتار كنيد.
مكه در عزاى جگرگوشه هاى خود
نخستين كسى كه خبر
شكست قريش را به مكه آورد، (حيسمان بن عبدالله خزاعى ) بود و چون اشراف كشته شده
قريش را يكايك نام مى برد (صفوان بن اميه ) گفت : شما را به خدا قسم ، اگر عقل دارد
از او درباره من سؤ ال كنيد. از او پرسيدند: صفوان بن اميه چطور شد؟ گفت خودش همين
است كه در حجر نشسته ، اما - به خدا قسم - پدر و برادرش را ديدم كه كشته
شدند.
اندوه ابولهب و هلاكت او
(4/13)
ابورافع آزاد
شده رسول خدا مى گويد چون مژده فتح بدر به ما رسيد، شادمان گشتيم و در خود نيرو
يافتيم و ابولهب ، دشمن خدا رسوا گشت . من در حجره زمزم با ام الفضل نشسته بودم
ناگاه ابولهب با تكبر رسيد و پشت به پشت من نشست در هنگام (ابوسفيان بن حارث ) وارد
شد و ابولهب كه خود در جنگ بدر حضور نداشت . اخبار صحيح را از ابوسفيان خواست و به
او گفت كار مردم به كجا كشيد؟ پاسخ داد آنها هر كس را از ما خواستند كشتند و هر كس
را خواستند اسير گرفتند، مردانى سفيد بر اسبان سياه و سفيد ديدم كه در ميان زمين و
آسمانند، چيزى را باقى نمى گذاشتند و كسى نمى توانست در مقابلشان ايستادگى كند.
ابورافع مى گويد: من به آنها گفتم : به خدا قسم آنها فرشتگان خدا بوده اند، پس
ابولهب دست خويش را بلند كرد و سخت به روى من نواخت و مرا بر زمين كوبيد، در اين
ميان (ام الفضل ) ستونى از ستونهاى خيمه را برگرفت و چنان بر سر ابولهب نواخت كه
شكافى بزرگ در سر وى پديد آمد، او جز هفت شب ديگر زنده نبود و خدا او را به آبله اى
طاعون مانند به هلاكت رساند.
دو دستور سياسى
بزرگان قريش دستور دادند تا،
اولا اهل مكه بر كشته هاى خويش اشك نريزند و سوگوارى نكنند او از اين راه خود را به
شماتت مسلمين گرفتار نسازند و ثانيا در بازخريد اسيران خود شتاب نورزند تا مبادا
مسلمانان در بهاى آنان سختگيرى كنند. (اسود بن مطلب ) كه سه فرزند خود را از دست
داده بود، وقتى كه شنيد، زنى به خاطر گم شدن شترش شيون مى كند، اشعارى بدين مضمون
گفت : (شگفتا كه زنى حق دارد بر شتر گمشده خويش گريه كند اما من حق ندارم بر پسران
دلير خود اشك بريزم .)
اقدام قريش در خريد اسيران
نخستين كسى كه در خريد وى
اقدام شد (ابووداعه ) بود كه پسرش (مطلب ) شبانه از مكه بيرون آمد و به مدينه آمد
و به مدينه رفت و پدرش را به چهار هزار درهم بازخريد و با خود به مكه
برد.
(4/14)
(سهيل بن
عمرو) از اسيرانى بود كه (مكرز بن حفص ) مقدار فديه او را با مسلمانان قرار گذاشت و
سپس خود به جاى وى تن به اسيرى داد تا (سهيل بن عمرو) برود و بهاى خود را
بفرستد.
(عمرو بن ابى سفيان ) از اسيرانى بود كه پدرش ابوسفيان حاضر نشد براى
آزادى او فديه دهد. در اين ميان (سعد بن نعمان ) براى عمره رهسپار مكه شد، ابوسفيان
وى را گرفت و به جاى پسر خود (عمرو) زندانى كرد. رسول خدا به تقاضاى اصحاب (عمرو بن
ابى سفيان ) را آزاد فرمود و (ابوسفيان ) هم (سعد) را رها كرد.
به همين ترتيب ،
بيشتر اسيران بدر و به گفته يعقوبى 68 نفرشان سربها دادند و آزاد شدند سربهاى
اسيران بدر به تناسب وضع مالى آنها از هزار درهم تا چهار هزار درهم بود اماكسانى
بودند كه نمى توانستند حتى حداقل سربها را كه هزار درهم بود بپردازند و در عين حال
چون با سواد بودند رسول خدا فرمود تا هر كدام از ايشان ده پسر از پسران انصار را از
خواندان و نوشتن نيك بياموزد و سپس آزاد گردد. (زيد بن ثابت ) از همين راه باسواد
شده بود.(155)
داستان عمير بن وهب
(4/15)
(عمير بن وهب
جمحى ) كه از شياطين قريش بود، روزى پس از واقعه بدر با (صفوان بن اميه ) در حجر
نشسته بود و از مصيبت (اصحاب قليب ) (156) . سخن مى گفت . (صفوان ) گفت : راستى كه
پس از ايشان در زندگى خيرى نديديم ، (عمير) گفت : به خدا قسم : اگر قرض هاى بى محل
و بيچاره شدن خانواده ام نبود بر سر محمد مى رفتم و او را مى كشتم . (صفوان ) گفتار
او را غنيمت شمرد و گفت : تمام اينها را بر عهده مى گيرم و خانواده ات را تا زنده
باشند همراهى مى كنم . (عمير) پذيرفت و گفت پس اين مطلب را پوشيده دار سپس دستور
داد شمشيرش را تيز و زهرآگين كردند و آنگاه رهسپار مدينه شد و به حضور رسول خدا
رسيد. رسول خدا پرسيد: به چه كار آمده اى ؟ گفت : تا درباره اين اسير كه گرفتار
شماست ، محبت كنيد. رسول خدا فرمود: چرا شمشير به گردن آويخته اى ؟ گفت : خدا اين
شمشير را لعنت كند كه هيچ به درد ما نمى خورد. رسول خدا دوباره سبب آمدن او را سؤ
ال كرد، او گفت جز اين منظورى ندارم . فرمود: اين طور نيست تو و (صفوان ) در حجر
نشسته و بر اصحاب قليب تاءسف خورديد و چنين و چنان گفتگو كرديد و اكنون براى كشتن
من آمدى اما خدا تو را مجال نمى دهد. عمير گفت : گواهى مى دهم كه تو پيامبر خدايى
زيرا جز من و صفوان كسى از اين راز اطلاع نداشت اكنون يقين كردم كه اين خبر را جز
از طرف خدا به دست نياورده اى آنگاه شهادتين بر زبان راند.
نزول سوره
اءنفال
ابن هشام از ابن اسحاق روايت مى كند كه تمام سوره انفال يكجا پس از واقعه
بدر كبرا نزول يافت .
فهرست سپاهيان اسلامى و شهداى بدر
طبق فهرست جامعى كه
در كتاب (تاريخ پيامبر اسلام ) آمده است ، عده سپاهيان اسلامى در بدر، جمعا از تمام
قبايل 314 نفر و عده شهداى مسلمانان نيز 14 نفر بوده است . (157)
كشته هاى قريش
در بدر
(4/16)
روز بدر 70
نفر از مردان قريش به دست مسلمانان و فرشتگان كشته شدند كه ابن اسحاق فقط 50 نفر
آنها را نام برده و ابن هشام 20 نفر ديگر را هم ذكر كرده است .(158)
شيخ مفيد در
ارشاد 36 نفر از كشته هاى بدر را نام مى برد و مى گويد: راويان عمامه و خاصه به
اتفاق نوشته اند كه : اين 36 نفر را على بن ابى طالب عليه السلام كشته است
.
اسيران قريش در بدر
روز بدر 70 نفر از مردان قريش به دست مسلمانان اسير
شدند كه ابن اسحاق فقط 43 نفر ايشان را نام برده و ابن هشام 17 نفر ديگر بر وى
استدراك كرده است و (عباس بن عبدالمطلب هاشمى ) را جزء اسيران مشرك بدر نشمرده
اند.
شعراى مسلمين و قريش درباره بدر اشعارى گفته اند كه در تاريخ ثبت شده است
.
غزوه بنى سليم در (كدر)
ابن اسحاق مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله
در بازگشت از بدر، پس از هفت شب اقامت در مدينه براى (غزوه بنى سليم ) از مدينه
بيرون رفت تا به آبگاهى از بنى سليم كه به آن (كدر) مى گفتند، رسيد در آن جا سه شب
اقامت گزيد و سپس بى آن كه جنگى روى دهد به مدينه بازگشت .
ابن سعد مى نويسد:
اين غزوه بدان جهت روى داد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيد كه جمعى از بنى
سليم و غطفان بر ضد مسلمانان فراهم آمده اند، اما با كسى برخورد نكرد، ولى 500 شتر
در اين غزوه به دست مسلمانان افتاد كه پس از اخراج خمس به هر مردى از اصحاب كه جمعا
200 نفر بودند دو شتر سهم رسيد، مدت اين غزوه پانزده روز بود. (159)
سريه (عمير
بن عدى )
(4/17)
(عصماء) دختر
(مروان ) زنى بود شاعر و زبان آور كه در هجو اسلام و مسلمانان شعر مى گفت و دشمنان
اسلام را تحريك مى كرد. رسول خدا روزى گفت : كسى نيست داد مرا از دختر مروان بگير؟
(عمير) كه مردى نابينا بود شبانه بر آن زن تاخت و او را كشت و بامداد نزد رسول خدا
آمد و گفت : من (عصماء) را كشتم . رسول خدا گفت : خدا و رسولش را يارى كردى . رسول
خدا (عمير) را پس از اين واقعه (عمير بصير) ناميد(160) .
سريه (سالم بن
عمير)
(اءبوعفك ) كه مردى يهودى و 120 ساله بود، پس از آن كه رسول خدا (حارث بن
سويد) را كشت ، نفاقش آشكار شد و در اشعار خود شيوه ناسزاگويى به مسلمانان و تحريك
دشمنان اسلام را در پيش گرفت . رسول خدا روزى گفت : كيست كار اين پليد را بسازد؟
(سالم بن عمير) نذر كرد يا ابوعفك را بكشد و يا خود نيز در اين راه كشته شود، در يك
شب تابستانى كه ابوعفك بيرون خوابيده بود، سالم بر وى درآمد و او را كشت . اين سريه
در ماه شوال سال دوم (بيست ماه پس از هجرت ) واقع شد.(161)
غزوه (بنى قينقاع
)
يهود (بنى قينقاع ) از همه يهوديان شجاعتر بودند، شغلشان زرگرى بود و با رسول
خدا پيمان سازش و عدم تعرّض داشتند، اما پس از واقعه بدر، از راه نافرمانى و حسد
درآمدند و پيمان خود را نقض كردند. رسول خدا آنها را فراهم ساخت و به آنان گفت : اى
گروه يهود! از آنچه بر سر قريش آمد بترسيد و اسلام آوريد...
بزرگان طايفه در
جواب رسول خدا گفتند: اى محمّد! چنان گمان مى برى كه ما همچون قريش خواهيم بود، به
خدا قسم : اگر ما با تو جنگ كرديم ، خواهى فهميد كه مرد ميدان ماييم نه ديگران .
(162)
(4/18)
رسول خدا بعد
از پاسخ درشتى كه از سران اين طايفه شنيد، (ابولبابه ) را در مدينه به جانشينى خود
گماشت و با سپاه اسلام ، آنان را محاصره كرد تا به تنگ آمدند و تسليم شدند، ولى از
كشتن آنان در گذشت ، فرمود تا از مدينه بيرونشان كنند و اموالشان پس از اخراج خمس
بر مسلمانان قسمت شد.
غزوه سويق
ذى حجّه سال دوم : (ابوسفيان ) در بازگشت از
بدر به مكّه ، نذر كرد كه تا با محمّد جنگ نكند و انتقام بدر را نگيرد، با زنان
آميزش نكند، پس با 200 سوار از قريش بيرون آمد و راه (نجديّه ) را در پيش گرفت تا
در يك منزلى مدينه فرود آمد، آنگاه به سوى مدينه تاختند و در ناحيه اى به نام (عريض
) چند خانه را آتش زدند و مردى از انصار را با هم پيمانش در كشتزار كشتند و سپس به
مكّه بازگشتند.
رسول خدا با 200 نفر از مهاجر و انصار، ابوسفيان و همراهانش را
تا (قرقرة الكدر) تعقيب كرد، امّا بر دشمن دست نيافت و پس از پنج روز به مدينه
بازگشت و چون ابوسفيان و همراهان در حال گريختن ، به منظور سبكبارى قسمتى از بار و
بنه خود را ريخته بودند و از جمله مقدار زيادى (سويق ) (آرد جو يا گندم ) به دست
مسلمانان افتاد، اين غزوه را (غزوه سويق ) گفتند.(163) (ذى حجّه سال دوم ، 22 ماه
بعد از هجرت ).
ديگر حوادث سال دوم هجرت
1 - وجوب روزه ماه رمضان در شعبان
اين سال ، 2 - برگشتن قبله از بيت المقدس به كعبه در ركوع ركعت دوم نماز ظهر روز سه
شنبه نيمه شعبان ، 3 - مقرر شدن اذان اسلامى ، 4 - مرگ ابولهب در روز خبر فتح بدر
به مكه ، 5 - دستور پرداختن زكات فطره ، 6 - عروسى اميرمؤ منان و فاطمه در ذى حجه
اين سال ، 7 - دستور قربانى در عيد اضحى و قربانى كردن رسول خدا، 8 - جنگ ميان
قبيله بكر بن وائل و سپاه خسروپرويز و شكست سپاه ايران .
سال سوم هجرت
غزوه
ذى اءمرّ
(4/19)
رسول خدا خبر
يافت كه جمعى از (بنى ثعلبه ) و (محارب ) به رهبرى مردى به نام (دعثور بن حارث ) در
محلّ (ذى اءمرّ) فراهم گشته اند تا در پيرامون مدينه دست به چپاول زنند.
رسول
خدا با 450 نفر از مسلمين در 12 ربيع الاوّل سال سوم بيرون رفت و تا (ذى اءمرّ) در
ناحيه (نخيل ) پيش رفت . مسلمانان در آن ناحيه مردى از بنى ثعلبه را دستگير كرده
نزد رسول خدا آورده اند و او اسلام آورد، در اين موقع (دعثور بن حارث ) رسيد و با
شمشيرى كه در دست داشت ، بر سر رسول خدا ايستاد و گفت : كه مى تواند امروز تو را از
دست من نجات دهد؟ رسول خدا گفت : خدا. آنگاه نيرويى معنوى (دعثور) را بر خود
بلرزاند و شمشير از دستش بيفتاد. رسول خدا آن را برگرفت و گفت : اكنون چه كسى تو را
از دست من نجات مى دهد؟ گفت : هيچ كس ، و سپس شهادتين بر زبان راند و نزد قوم خويش
بازگشت و آنان را به دين اسلام دعوت كرد. آيه 11 سوره مائده درباره همين غزوه و
همين داستان نزول يافته است .(164)
غزوه بحران (165)
رسول خدا خبر يافت كه
گروه بسيارى از (بنى سليم ) در ناحيه (بحران ) فراهم گشته اند، پس با 300 مرد از
اصحاب خويش تا بحران پيش رفت ، اما برخوردى روى نداد و دشمن متفرق شده بود، رسول
خدا پس از ده روز به مدينه بازگشت . اين غزوه در ششم جمادى الاولى ، 27 ماه پس از
هجرت واقع شد.(166)
سريه (محمد بن مسلمه )
(4/20)
پس از واقعه
بدر (كعب بن اشرف ) كه مردى شاعر و زبان آور بود در اشعار خود رسول خدا را بد مى
گفت و دشمنان را بر ضد مسلمين تحريك مى كرد. حسان بن ثابت و زنى از مسلمانان به نام
(ميمونه ) در پاسخ كعب و رد او اشعارى گفتند، ولى كعب نام زنان مسلمان را در اشعار
خود با بى احترامى مى برد و مسلمانان را آزار مى داد. در اين موقع رسول خدا گفت :
كيست كه مرا از دست پسر اشرف آسوده كند؟ (محمد بن مسلمه ) گفت : من خود اين مهم او
را كفايت مى كنم و او را مى كشم . (محمد بن مسلمه ) اين كار را با كمك چند نفر از
جمله (سلكان بن سلامه ) (برادر رضاعى كعب ) انجام داد و سپس سركعب را آوردند و پيش
پاى رسول خدا انداختند و چون بامداد شد، يهوديان را بيم و هراس گرفته بود و نزد
رسول خدا آمدند و گفتند: سرور ما را ناگهان كشتند. رسول خدا كارهاى ناپسند و اشعار
و آزار كعب را يادآورى كرد و با آنان قرار صلح گذاشت .(167)
سريه (زيد بن حارثه
) يا سريه قرده
رسول خدا در جمادى الاخره سال سوم (28 ماه پس از هجرت )، (زيد بن
حارثه ) را براى جلوگيرى از كاروان قريش فرستاد. راهنماى اين كاروان (فرات بن حيان
عجلى ) بود كه كاوران را از راه عراق و ناحيه (ذات عرق ) مى برد. زيد با صد سوار تا
(قرده ) كه در ناحيه (ذات عرق ) واقع است پيش تاخت و بر كاروان دست يافت ، اما
مردان كاروان گريختند، تنها (فرات بن حيان ) اسير شد و پس از مسلمان شدن آزاد گشت .
رسول خدا خمس غنيمت را كه بيست هزار درهم بود برداشت و باقيمانده را به مردان سريه
قسمت كرد.(168)
داستان محيصه و حويصه
(4/21)
ابن اسحاق بعد
از كشته شدن (كعب بن اشرف ) مى نويسد: رسول خدا گفت : بر هر كه از مردان يهود ظفر
يافتيد او را بكشيد، پس (محيصة بن مسعود) يكى از بازرگانان يهود را كه (ابن سنينه )
(169) نام داشت ، كشت . برادر بزرگترش (حويصه ) كه هنوز مسلمان نبود او را زد و گفت
چرا اين مرد را كشتى ؟ (محيصه ) در پاسخ گفت : اگر محمد مرا مى فرمود كه گردنت را
بزنم ، بيدرنگ تو را گردن مى زدم ، (حويصه ) گفت : راستى دينى كه اين همه در تو اثر
گذاشته است عجيب است و سپس خود به دين اسلام در آمد.
غزوه احد
تاريخ : شنبه
هفتم شوال سال سوم هجرت ، 32 ماه بعد از هجرت .
عده سپاهيان اسلام : در اول 1000
نفر و در ميدان جنگ 700 نفر.
عده دشمن : سه هزار مرد جنگى (700 زره پوش ، 200
اسب و سه هزار شتر).
مقصد: ايستادگى در مقابل قريش كه براى تلافى جنگ بدر آمده
بودند.
جانشين رسول خدا براى نماز خواندن : عبدالله بن ام مكثوم .
نتيجه :
كشته شدن بيش از 70 نفر از بزرگان مسلمين و نزول 60 آيه از سوره آل عمران .
شرح
مختصر: پس از واقعه بدر، (ابوسفيان ) كاروان تجارت را به مكه رسانيد، (عبدالله بن
ابى ربيعه ) و (عكرمة بن ابى جهل ) و (صفوان بن اميه ) با مردانى از قريش كه پدران
و پسران و برادرانشان در بدر كشته شده بودند با ابوسفيان و ديگر كسان وارد صحبت
شدند و گفتند: اى گروه قريش ! وقت آن رسيده كه به انتقام خون كشتگانمان ، لشكرى را
به جنگ محمد گسيل داريد. ابوسفيان گفت : من نخستين كسى هستم كه اين پيشنهاد را مى
پذيرم و سود مال التجاره را به هزينه جنگ اختصاص داد (انفال /36)؛ سپس طوايف قريش
بر جنگ با رسول خدا همداستان شدند.
(ابو عزه ) كه شاعرى زبان آور بود و رسول خدا
در بدر بدون هيچ گونه فديه اى آزادش كرده بود به تحريك (صفوان بن اميه ) به راه
افتاد و با اشعار، خود قبايل (بنى كنانه ) را به جنگ با مسلمين دعوت مى
كرد.
(4/22)
برخى از
بزرگان قريش ، به منظور آن كه سپاهيان از ميدان جنگ نگريزند و بيشتر در كارزار
پايدارى كنند همسران خود را نيز همراه بردند، از جمله ابوسفيان كه فرمانده سپاه بود
همسر خود (هند) دختر (عتبه ) را با خود برد.
قريش با اين ترتيب به سوى مدينه
رهسپار شدند و در پاى كوه (عينين ) در مقابل مدينه فرود آمدند.
عباس بن
عبدالمطلب رسول خدا را از تصميم قريش با خبر ساخت و منافقان و يهود نيز در مدينه به
تحريك و تشويق مردم پرداختند و بدينسان خبر قريش در مدينه انتشار يافت .
رسول
خدا ابتدا دو نفر از اصحاب (اءنس و مؤ نس ) را در شب پنجشنبه پنجم ماه شوال به
منظور تحقيق و بررسى وضع دشمن بيرون فرستاد سپس (حباب بن منذر) را فرستاد كه
اطلاعاتى به دست آورند.
جمعه ششم شوال
اصحاب رسول خدا در اين شب مدينه را
پاسبانى كردند و (سعد بن معاذ) و (اسيد بن حضير) و (سعد بن عباده ) با عده اى مسلح
تا بامداد به پاسبانى ايستادند، در همين شب رسول خدا خوابى ديد كه بر اثر آن خوش
نداشت از مدينه بيرون رود و در اين باب با اصحاب خود مشورت كرد. بزرگان مهاجر و
انصار با ماندن در مدينه موافقت كردند ولى جوانانى كه در بدر شركت نداشتند از شوق
شهادت با اين راءى مخالفت كردند و اصرار داشتند كه بر سر دشمن بروند.
در نتيجه
اصرار جوانان ، رسول خدا تصميم به حركت گرفت و در همان روز جمعه اصحاب خود را به
شكيبايى سفارش فرمود و با هزار نفر از مدينه بيرون آمد و خود بر اسبى سوار بود و
نيزه اى به دست داشت و پرچم مهاجرين بر دست على بن ابى طالب بود.
بازگشتن
منافقان
(4/23)
در محل (شوط)
در ميان مدينه و احد (عبدالله بن ابى ) با يك سوم مردم به مدينه بازگشت و گفت : حرف
جوانان را شنيد و گفتار ما را ناشنيده گرفت . اى مردم ! ما نمى دانيم كه بايد براى
چه خود را به كشتن دهيم ؟ و چون با منافقان قوم خود باز مى گشت ، (عبدالله بن عمرو)
در پى ايشان شتافت كه آنها را از رفتن بازدارد، ولى نتيجه نگرفت و نااميد برگشت
.
دو قبيله (بنى حارثه ) و (بنى سلمه ) نيز سست شدند و خواستند برگردند كه
خداوند استوارشان ساخت (آل عمران /122).
رسول خدا در شيخان
در اين منزل بود
كه رسول خدا در بازيد سپاهيان ، پسران كمتر از 15 سال همچون (اسامة بن زيد) و ...
را به مدينه بازگرداند و در (خندق ) كه 15 ساله شده بودند آنها را اجازه شركت در
جنگ داد.
روز احد
رسول خدا شب را در (شيخان ) به سر برد، سحرگاهان از شيخان
حركت كرد و نماز صبح را در احد به جاى آورد سپس به صف آرايى سپاه پرداخت و كوه
(عينين ) در طرف چپ مسلمانان قرار گرفت و (عبدالله بن جبير) را با 50 نفر تيرانداز
بر شكاف آن گماشت و سفارش كرد كه در همان جا بمانند و سواران دشمن را با
تيراندازى دفع كنند كه از پشت سر هجوم نياورند و فرمود: (اگر كشته شديم ما را يارى
ندهيد و اگر غنيمت برديم با ما شركت نكنيد.)
next page
fehrest page
back page
(4/24)
next page
fehrest page
back page
صف آرايى
قريش
سه هزار مرد جنگى به صف ايستادند، فرماندهى ميمنه را (خالد بن وليد) و
فرماندهى ميسره را (عكرمة بن ابى جهل ) برعهده گرفت و پرچم قريش را (طلحة بن ابى
طلحه عبدرى ) به دست داشت .
خطبه رسول خدا صلى الله عليه و آله
رسول خدا در
روز احد پس از آن كه سپاه خود را منظم ساخت و صفها را آراست پيش روى سپاه ايستاد و
خطبه اى ايراد كرد كه در متون تاريخ اسلام ذكر شده است .(170)
نقش زنان قريش در
جنگ
هنگامى كه دو لشكر به روى هم ايستادند و جنگ در گرفت ، زنان قريش به رهبرى
(هند) همسر ابوسفيان ، نقش دف زدن و تصنيف خواندن پشت سر مردان سپاهى را به عهده
گرفتند و از اين راه آنان را بر جنگ دلير مى ساختند و كشتگان بدر را به يادشان مى
آوردند.(171)
ابتدا پرچمداران قريش يكى پس از ديگرى به دست سپاهيان اسلام كشته
شدند و با كشته شدن 11 نفر از پرچمداران قريش ، ساعت بيچارگى قريش فرا رسيد،
مردان جنگى و زنان ، همگى رو به گريز نهادند و اگر دختر (علقمه ) پرچم را به دست
نگرفته بود و تيراندازان مسلمين شكاف كوه را رها نمى كردند، پيروزى مسلمانان قطعى
به نظر مى رسيد.
نتيجه معصيت و نافرمانى
(5/1)
پس از گريختن
سپاه قريش ، بعضى از تيراندازان مسلمين گفتند: ديگر چرا اين جا بمانيم ؟، اينك
برادران شما به جمع آورى غنيمت پرداخته اند، ما هم با آنها شركت كنيم و سخن رسول
خدا را كه فرموده بود: (همان جا بمانيد، اگر كشته شديم ما را يارى ندهيد و اگر
غنيمت برديم با ما شركت نكنيد) فراموش كردند و بيشتر 50 نفر به ميدان جمع غنيمت
سرازير شدند و جز (عبدالله بن جبير) با كمتر از 10 نفر باقى نماندند كه آنها بر اثر
حمله (خالد بن وليد) و (عكرمة بن ابى جهل ) به شهادت رسيدند. گريزندگان قريش ديگر
بار به جنگ پرداختند، در اين ميان فريادى برآمد كه محمد كشته شد و (عبدالله بن قمئه
) گفت : من محمد را كشتم و كار مسلمانان به پريشانى و دشوارى كشيد و دشمن به رسول
خدا راه يافت و (عتبة بن ابى وقاص ) دندان پيشين رسول خدا را شكست و روى او را
مجروح ساخت و لبش را شكافت و رسول خدا در يكى از گودالهايى كه ابوعامر براى
مسلمانان كنده بود افتاد. پس على بن ابى طالب دست رسول خدا را گرفت و مالك بن سنان
خون روى رسول خدا را مكيد و فرو برد.
چهار نفر از قريش كه بر كشتن رسول خدا
همداستان شدند عبارتند از: عبدالله بن شهاب زهرى ؛ عتبة بن ابى وقاص زهرى ؛ عبدالله
بن قمئه ؛ ابى بن خلف .
رسول خدا در پناه كوه
(5/2)
نخستين كس از
اصحاب كه بعد از هزيمت مسلمانان و شهرت يافتن شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله ،
رسول خدا را شناخت ، (كعب بن مالك ) بود، او به چند نفرى كه باقى مانده بودند گفت :
اى مسلمانان ! شما را مژده باد كه رسول خدا اين جاست . آنگاه گروهى از مسلمانان ،
رسول خدا را طرف دره كوه بردند و على بن ابى طالب سپر خود را از (مهراس (172) ) پر
آب كرد و نزد رسول خدا آورد و رسول خدا سر و روى را با آن شستشو داد. ابن اسحاق مى
نويسد كه : رسول خدا نماز ظهر روز احد را به علت زخمهايى كه برداشته بود نشسته
خواند و مسلمانان هم نشسته به وى اقتدا كردند.
سخنان اءبوسفيان
پس از آن كه
جنگ پايان يافت ، (ابوسفيان ) نزديك كوه آمد و با صداى بلند گفت : جنگ و پيروزى
نوبت است ، روزى به جاى روز بدر، اى (هبل ) سرافراز دار. رسول خدا گفت تا وى را
پاسخ دهند و بگويند: خدا برتر و بزرگوارتر است ؛ ما و شما يكسان نيستيم ، كشته هاى
ما در بهشت اند و كشته هاى شما در دوزخ .
باز (ابوسفيان ) گفت : ما (عزى ) دارم
و شما نداريد. به امر رسول خدا در پاسخ وى گفتند: خدا مولاى ماست و شما مولا
نداريد. آنگاه (ابوسفيان ) فرياد زد و گفت : وعده ما و شما در سال آينده در بدر.
رسول خدا گفت تا به وى پاسخ دادند: آرى و عده ميان ما و شما همين باشد.
ماءموريت
على بن ابى طالب
رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از بازگشتن ابوسفيان ، على بن
ابى طالب عليه السلام را فرستاد و به وى فرمود: در پى اينان برو و ببين چه مى كنند.
اگر شتران خود را سوار شدند و اسبها را يدك كشيدند، آهنگ مكه دارند و اگر بر اسبها
سوار شدند و شترها را پيش راندند آهنگ مدينه كرده اند، اما به خدا قسم كه : در اين
صورت در همان مدينه با ايشان خواهم جنگيد.
على عليه السلام رفت و بازگشت و گزارش
داد كه شترها را سوار شدند و اسبها را يدك ساختند و راه مكه را در پيش
گرفتند.
شهداى احد
(5/3)
ابن اسحاق
شهيدان احد را 65 نفر شمرده است .(173) ابن هشام 5 نفر ديگر را به عنوان استدراك
افزوده است .(174)
ابن قتيبه مى گويد: روز احد 4 نفر از مهاجران و 70 نفر از
انصار به شهادت رسيدند.(175)
ابن ابى الحديد مى گويد، واقدى از قول (سعيد بن
مسيب ) و (ابو سعيد خدرى ) گفته است كه : تنها از انصار در احد 71 نفر به شهادت
رسيدند، آنگاه 4 نفر شهداى قريش را نام مى برد و 6 نفر هم از قول اين و آن مى
افزايد و مى گويد: بنابراين شهداى مسلمين در احد 81 نفر بوده اند.(176)
شهادت
حمزة بن عبدالمطلب
حمزه (سيدالشهداء) از مهاجران ، پس از كشتن چند تن از كفار
قريش ، خود به دست (وحشى ) غلام (جبير بن مطعم ) به شهادت رسيد و چون وحشى به مكه
برگشت به پاداش اين عمل آزاد شد و در روز فتح مكه به طائف گريخت ، اما به او بشارت
دادند كه هرگاه كسى شهادت حق بر زبان راند، هر كه باشد محمد او را نمى كشد، پس نزد
رسول خدا رفت و بيدرنگ شهادت حق بر زبان راند و خود را معرفى كرد. رسول خدا به او
فرمود: (روى خود را از من پنهان دار كه ديگر تو را نبينم ) و او هم تا رسول خدا
زنده بود خود را از نظر آن بزرگوار دور مى داشت .
هند و حمزه
هند و زنانى كه
همراه وى بودند، شهداى اسلام را مثله كردند و هند خلخال و گردنبند و گوشواره هر چه
داشت همه را به (وحشى ) غلام (جبير) داد و جگر حمزه را درآورد و جويد اما نتوانست
فرو برد و بيرونش انداخت .
ابن اسحاق ، اشعارى از هند نقل مى كند كه در آنها به
شكافتن شكم و در آوردن جگر حمزه افتخار مى كند.
ابوسفيان و حمزه
ابوسفيان ،
نيزه خود را به كنار دهان (حمزة بن عبدالمطلب ) مى زد و سخنى جسارت آميز مى گفت ،
كه (حليس بن زبان ) بر وى گذر كرد و كار ناپسند او را ديد و گفت : اين مرد سرور
قريش است كه با پيكر بيجان او چنين رفتار مى كنى ! ابوسفيان گفت : اين كار را از من
نهفته دار كه لغزشى بود.
رسول خدا و حمزه
(5/4)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله چندين بار پرسيد كه : (عموى من حمزه چه كرد؟)، على عليه السلام رفت
و حمزه را كشته يافت و رسول خدا را خبر داد. رسول خدا رفت و بر كشته حمزه ايستاد و
گفت : هرگز به مصيبت كسى مانند تو گرفتار نخواهم شد و هرگز در هيچ مقامى سخت تر از
اين بر من نگذشته است ؛ سپس فرمود: (جبرئيل نزد من آمد و مرا خبر داد كه حمزه در
ميان هفت آسمان نوشته شده : ( حمزة بن عبدالمطلب اسدالله و اسد رسوله ) .)
صفيه
و حمزه
(صفيه ) چون با اجازه رسول خدا بر سر كشته برادرش (حمزه ) حاضر شد و
برادر را با آن وضع ديد، بر او درود فرستاد و گفت : (( انا لله و انا اليه راجعون )
) و براى وى استغفار كرد.
به خاك سپردن حمزه
رسول خدا فرمود: تا حمزه را با
خواهر زاده اش (عبدالله بن جحش ) كه او را نيز گوش و بينى بريده بودند، در يك قبر
به خاك سپردند.
حمنه و حمزه
(حمنه ) دختر (جحش بن رئاب ) (خواهر عبدالله )
چون خبر شهادت برادرش عبدالله را شنيد كلمه استرجاع را بر زبان راند و براى او طلب
آمرزش كرد و چون از شهادت خالوى خود (حمزه ) با خبر شد نيز كلمه استرجاع را بر زبان
راند و براى وى طلب آمرزش كرد، اما هنگامى كه از شهادت شوهرش (مصعب بن عمير) باخبر
گشت فرياد و شيون كشيد. رسول خدا گفت : (همسر زن را نزد وى حسابى جداست .)
زنان
انصار و حمزه
رسول خدا صلى الله عليه و آله در بازگشت از احد، شنيد كه زنان
انصار بر كشته هاى خود گريه و شيون مى كنند. گريست و گفت : ليكن حمزه را زنانى نيست
كه بر وى گريه كنند. سعد بن معاذ و اسيد بن حضير كه اين سخن را شنيدند، زنانشان را
فرمودند تا بروند و بر حمزه عموى رسول خدا سوگوارى كنند. چون رسول خدا شنيد كه در
مسجد براى حمزه گريه و شيون مى كنند، فرمود: (خدا رحمتتان كند، برگرديد كه در
همدردى كوتاهى نكرديد).
نام چند تن ديگر از شهداى احد
(5/5)
1 - عبدالله
بن جحش : از مهاجران (عمه زاده رسول خدا) بود كه در نبرد با دشمن به دست (ابوالحكم
بن اخنس ) كشته شد و گوش و بينى او را بريدند و به نخ كشيدند، چهل و چند ساله بود و
به (المجدع فى الله ) لقب يافت . وى به هنگام نبرد شمشيرش شكست ، رسول خدا چوب خشك
خرمايى به او داد و در دست او به صورت شمشيرى درآمد كه (عرجون ) ناميده مى
شد.(177)
2 - مصعب بن عمير: از مهاجران بود كه لواى آنها را بر دست داشت ، به
دست (عبدالله بن قمئه ليثى ) به شهادت رسيد، آنگاه سول خدا لوا را به على بن ابى
طالب داد.
3 - شماس بن عثمان : از مهاجران بود كه رسول خدا به هر طرف مى نگريست
او را مى ديد كه با شمشير خويش از وى دفاع مى كند و چون رسول خدا افتاد، خود را سپر
وى قرار داد تا به شهادت رسيد.
4 - عمارة بن زياد: از انصار (از قبيله اوس )
بود. وى همچنان مى جنگيد تا ديگر قادر به حركت نبود، پس رسول خدا به (عماره ) كه
چهارده زخم برداشته بود، گفت : (نزديك من آى ، نزديك ، نزديك ) تا صورت روى قدم
رسول خدا نهاد و به همان حال بود تا جان سپرد.
5 - عمرو بن ثابت : از انصار و
معروف به (اصيرم ) بود كه ركعتى نماز نخواند، چه اين كه پيوسته از قبول اسلام
امتناع مى ورزيد، اما چون رسول خدا براى احد بيرون رفت ، اسلام به دلش راه يافت ،
پس اسلام آورد و شمشير خود را برگرفت و نبرد همى كرد تا از پاى درآمد و چون قصه او
را به رسول خدا بازگفتند، فرمود: او بهشتى است .
6 - ثابت بن وقش : كه خود و
برادرش (رفاعه ) و دو پسرش (عمرو) و (سلمه ) در احد به شهادت رسيدند و داستان شهادت
او را در ترجمه پدر (حذيفه ) ذكر مى كنيم .
(5/6)
7 - حسيل بن
جابر: از انصار و معروف به (يمان ) پدر (حذيفه ) بود كه رسول خدا صلى الله عليه و
آله او و (ثابت بن وقش ) را كه هر دو پير و سالخورده بودند در برجها جاى داده بود،
يكى از آن دو به ديگرى گفت : به خدا قسم ، از عمر ما جز اندكى نمانده است ، پس بهتر
آن است كه شمشيرهاى خود را برگيريم و به رسول خدا بپيونديم ، باشد كه خدا شهادت را
به ما روزى فرمايد، آنها با شمشيرهايشان بيرون آمدند و در ميان سپاه وارد شدند،
ثابت به دست مشركان به شهادت رسيد و پدر (حذيفه ) در گير و دار جنگ با شمشير خود
مسلمانان به شهادت رسيد و چون حذيفه گفت : پدرم را كشته ايد، او را شناختند، پس
حذيفه براى ايشان طلب مغفرت كرد و چون رسول خدا خواست ديه او را بپردازد، ديه را هم
بر مسلمانان تصدق داد و علاقه رسول خدا به وى افزوده گشت .
8 - حنظلة بن ابى
عامر: از انصار و معروف به (غسيل الملائكه ) بود كه در روز جنگ با ابوسفيان نبرد مى
كرد، در اين ميان (شداد بن اءسود) بر وى حمله برد و او را به شهادت رسانيد. رسول
خدا درباره (حنظله ) گفت : (حنظله را فرشتگان غسل مى دهند) و بدين جهت (غسيل
الملائكه ) لقب يافت .
9 - عبدالله بن جبير: از انصار بود كه روز احد فرماندهى
50 نفر تيرانداز را بر عهده داشت ، هرچند تيراندازان براى جمع آورى غنيمت به ميدان
كارزار سرازير شدند، اما او تنها كسى بود كه طبق دستور رسول خدا همچنان بر جاى خويش
استوار بماند تا به شهادت رسيد.
10 - انس بن نضر: از انصار بود، همچنان كه پيش
مى تاخت ، به سعد بن معاذ گفت : اين است بهشت كه بوى آن را از صحنه احد درمى يابم ،
آنگاه جنگ مى كرد تا به شهادت رسيد، در حالى كه هشتاد و چند زخم برداشته بود و
مشركان چنان مثله اش كرده بودند كه خواهرش (ربيع ) (دختر نضر) جز به وسيله انگشتان
وى نتوانست او را بشناسد.
(5/7)
11 - سعد بن
ربيع : از انصار و از قبيله خزرج بود، رسول خدا گفت : (كدام مرد است كه بنگرد سعد
بن ربيع كارش به كجا رسيده ؟) مردى از انصار برخاست و در جستجوى سعد برآمد او را در
ميان كشتگان پيدا كرد و هنوز مختصر رمقى داشت به او گفت : رسول خدا امر فرموده است
تا بنگرم كه آيا زنده اى يا مرده ؟ او در حالى كه دوازده زخم كارى كشنده داشت ، گفت
: من از مردگانم ، سلام مرا به رسول خدا برسان و به او بگو خدا تو را از ما جزاى
خير دهد، بهترين جزايى كه پيامبرى را از امتش داده است و در دم در گذشت . رسول خدا
چون از ماجرا باخبر شد، گفت : خدا رحمتش كند.
12 - خارجة بن زيد: از انصار و از
قبيله خزرج بود، مالك بن دخشم مى گويد: در حالى كه سيزده زخم كارى برداشته بود به
او گفتم : مگر نمى دانى كه محمد كشته شد؟ گفت : خداى او زنده است و نمى ميرد، تو هم
مانند او از دين خود دفاع كن .
13 - عبدالله بن عمرو: از انصار، پدر جابر انصارى
بود. (جابر) مى گويد: پدرم نخستين شهيد روز احد بود و به دست (سفيان بن عبد شمس )
شهادت يافت و رسول خدا پيش از هزيمت مسلمانان بر وى نماز گزارد.
14 - عمرو بن
جموح : از انصار و از قبيله خزرج و پايش لنگ بود و چهار پسر داشت كه در جنگها
دلاورانه مى جنگيدند و چون روز احد پيش آمد او را از شركت در جنگ معذور داشتند اما
(عمرو) نزد رسول خدا رفت و گفت : اميدوارم با همين پاى لنگ در بهشت قدم زنم . رسول
خدا گفت : خدا تو را معذور داشته ، جهادى بر تو نيست و آنگاه به پسرانش گفت : او را
مانع نشويد، شايد خدا شهادت را به وى روزى كند. پس عمرو به اميد شهادت به راه افتاد
و چون به شهادت رسيد، رسول خدا فرمود: (عمرو) و (عبدالله بن عمرو) را كه در دنيا
دوستانى با صفا بوده اند، در يك قبر دفن كنيد.
(5/8)
15 - خلاد بن
عمرو: كه با پدرش (عمرو) و سه برادرش : (معاذ)، (ابوايمن ) و (معوذ) در بدر شركت
كرده بودند، روز احد خود و پدرش (عمرو) و برادرش (ابوايمن ) به شهادت رسيدند.
16
- مالك بن سنان : از انصار و از قبيله خزرج و پدر (ابوسعيد خدرى ) بود كه روز احد
خون صورت رسول خدا را مكيد. در اخلاق وى نوشته اند: سه روز گرسنه ماند و از كسى سؤ
ال نكرد.
17 - ذكوان بن عبد قيس : از انصار مهاجرى بود كه به قول بعضى : او و
(اسعد بن زراره ) نخستين كسانى بودند كه اسلام را به مدينه آوردند.
18 - مخيريق
: از اءحبار و دانشمندان يهود و مردى توانگر بود و رسول خدا را بخوبى مى شناخت ،
ولى از دين خود دست برنمى داشت . چون روز احد فرارسيد به رسول خدا و اصحاب او پيوست
و به خويشان خود وصيت كرد كه اگر امروز كشته شدم ، دارايى من در اختيار محمد است ،
پس جهاد كرد تا كشته شد و برحسب روايت : رسول خدا درباره او مى گفت : (مخيريق )
بهترين يهوديان است .
19 - مجذر بن ذياد بلوى : كه در جاهليت در يكى از جنگها
(سويد بن صامت ) را كشته بود، در روز احد به دست (حارث ) پسر (سويد) به شهادت رسيد
و حارث به مكه گريخت ، اما بعدها به دستور رسول خدا كشته شد.
20 - ثابت بن
دحداحه : كه در روز احد مسلمانان پراكنده را گرد خود فراهم آورد و سفارش به جهاد
كرد، چند نفر از انصار با او همراه شدند و جنگيدند، سرانجام با نيزه (خالد بن وليد)
به شهادت رسيد.
21 - يزيد بن حاطب : از نيكان مسلمين به شمار مى رفت و روز احد
زخمهايى برداشت كه منتهى به شهادت او شد، اما پدرش كه از منافقان (بنى ظفر) بود
نتوانست نفاق خود را نهفته دارد و گفت : اين پسر را فريب داديد تا جان خود را بر سر
اين كار گذاشت .
داستان ام عماره
(5/9)
ام عماره
نسيبه (178) ، دختر (كعب بن عمرو) روز احد سپاهيان اسلام را آب مى داد، اما چون
مسلمانان و رسول خدا از سوى دشمن در خطر قرار گرفتند، به جنگ پرداخت و شمشير مى زد
و زخمهايى برداشت و چون (عبدالله بن قمئه ) به قصد كشتن رسول خدا پيش تاخت ، همين
زن و (مصعب بن عمير) سر راه بر وى گرفتند و در اين گير و دار (عبدالله ) ضربتى بر
شانه (ام عماره ) نواخت كه سالها بعد، جاى آن گود و فرورفته مانده بود.
داستان
قتادة بن نعمان
رسول خدا در جنگ احد، آن همه با كمان خود تيراندازى كرد كه دو سر
آن درهم شكست ، پس قتاده آن را برگرفت و نزد وى برد. در همان روز چشم قتاده آسيب
ديد، به طورى كه روى گونه اش افتاد. رسول خدا آن را با دست خود جا به جا كرد و از
چشم ديگرش زيباتر و تيزبين تر شد.(179)
داستان قزمان منافق
(قزمان ) در ميان
بنى ظفر و هم پيمان ايشان بود، رسول خدا مى گفت : او از مردان دوزخى است . قزمان در
روز احد همراه مسلمانان ، سخت جهاد كرد و 7 يا 8 نفر از مشركان را به تنهايى كشت ،
امّا با زخم فراوانى او را به محلّه بنى ظفر آوردند، به او گفتند: دل خوش دار كه به
بهشت مى روى . گفت : به چه دل خوش كنم ؟ به خدا قسم ، جز براى خاطر شرف قبيله ام ،
جنگ نكردم ، آنگاه كه درد زخمها او را به ستوه آورده بود، تيرى از جعبه اش درآورد
و خودكشى كرد.
كشته هاى قريش
ابن اسحاق 22 نفر از كشته هاى قريش را نام مى
برد كه از جمله آنهاست : 1 - طلحة بن ابى طلحه ، 2 - ابوسعد بن ابى طلحه ، 3 -
عثمان بن ابى طلحه ، 4 - مسافع بن طلحه ، 5 - جلاس بن طلحه ، 6 - حارث بن طلحه ، 7
- ارطاة بن عبد شرحبيل ، 8 - ابو يزيد بن عمير، 9 - قاسط بن شريح ، 10 - صواب حبشى
، 11 - ابوعزّه : عمرو بن عبداللّه جمحى ، 12 - ابىّبن خلف بن وهب .
(5/10)
آخرين نفر،
قصد كشتن رسول خدا را داشت ، ياران رسول خدا گفتند: بر وى حمله بريم ، فرمود:
بگذاريد پيش آيد و چون پيش آمد و نزديك رسيد، رسول خدا پيش تاخت و چنان بر او ضربتى
زد كه او از اسب بيفتاد و چندين بار در غلتيد.
رسول خدا در مدينه
چون رسول
خدا صلى الله عليه و آله به خانه اش (مدينه ) بازگشت ، شمشير خود را به دختر خود
(فاطمه ) داد و گفت : دختر جان ! اين شمشير را شستشو ده ، به خدا قسم كه امروز به
من راستى كرد. على بن ابى طالب ، همين گفته را به فاطمه نيز تكرار كرد.
ابن هشام
روايت مى كند كه روز احد منادى ندا كرد: (( لا سيف الّا ذوالفقار ولا فتى الّا على
(180) ) ) در همين غزوه بود كه رسول خدا به على گفت : ( (انّ عليّاً منّى ، و انا
منه .) ) (همانا على از من است و من از اويم (181) )
به گفته ابن اسحاق : 60 آيه
از سوره آل عمران درباره روز احد، نزول يافته است .
غزوه حمراءالاسد
روز شنبه
هفتم (يا پانزدهم ) شوّال سال سوم هجرت ، جنگ احد پايان پذيرفت و رسول خدا به مدينه
بازگشت و شب يكشنبه را در مدينه بود و مسلمانان هم به معالجه مجروحين خود پرداختند.
رسول خدا بلال را فرمود تا مردم را به تعقيب دشمن فراخواند و جز آنان كه ديروز
همراه بوده اند، كسى همراهى نكند، در اين ميان (جابر بن عبداللّه ) كه پدرش در
احد به شهادت رسيد بود و بنا به دستور پدر براى سرپرستى خاندانش در مدينه مانده و
از شركت در جنگ احد معذور و محروم گشته بود، از رسول خدا درخواست كرد تا او را به
همراهى خويش سرافراز كند و رسول خدا تنها به او اذن داد كه در حمراءالاءسد شركت
كند.
ابوسفيان و همراهان وى مشورت مى كردند كه بازگردند و هر كه را از مسلمانان
باقى مانده است از ميان ببرند، امّا (صفوان ) اين راءى را نپسنديد و پيشنهادشان را
رد كرد. رسول خدا بعد از شنيدن اين گزارش و مشورت با بعضى از صحابه تصميم حركت و
تعقيب دشمن گرفت .
(5/11)
بزرگان اصحاب
، زخمداران را فراخواندند و مردان قبايل با اين كه هر كدام چندين زخم برداشته بودند
به راه افتادند و رسول خدا براى ايشان دعا كرد.
رسول خدا (عبداللّه بن امّمكتوم
) را در مدينه جانشين گذاشت و پرچم را به دست على عليه السلام داد، زره و كلاه خود
پوشيد و از در مسجد سوار شد و فرمود: ديگر تا فتح مكّه مانند احد براى ما پيش آمدى
نخواهد شد.
پيشتازان سپاه و شهيدان اين غزوه
رسول خدا سه نفر را طليعه
فرستاد: سليط بن سفيان ، نعمان بن خلف و مالك بن خلف كه مالك و نفمان دو برادر
بودند و در (حمراءالاسد) به دست دشمن گرفتار شدند، و به شهادت رسيدند. رسول خدا هر
دو را در يك قبر به خاك سپرد و (قرينان ) لقب يافتند. رسول خدا تا (حمراءالاسد) كه
در هشت ميلى مدينه قرار دارد رهسپار شد و سه روز در آن جا ماند و سپس به مدينه
بازگشت .
داستان معبد بن ابى معبد خزاعى
قبيله خزاعه ، چه مسلمان و چه مشرك ،
خيرخواه رسول خدا بودند، معبد هنوز مشرك بود كه ديد رسول خدا در تعقيب دشمن است .
رسول خدا هنوز در حمراءالاسد بود كه معبد با ابوسفيان ملاقات كرد. ابوسفيان از معبد
پرسيد كه : چه خبر دارى ؟ گفت : محمّد با سپاهى كه هرگز نديده ام ، آكنده از خشم در
تعقيب شما هستند. ابوسفيان گفت : ما هنوز تصميم بازگشتن داريم تا هر كه را از سپاه
ايشان زنده مانده است نابود كنيم . گفت : من اين كار را مصلحت نمى دانم ، با ديدن
سپاهيان محمّد اشعارى سروده ام و چون اشعار خود را خواند (ابوسفيان ) بيمناك شد و
فكر بازگشتن را از سر بدر كرد.
فرق حق و باطل
(5/12)
(ابوسفيان )
به كاروانى كه عازم مدينه بود، رسيد و به آنان وعده داد كه اگر پيامى از وى به
محمّد رسانند، فردا در بازار (عكاظ) شتران ايشان را مويز بار كند. كاروانيان
پذيرفتند و به دستور ابوسفيان در (حمراءالاسد) رسول خدا و مسلمانان را بيم دادند كه
ابوسفيان و سپاه قريش تصميم دارند تا بر شما بشورند و هر كه را از شما زنده مانده
است از ميان ببرند، امّا رسول خدا و مسلمانان چنان كه قرآن مجيد يادآور شده است ،
گفتند: (( حسبنااللّه و نعم الوكيل ) ). (182)
گرفتارى ابوعزّه شاعر
(ابوعزّه
) كسى بود كه با رسول خدا عهد خويش بشكست و ديگران را عليه مسلمانان تحريك مى كرد،
او در غزوه حمراءالاسد اسير شد و چون ديگر بار تقاضاى عفو و اغماض از رسول خدا كرد،
در پاسخ وى فرمود: همانا مؤ من دو بار از يك سوراخ گزيده نمى شود، آنگاه به (زبير)
يا (عاصم بن ثابت ) فرمود تا گردن وى را بزنند.
داستان معاوية بن
مغيره
(معاوية بن مغيره ) كه (حمزه ) عليه السلام را مثله كرده بود، در همين
غزوه گرفتار شد و به قول مقريزى و ابن هشام ، گريخت و به عثمان پناهنده شد و او از
رسول خدا، سه روز براى او مهلت گرفت كه اگر بعد از سه روز ديده شد كشته شود و پس از
سه روز زيد بن حارثه و عمّار بن ياسر او را در (جماء) يافتند و كشتند.
ديگر
حوادث سال سوم هجرت
1 - تزويج رسول خدا با (حفصه ) دختر (عمر) (در ماه شعبان
).
2 - ولادت امام حسن عليه السلام در نيمه رمضان .
3 - تزويج رسول خدا با
(زينب ) دختر (خزيمه ): امّالمساكين (در ماه رمضان ).
سال چهارم هجرت
سريّه
(ابوسلمه )
(5/13)
اول محرّم :
رسول خدا به وسيله مردى از قبيله (طيّى ء) خبر يافت كه (طليحه ) و (سلمه ) مردم را
به جنگ عليه اسلام فراخوانده اند. رسول خدا (ابوسلمه ) را با 150 مرد از مهاجر و
انصار فرستاد تا در سرزمين بنى اسد بر آنان بتازند. ابوسلمه شب و روز راه پيمود تا
حدود (قطن ) رسيد و بر گلّه اى از ايشان غارت برد و سه غلام از شبانان را دستگير
كرد، امّا ديگران گريختند و مردان قبيله را بيم دادند. ابوسلمه و يارانش بى آن كه
با دشمنى برخورد كنند، با شتران و گوسفندانى چند باز گشتند.
سريّه (عبداللّه بن
انيس انصارى )
دوشنبه پنجم محرّم : رسول خدا خبر يافت كه (سفيان بن خالد)(183)
مردمى را در (عرنه ) براى جنگ عليه اسلام فراهم ساخته است ، پس (عبداللّه بن انيس
) را براى كشتن وى فرستاد. (عبداللّه ) گفت : براى من توصيفش كن تا او را بشناسم .
گفت : كه ديدى از هيبتش بيمناك مى شوى و شيطان را به ياد مى آورى .
(عبداللّه )
مى گويد: شمشير خود را بر گرفتم و رو به راه نهادم ، هنگام عصر او را ديدم كه مى
خواست در جايى فرود آيد، پس چون به او رسيدم ، پرسيد: كيستى ؟ (چنان كه رسول خدا
گفته بود، لرزه اى بر من افتاد)، گفتم : مردى از (خزاعه )، (عبداللّه ) مى گويد:
اندكى با وى راه رفتم و چون كاملا بر او دست يافتم با شمشير حمله بردم و او را كشتم
، سپس در حالى كه زنانش بالاى نعش او افتاده بودند بازگشتم و چون نزد رسول خدا
رسيدم ، گفت : رو سپيد باشى .
سريّه رجيع
(5/14)
صفر سال چهارم
: چند نفرى از دو طايفه (عضل ) و (قاره ) به مدينه آمدند و اظهار اسلام كردند و به
رسول خدا گفتند: در ميان ما مسلمانانى پيدا شده اند، پس چند نفر از اصحاب خود را
همراه ما بفرست تا ما را تعليم دين دهند و قرآن بياموزند. رسول خدا هم شش يا ده نفر
از اصحاب خود را همراه ايشان فرستاد كه (مرثد بن ابى مرثد) (فرمانده سريّه ) يكى از
آنها بود. هنگامى كه فرستادگان رسول خدا به آبگاه (رجيع (184) ) رسيدند، (عضل ) و
(قاره ) عهد خود را شكستند و از قبيله (هذيل ) كمك گرفتند و با شمشيرهاى كشيده بر
سر ايشان تاختند و سرانجام چند نفر از فرستادگان ، به نامهاى : (عاصم ) و (مرثد) و
(خالد) (185) به شهادت رسيدند و (زيد بن دثنه ) و (خبيب بن عدىّ) و (عبداللّه بن
طارق ) نيز تن به اسارت دادند. (عبدالله ) بر اثر سنگباران دشمن از پاى درآمد و به
شهادت رسيد و (زيد) را (صفوان بن اميّه ) به پنجاه شتر خريد تا به جاى پدرش (اميّه
) بكشد و غلام خود (نسطاس ) دستور كشتن او را داد، همچنين (خبيب ) را (حجير بن ابى
اهاب ) براى (عقبة بن حارث ) به هشتاد مثقال طلا يا پنجاه شتر خريد، تا او را نيز
به جاى پدر خود (حارث بن عامر) كه در جنگ بدر كشته شده بود، بكشد.
سپس چهل پسر
از فرزندان كشته هاى بدر را فراخواندند و به دست هر كدام نيزه اى دادند تا يكباره
بر (خبيب ) حمله برند و روى او به طرف كعبه برگشت و گفت : الحمدالله ، آنگاه
(ابوسروعه : عقبة بن حارث ) بر وى حمله برد و نيزه اى به سينه اش كوبيد كه از پشتش
درآمد و ساعتى با ذكر خدا و ياد محمد زنده بود و شهادت يافت .
(خبيب ) قبل از
شهادت اجازه خواست تا دو ركعت نماز بگزارد، گفته اند: وى نخستين كسى بود كه دو ركعت
نماز را در هنگام كشته شدن سنت نهاد.
(5/15)
درباره سريه
رجيع و رد منافقان آياتى از قرآن مجيد نازل شده (186) و شعرا (حسان بن ثابت ) نيز
اشعارى در خصوص اين سريه و نيز در مرثيه (خبيب ) و همراهانش سروده اند.
سريه بئر
معونه
صفر سال چهارم : (ابوبراء) به مدينه نزد رسول خدا آمد و گفت : اى محمد!
اگر مردانى از اصحاب خويش را براى دعوت مردم به (نجد) مى فرستادى كه آنان را به دين
تو دعوت مى كردند، اميدوار بودم كه اجابت مى كردند. رسول خدا گفت : از مردم نجد بر
اصحاب خويش مى ترسم . (ابوبراء) گفت : در پناه من باشند.
رسول خدا (منذر بن
عمرو) و (المعنق ليموت )(187) را با چهل مرد از اصحاب خود فرستاد تا در (بئر معونه
) فرود آمدند و (حرام بن ملحان ) يكى از فرستادگان ، نامه رسول خدا را نزد (عامر بن
طفيل ) برد، اما (عامر) بى آن كه نامه را بخواند، (حرام ) را به قتل رسانيد و از
ساير قبايل كمك گرفت و بيدريغ بر مسلمانان حمله بردند، اصحاب سريه با اين كه شمشير
كشيدند و به دفاع پرداختند، لكن همگى ، بجز يكى دو نفر كه اسير شدند، به شهادت
رسيدند.
(جبار بن سلمى ) كه نام او در شمار صحابه ذكر مى شود، مى گويد: آنچه مرا
به اسلام آوردن وادار كرد، آن بود كه در (بئر معونه ) نيزه ام را در ميان دو شانه
مرد مسلمانى فرو بردم و پيكان نيزه را ديدم كه از سينه او بيرون آمد، در اين حال
شنيدم كه مى گفت : به خدا قسم ، رستگار شدم . (جبار) كشنده (عمر بن فهيره ) بود و
خودش مى گفت : ديدم كه پيكرش بعد از شهادت به آسمان بالا رفت و بدين جهت مسلمان شدم
.
صاحب طبقات مى نويسد: در يك شب خبر شهداى (بئر معونه ) و شهداى (رجيع ) به
رسول خدا رسيد، بيش از هر پيش آمدى سوگوار و داغدار شد و تا يك ماه در قنوت نماز
صبح قاتلان مشرك را نفرين مى كرد.(188)
سريه عمرو بن اءميه ضمرى براى كشتن
ابوسفيان
(5/16)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله (عمرو بن اميه ) را به همراهى (جبار بن صخر انصارى ) به مكه فرستاد
تا (ابوسفيان ) را بكشد. (عمرو) مى گويد: در مكه طواف كرديم و دو ركعت نماز خوانديم
و سپس به قصد ابوسفيان بيرون رفتيم ، در مكه راه مى رفتيم كه مردى مرا شناخت و گفت
: (عمرو بن اميه ) است و به خدا قسم جز با نظر سوئى به اين شهر نيامده است .
پس
به رفيق راه خود گفتم : شتاب كن و از مكه بيرون رفتيم تا بر فراز كوهى برآمديم و
درون غارى رفتيم و شب را گذرانديم . همچنان كه در غار بوديم ، مردى از قريش را
ديديم كه به طرف ما مى آيد، گفتم : اگر ما را ببيند فرياد مى كند و ما را به كشتن
مى دهد، آنگاه با همان خنجرى كه براى كشتن ابوسفيان همراه داشتم به سينه او فرو
بردم ، چنان فريادى كشيد كه اهل مكه شنيدند، مردم فراهم آمدند و از او پرسيدند: چه
كسى تو را كشت ؟ او نام مرا برد ولى نتوانست جاى ما را نشان دهد ا پس او را بردند،
چون شب رسيد به رفيق راه خود گفتم : شتاب كن و شبانه از مكه آهنگ مدينه كرديم و در
بين راه به دو مرد از قريش كه براى جاسوسى به مدينه مى رفتند برخورديم و چون تسليم
نشدند يكى از آنها را با تير كشتم و ديگرى را بستم و به مدينه آوردم .
(189)
غزوه بنى نضير
ربيع الاول سال چهارم : رسول خدا صلى الله عليه و آله با
چند نفر از اصحاب خويش براى كمك خواستن از بنى نضير (190) به سوى ايشان رهسپار شدند
و آنها قول مساعد دادند، ولى در پنهان در باب كشتن رسول خدا به مشورت پرداختند و
راه تزوير و نفاق پيش گرفتند.
رسول خدا به وسيله وحى از تصميم (بنى نضير) خبر
يافت و به مدينه برگشت ، آنگاه اصحاب را فرمود تا براى جنگ با ايشان آماده
گردند.
(5/17)
رسول خدا
(محمد بن مسلمه ) را نزد ايشان فرستاد كه از شهر من بيرون رويد، تا ده روز به شما
مهلت مى دهم و پس از اين مدت هر كس ديده شود گردنش را مى زنم ، آنها در تهيه وسايل
سفر بودند، اما گروهى از منافقان ، از جمله (عبدالله بن اءبى ) نزد ايشان رفتند و
گفتند: بمانيد و از خود دفاع كنيد و ما شما را تنها نمى گذاريم و تا پاى جان
ايستادگى مى كنيم . حيى بن اخطب به پيام منافقان مغرور شد و نزد رسول خدا پيام
فرستاد كه ما رفتنى نيستيم . رسول خدا تكبيرگويان با مسلمانان رهسپار قلعه هاى بنى
نضير شد و آنان را شش روز (يا 15 روز) محاصره كرد و از طرف منافقان هم كمكى به
ايشان نرسيد، پس نزد رسول خدا فرستادند كه دست از ما بردار تا بيرون رويم . رسول
خدا با شرايطى پيشنهاد آنها را پذيرفت و آنها رهسپار خيبر شدند، برخى هم به جانب
شام رفتند. رسول خدا اموال يهوديان بنى نضير را بر مهامجران قسمت كرد.
از طايفه
بنى نضير فقط دو مرد به نامهاى : (يامين بن عمير) و (اءبوسعد بن وهب ) اسلام آوردند
و اموال خود را به دست داشتند. نوشته اند كه رسول خدا به (يامين بن عمير) گفت :
نديدى كه پسر عمويت (عمرو بن جحاش ) (191) درباره من چه تصميمى داشت ؟ پس (يامين )
مردى از (قيس ) را به ده دينار (يا چند بار خرما) بر آن داشت كه رفت و (عمرو بن
جحاش ) را كشت .
غزوه ذات الرقاع
جمادى الاولى سال چهارم : رسول خدا صلى الله
عليه و آله پس از غزوه (بنى نضير) به قصد (بنى محارب ) و (بنى ثعلبه ) از قبيله
(غطفان ) كه گزارش رسيده بود، سپاهيانى براى جنگ با مسلمين فراهم ساخته بودند، آهنگ
(نجد) كرد و (ابوذر غفارى ) را در مدينه جانشين گذاشت و پيش مى رفت تا در (نخل )
فرود آمد و با سپاهى عظيم از قبيله غطفان برخورد و هر چند با هم روبرو شدند، اما
جنگى پيش نيامد و رسول خدا با همراهان خويش به سلامت بازگشت .
وجه تسميه غزوه
(ذات الرقاع )
(5/18)
1 - براى اين
كه مسلمانان در اين غزوه پرچمهاى پينه دار برافراشتند.
2 - به نام درختى كه آن
جا بود و آن را (ذات الرقاع ) مى گفتند. (192)
3 - براى اين كه رسول خدا تا محل
تجمع دشمنان در (ذات الرقاع ) پيش رفت و آن كوهى است نزديك (نخيل ) كه قسمتهايى سرخ
و سفيد و سياه داشت .(193)
4 - براى اين كه مسلمانان پاهاى خود را كه از پياده
روى سوده گشته بود، كهنه پيچ كردند.(194)
5 - براى اين كه نماز خوف در اين غزوه
مقرر شد و چون نماز تكه پاره و وصله دار شد (ذات الرقاع ) گفتند.
سوءقصد نسبت به
رسول خدا صلى الله عليه و آله
مردى از بنى محارب به نام (غورث ) تصميم گرفت كه
رسول خدا را بكشد. پس نزد رسول خدا آمد و او را نشسته يافت . گفت : اى محمد! شمشيرت
را ببينم ، آنگاه شمشير رسول خدا را برداشت كه قصد سوء خود را انجام دهد، اما خدايش
نصرت نمى داد. سپس گفت : اى محمد! از من نمى ترسى ؟ گفت : نه ، چرا از تو بترسم ؟
خدا مرا حفظ مى كند. آنگاه شمشير رسول خدا را بازداد و پى كار خود رفت . آيه 11
سوره مائده در اين باره و به روايتى درباره سوءقصد (عمرو بن جحاش ) نازل شده است
.
نماز خوف
روايات در كيفيت نماز خوف در غزوه (ذات الرقاع ) اختلاف دارد،
مضمون روايتى چنين است كه : دسته اى در مقابل دشمن قرار مى گيرند و دسته ديگر با
امام ركعتى از نماز را مى خوانند و ركعت دوم را به طور فرادى تمام مى كنند و به جاى
دسته اول مى روند، سپس دسته اول آمده و آنان هم با امام ركعتى را درك كرده و ركعت
ديگر را فرادى مى خوانند، به طورى كه هر كدام از دو دسته ركعتى را با امام و ركعتى
را فرادى خوانده باشند و امام هم بيش از يك نماز نخوانده باشد، اما روايتى ديگر
تصريح دارد كه رسول خدا با هر كدام از دو دسته نمازى تمام خوانده است
.(195)
داستان جابر انصارى
(5/19)
(جابر بن
عبدالله ) گفت : در غزوه (ذات الرقاع ) سوار بر شتر ناتوانى بودم و با رسول خدا
همراه مى رفتم و در بازگشت به مدينه همراهان پيش مى رفتند و من واپس مى ماندم ،
تا اين كه رسول خدا به من رسيد و گفت : تو را چه شده ؟ گفتم اى رسول خدا! شترم
دنبال مانده است . گفت : شترت را بخوابان ، و چون شتر خود را خواباندم ، رسول خدا
هم شتر خود را خواباند و گفت : عصاى خود را به من ده ، چون عصا را به او دادم چند
بار شترم را به آن برانگيخت و سپس گفت : سوار شو. چون سوار شدم به خدايى كه او را
به پيامبرى فرستاد: با شتر رسول خدا بخوبى مسابقه مى داد.
نمودارى از پايدارى
مهاجر و نصار
(جابر بن عبدالله ) مى گويد: در غزوه (ذات الرقاع ) مردى از
مسلمانان بر زنى از مشركان دست يافت و او را اسير كرد. شوهر زن سوگند خورد تا خونى
از ياران محمد بريزد و با اين تصميم در تعقيب رسول خدا رهسپار شد. رسول خدا در دره
اى فرود آمد و گفت : كدام مرد است كه امشب ما را پاسدارى كند؟ مردى از مهاجران و
مردى از انصار داوطلب شدند، يكى (عمار بن ياسر) و ديگرى (عباد بن بشر) بود كه به
محل ماءموريت خويش رفتند و به نوبت پاسدارى مى دادند، مرد انصارى كه بيدار مانده
بود به نماز مشغول شد، در اين ميان آن مرد مشرك رسيد، تيرى به سوى او انداخت كه در
بدن وى جاى گرفت ، اما مرد انصارى تير را كشيد و بيرون افكند و تا سه بار بر بدن او
تير افكند و او همچنان در نماز بر پاى ايستاده بود، سپس به ركوع و سجود رفت ، آنگاه
رفيق خود را از خواب بيدار كرد و گفت : برخيز كه من از پاى درآمدم . مرد مهاجرى
برخاست ، مرد مشرك با ديدن او دانست كه جاى وى را شناخته اند و گريخت .
غزوه
بدرالوعد
(5/20)
شعبان سال
چهارم : اين غزوه به نامهاى : غزوه بدرالاخره ، غزوه بدر الثالثه و غزوه بدرالصغرى
ناميده شده است . رسول خدا پس از غزوه (ذات الرقاع ) بر حسب وعده اى كه با ابوسفيان
كرده بود، رهسپار بدر شد. سپاه اسلام 1500 نفر بودند و لواى مسلمين را على بن ابى
طالب به دست داشت . رسول خدا هشت شب در بدر به انتظار ابوسفيان ماند، اما ابوسفيان
با 2000 نفر از مردم مكه بيرون آمد و در (مجنه ) منزل كرد سپس تصميم گرفت كه
بازگردد، گفت : اى گروه قريش ! امسال با اين قحطى و خشكسالى به جنگ رفتن روا نيست ،
بهتر همان كه بازگرديد. سپاه قريش بازگشتند و مردم مكه آنها را (جيش سويق )
ناميدند و گفتند: شما براى (سويق ) رفته بوديد.
سال پنجم هجرت (سنة الاءحزاب
)
غزوه دومة الجندل
ربيع الاءول سال پنجم : رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر
يافت كه گروهى عظيم در (دومة الجندل ) (196) فراهم آمده اند و بر مسافران و رهگذران
ستم مى كنند و قصد مدينه را دارند، براى دفع ايشان با 1000 مرد از مسلمانان بيرون
رفت ، اما با نزديك شدن آنان معلوم شد كه دشمن به طرف مغرب كوچيده است و جز بر
مواشى و شبانان ايشان دست نيافت و اهل (دومة الجندل ) خبر يافتند و پراكنده شدند.
رسول خدا به مدينه بازگشت و اين نخستين جنگ با روميان بود، زيرا زمامدار دومة
الجندل (اكيدر بن عبدالملك كندى ) كيش مسيحى داشت و زير فرمان (هرقل ) (197) پادشاه
روم بود.
در همين سفر بود كه رسول خدا با (عيينة بن حصن فزارى ) كه در سرزمين
خود به قحطى گرفتار آمده بود، قراردادى بست و به او حق داد كه از تغلمين تا مراض
(از نواحى مدينه ) را چراگاه گيرد.
غزوه خندق
(5/21)
شوال سال پنجم
: غزوه (خندق ) را (غزوه احزاب ) نيز مى ناميد.(198) جمعى از يهوديان از جمله (حيى
بن اخطب ) رهسپار مكه شدند و بر قريش فرود آمدند و آنان را جنگ با رسول خدا صلى
الله عليه و آله فراخواندند، قريش به ايشان گفتند: آيا دين ما بهتر است يا دين
محمد؟ گفتند: دين شما، و شما از وى به حق نزديكتريد.(199) قريش شادمان شدند و با
آنان قرار همكارى گذاشتند.
احزاب و فرماندهانشان
1 - قريش و همراهانشان با
4000 سپاهى ، 300 اسب و 1500 شتر به فرماندهى (ابوسفيان بن حرب ).
2 - بنى سليم
با 700 سپاهى ، به فرماندهى (ابوالاعور سلمى ).
3 - بنى فزاره ، همه شان با 1000
شتر، به فرماندهى (عيينة بن حصن فزارى ).
4 - بنى اشجع با 400 سپاهى ، به
فرماندهى (مسعود بن رخيله .) (200)
5 - بنى مره با 400 سپاهى ، به فرماندهى
(حارث بن عوف ).
6 - بنى اسد بن خزيمه با عده اى به فرماندهى (طليحة بن خويلد).
از همه قبايل ده هزار نفر (به گفته مسعودى : از قريش و قبايل ديگر و بنى قريظه و
بنى نضير، 24 هزار نفر فراهم آمدند سه لشكر بودند و فرمانده كل (ابوسفيان بن حرب )
بود كه اكثر اين فرماندهان بعدها اسلام آوردند.
تصميم رسول خدا صلى الله عليه و
آله
سواران خزاعى از مكه به مدنيه آمدند و رسول خدا را از حركت قريش و احزاب
باخبر ساختند رسول خدا با اصحاب مشورت كرد كه آيا از مدينه بيرون روند و هر جا با
دشمن برخورد كردند، بجنگند يا در مدينه بمانند و پيرامون شهر را خندق بكنند.
پيشنهاد سلمان فارسى براى كندن خندق به تصويب رسيد. رسول خدا با 3000 مرد سپاهى كار
كندن خندق را آغاز كرد.
(5/22)
مسلمانان ، با
شتاب و كوشش فراوان دست به كار شدند و رسول خدا نيز شخصا كمك مى كرد و كار هر دسته
اى را تعيين فرمود، حفر خندق در شش روز به انجام رسيد. به استنباط برخى از
نويسندگان : طول خندق در حدود پنج و نيم كيلومتر و عرض آن به حدسى كه زده اند در
حدود ده متر و عمق آن پنج متر بوده است . يعنى آن مقدارى بوده كه سواره يا پياده اى
نتواند از آن بجهد يا از طرفى پايين رود از طرف ديگر بيرون آيد.
ابن اسحاق مى
گويد: در واقعه كندق خندق ، معجزاتى به ظهور پيوست كه مسلمانان شاهد آن بودند، از
جمله جابر بن عبدالله گويد: در يكى از نواحى خندق سنگى بسيار بزرگ پديدار شد كه كار
كندن آن به دشوارى كشيد. رسولخدا صلى الله عليه و آله ظرف آبى خواست و آب دهان در
آن افكند و دعايى خواند سپس آب را بر آن سنگ پاشيد (به گفته كسى كه خود شاهد اين
قضيه بوده است و بر ديدن آن سوگند مى خورد) آن سنگ چنان از هم پاشيد كه به صورت
توده ريگى درآمد و ديگر در مقابل هيچ بيل و تبرى سختى نمى كرد و معجزات ديگرى به
وقوع پيوست كه چون بنا بر اختصار اين كتاب است از ذكر آنها خوددارى مى شود.
رسول
خدا، چون از كار كندن خندق فراغت يافت به سپاهيان دستور داد تا در دامن كوه (سلع )
پشت به كوه اردو ساختند و زنان و كودكان را در برجها جاى دادند.
در اين هنگام ،
رسول خدا صلى الله عليه و آله از عهدشكنى (بنى قريظه ) خبر يافت و براى تحقيق حال و
اتمام حجت ، (سعد بن معاذ) (سرور اءوس ) و (سعد بن عباده ) (سرور خزرج ) را فرستاد.
فرستادگان رسول خدا رفتند و معلوم شد كه كار عهدشكنى (بنى قريظه ) از آنچه مى گفته
اند هم بالاتر است . آنگاه نزد رسول خدا بازگشتند و پيمان شكنى (بنى قريظه ) را
گزارش دادند. رسول خدا صلى الله عليه و آله گفت : الله اكبر، به روايت ديگر، گفت :
( حسبنا الله و نعم الوكيل ) .(201)
next page
fehrest page
back page
(5/23)
next page
fehrest page
back page
نزديك شدن
خطر
در اين موقع بود كه گرفتارى مسلمين به نهايت رسيد و ترس و بيم شدت يافت و
نفاق منافقان آشكار گشت و (معتب بن قشير) گفت : محمد ما را نويد مى داد كه گنجهاى
(خسرو) و (قيصر) را مى خوريم ، اما امروز جراءت نمى كنيم كه براى قضاى حاجت بيرون
رويم و (اءوس بن قيظى ) گفت : اى رسول خدا! خانه هاى ما در خطر دشمن است ، ما را
اذن ده تا به خانه هاى خود كه در بيرون مدينه است ، بازگرديم .
پايدارى
انصار
نزديك به يك ماه بود كه مسلمانان و مشركان در برابر هم ايستاده بودند و
جنگى جز تيراندازى و محاصره در كار نبود، رسول خدا نزد (عيينة بن حصن فزارى ) و
(حارث بن عوف ) دو سرور (غطفان ) فرستاد و با آنان قرار گذاشت كه يك سوم ميوه هاى
امسال مدينه را بگيرند و با سپاهيان خود بازگردند و دست از جنگ با مسلمانان
بردارند.
رسول خدا صلى الله عليه و آله (سعد بن معاذ) و (سعد بن عباده ) را
خواست و با آنان در اين باب مشورت كرد. آنان گفتند: يا خود به اين كار علاقه مندى و
يا خدا چنين دستورى داده است و در هر دو صورت ناگزير به انجام آن هستيم . رسول خدا
گفت : به خدا سوگند، اين كار را نمى كنم مگر براى اين كه ديدم عرب همداستان به جنگ
شما آمده و از هر سو شما را فرا گرفته اند خواستم بدين وسيله از شما دفع خطر كنم
.
(سعد بن معاذ) گفت : اى رسول خدا! به خدا قسم نيازى به اين كار نداريم و شمشير
پاسخ ايشان است . رسول خدا گفت : هر طور صلاح مى دانى چنان كن . (سعد) قرارنامه را
محو كرد و گفت : هر چه مى توانند بر ضد ما انجام دهند.
فرماندهان
قريش
(6/1)
رؤ ساى قريش :
ابوسفيان ، خالد بن وليد، عمرو بن عاص و چند تن ديگر، گاه پراكنده و گاه با هم در
پيرامون خندق اسب مى تاختند و با اصحاب رسول خدا زد و خورد مى كردند. رسول خدا و
مسلمانان همچنان در محاصره دشمنان بودند. (عمرو بن عبدود) كه او را (فارس يليل
)(202) مى گفتند و با هزار سوار برابر مى دانستند، نخستين كسى بود كه از خندق پريد
و ديگر سپاهيان قريش بر اسبهاى خود نشستند و با شتاب پيش تاختند تا بر سر خندق
ايستادند و از ديدن آن به شگفت آمدند، سپس در جستجوى تنگنايى از خندق برآمدند و
اسبهاى خود را بزدند تا از خندق جهيدند. حضرت على عليه السلام با چند نفر از مسلمين
سر راه بر آنان گرفتند و عمرو بن عبدود آماده پيكار شد. على عليه السلام پس از
گفتگويى كوتاه با ضربتى او را كشت و همراهان عمرو رو به گريز نهادند و از خندق
جهيدند. در اين ميان (نوفل بن عبداللّه ) را در ميان خندق ديدند كه اسبش نمى تواند
از خندق بيرون جهد و او را سنگباران مى كردند، نوفل مى گفت : اگر مى كشيد به صورتى
بهتر از اين بكشيد، يكى از شما فرود آيد تا با وى نبرد كنم . على پايين رفت و او را
نيز بكشت و ديگران گريختند.
ابوبكر بن عياش درباره (عمرو) گفت : على ضربتى زد كه
ضربتى مباركتر و عزت بخش تر از آن در اسلام نبود و ضربتى به على زده شد (ضربت ابن
ملجم ) كه ضربتى نامباركتر و بد اثرتر از آن در اسلام پيش نيامد...
رسول خدا
بعد از كشته شدن (عمرو) و (نوفل ) گفت : اكنون ما به جنگ ايشان خواهيم رفت و ايشان
به جنگ ما نخواهند آمد.
آخرين تلاش دشمن
(6/2)
بعد از كشته
شدن (عمرو) و (نوفل ) سران قريش تصميم گرفتند كه فرداى آن روز ديگر بار حمله كنند،
بامداد فردا همداستان حمله كردند و (خالد بن وليد) نيز در ميان آنان بود، كار جنگ
به سختى كشيد تا آنجا كه مسلمانان نمازهايشان فوت شد. در اين ميان (وحشى ) كه با
مشركان بود، حربه اى به سوى (طفيل بن نعمان ) افكند و او را كشت ، سپس خداوند
دشمن را پراكنده ساخت و به اردوگاه خويش بازگشتند.
زخمى شدن سعد بن معاذ
سعد
بن معاذ با زرهى كوتاه و نارسا بيرون آمده بود و رهسپار جنگ شد. (حبان بن قيس بن
عرقه ) فرصتى به دست آورد و تيرى به سوى وى انداخت و چون تيرش به هدف رسيد، گفت : (
خذها منّى و انا ابن العرقه .)
سعد بن معاذ گفت : خدا رويت را به آتش كشاند،
خدايا! اگر از جنگ قريش چيزى باقى گذاشته اى ، مرا براى آن زنده نگهدار و اگر جنگ
ميان ما و قريش را به پايان رسانده اى ، پس همين پيشامد را براى من شهادت قرار ده
.
صفيه و حسان بن ثابت
(صفيه ) دختر (عبدالمطّلب ) (عمه رسول خدا و مادر
زبير) و نيز (حسان بن ثابت ) (شاعر و صحابى معروف ) در ايام خندق در برج (فارع )
بودند، (صفيّه ) مى گويد: مردى از يهوديان به ما نزديك شد و پيرامون برج همى گشت .
رسول خدا و مسلمانان هم چنان گرفتار دشمن بودند كه نمى توانستند به سوى ما
بازنگرند، بدين جهت به (حسان ) گفتم : من به خدا قسم ، از اين مرد يهودى ايمن نيستم
، پس فرود آى و او را بكش . حسان گفت : اى دختر عبدالمطلب ! خداى تو را بيامرزد، به
خدا قسم تو خود مى دانى كه من اهل اين كار نيستم . (صفيّه ) مى گويد: چون حسان جواب
مرا اين طور داد، خود ميان بستم و گرزى برداشتم و او را كشتم و چون از او فارغ گشتم
به سوى برج رفتم و گفتم : اى حسّان ! اكنون فرود آى و سلاح و جامه وى برگير. حسان
گفت : اى دختر عبدالمطلب ! مرا به سلاح و جامه او نيازى نيست .
نعيم بن مسعود يا
وسيله خدايى
(6/3)
(نعيم بن
مسعود بن عامر) (از بنى اشجع ) نزد رسول خدا آمد و گفت : من اسلام آورده ام ، امّا
قبيله من هنوز از اسلام بى خبرند، به هر چه مصلحت مى دانى مرا دستور ده . رسول خدا
گفت : تا مى توانى دشمنان را از سر ما دور كن (ميان ايشان اختلاف بينداز) چه ، جنگ
نيرنگ و فريب است . (203)
(نعيم ) نزد (بنى قريظه ) كه در جاهليّت نديمشان بود -
و با رسول خدا پيمان شكسته بودند - رفت و گفت اى بنى قريظه ! دوستى و يكرنگى مرا با
خويش مى دانيد، گفتند: راست مى گويى و نزد ما متّهم نيستى . گفت : قريش و غطفان
مانند شما نيستند، اين سرزمين شماست و اموال و فرزندان و زنان شما در اين جايند و
نمى توانيد از اين جا به جاى ديگر منتقل شويد، اما قريش و غطفان - كه شما آنها را
كمك داده ايد - در سرزمين ديگرى هستند، اگر هر پيشامدى در جنگ رخ دهد سرانجام به
سرزمين خود باز مى گردند و شما را در شهر خودتان با محمد رها مى كنند و چون تنها
مانديد، قدرت مقاومت نخواهيد داشت ، پس در جنگ با وى با قريش و غطفان همداستان
نشويد، مگر اين كه از اشرافشان گروگانهايى بگيرند كه به عنوان وثيقه نزد شما باشند
تا با اطمينان خاطر بتوانيد با مسلمانان بجنگيد.
سپس بيرون رفت و نزد قريش آمد و
به ابوسفيان و رجال قريش كه سابقه دوستى داشت ، گفت : بدانيد كه يهوديان از عهدشكنى
با محمد پشيمان شده و نزد وى فرستاده اند كه ما پشيمان شده ايم و قصد داريم مردانى
از اشراف دو قبيله قريش و غطفان بگيريم و آنها را تحويل دهيم كه گردن زنى و او هم
پيشنهادشان را پذيرفته است ، اكنون اگر از طرف يهود از شما مردانى به عنوان گروگان
خواستند، به آنان تسليم نكنيد.
(6/4)
آنگاه نزد
قبيله غطفان آمد و همانچه را كه به قريش گفته بود، به آنان نيز گفت : دو قبيله
مردانى را نزد (بنى قريظه ) فرستادند كه بگويند: در كار جنگ با ما همراهى كنيد و
شتاب ورزيد، يهوديان پاسخ دادند كه امروز شنبه است و در چنين روزى دست به كار نمى
زنيم ، علاوه بر اين ، ما با محمد نمى جنگيم ، مگر آن كه از مردان خود گروگانهايى
به ما دهيد تا اطمينان خاطر ما باشند و يقين كنيم تا اگر نبرد بر شما دشوار شد، ما
را تنها رها نخواهيد كرد. فرستادگان بازگشتند و گفتار بنى قريظه را بازگفتند، قريش
و غطفان گفتند: به خدا قسم (نعيم بن مسعود) راست مى گفت و سپس به بنى قريظه
گفتند: به خدا قسم ، حتى يك مرد هم از مردان خود به شما نمى دهيم . بنى قريظه با
شنيدن اين پيام ، گفتند: راستى (نعيم بن مسعود) راست مى گفت ، اينان مى خواهند ما
را به جنگ وادار كنند و سرانجام در فرصت مناسب ما را تنها بگذارند و به ديار خود
بازگردند و بدين ترتيب ، خداى متعال آنها را از يارى يكديگر باز داشت .
حذيفة بن
يمان در ميان دشمن
پس از خبر يافتن از اختلاف نظر و تفرقه اى كه ميان احزاب روى
داد، رسول خدا صلى الله عليه و آله (حذيفه ) را براى تحقيق حال و بررسى وضع دشمن به
ميان آنان فرستاد، به او فرمود: اى حذيفه : برو در ميان دشمن ببين چه مى كنند، امّا
دست به كارى مزن تا نزد ما بازگردى .
(6/5)
(حذيفه ) مى
گويد: در ميان دشمن وارد شدم ، ديدم كه باد، و لشكرهاى الهى تمام ديگها و خيمه هاى
ايشان را از جا كنده است ، پس ابوسفيان برخاست و گفت : اى گروه قريش ! به خدا قسم ،
ماندن شما در اين جا صلاح نيست ، راستى كه اسب و شترمان از ميان رفت و بنى قريظه
نيز با ما خلف وعده كردند و شدّت سرما هم مى بينيد كه با ما چه مى كند، پس آماده
رفتن شويد كه من هم رفتنى هستم . سپس برخاست و شتر خود را سوار شد و او را چنان بزد
تا بر سه دست و پا ايستاد، به خدا قسم ، اگر دستور رسول خدا نبود فرصت مناسبى بود
كه ابوسفيان را با تيرى مى كشتم . آنگاه قبيله غطفان هم با شنيدن حركت قريش ،
رهسپار سرزمينهاى خويش شدند. (حذيفه ) مى گويد: نزد رسول خدا بازگشتم و گزارش كار
خويش را به او رساندم .
شهداى غزوه احزاب
1 - سعد بن معاذ، به دست (حبان بن
عرقه )، 2 - اءنس بن اءوس ، به دست (خالد بن وليد)، 3 - عبداللّه بن سهل بن رافع ،
4 - طفيل بن نعمان ، به دست (وحشى بن حرب )، 5 - ثعلبه بن غنمه ، به دست هبيرة بن
ابى وهب ، 6 - كعب بن زيد، به دست (ضرار بن خطّاب )، 7 - سفيان بن عوف ، 8 - سليط،
9 - عبداللّه بن ابى خالد، 11 - عبداللّه بن سهل بن زيد، 12 - ابوسنان بن صيفى
.
كشته هاى مشركان در غزوه احزاب
1 - منبه بن عثمان ، 2 - نوفل بن عبدالله بن
مغيره ، 3 - عمرو بن عبدود، به دست على بن ابى طالب ، 4 - حسل بن عمرو بن عبدود،
نيز به دست على بن ابى طالب ، كشته شد.
يعقوبى مى نويسد: روز (خندق ) از
مسلمانان شش نفر و از مشركان هشت نفر كشته شدند.(204) آيات 9 تا 25 سوره احزاب
درباره غزوه احزاب نزول يافته است .
غزوه بنى قريظه
(6/6)
ذى القعده سال
پنجم : هنگام ظهر جبرئيل فرود آمد و به رسول خدا گفت : خدا تو را مى فرمايد: بر سر
(بنى قريظه ) رهسپار شوى و هم اكنون من بر سر ايشان مى روم و در قلعه هايشان زلزله
مى اندازم . رسول خدا بلال را فرمود تا در ميان مردم اعلام كند كه هر كس مطيع و
شنواى امر خدا و رسول است ، بايد نماز عصر را جز در (بنى قريظه ) نخواند، آنگاه با
سه هزار از مسلمانان كه 36 اسب داشتند رهسپار شد و رايت را على عليه السلام بر دست
گرفت و پيش تاخت .
رسول خدا بيست و پنج روز (بنى قريظه ) را در محاصره داشت تا
از محاصره به تنگ آمدند و (كعب بن اسد) به ايشان گفت : اى گروه يهود! مى بينيد چه
بر سرتان آمده است ، اكنون سه كار را به شما پيشنهاد مى كنم تا هر كدام را خواستيد
انتخاب كنيد. گفتند: چه كارى ؟ گفت : از اين مرد پيروى مى كنيم و به او ايمان مى
آوريم . گفتند: ما هرگز از حكم تورات دست برنمى داريم و جز آن را نمى پذيريم . گفت
: پس بياييد تا فرزندان و زنانمان را بكشيم تا از سوى آنها نگران نباشيم ، آنگاه با
شمشيرهايمان حمله بريم . گفتند: اين بيچارگان را هرگز نمى كشيم . گفت : امشب كه
شنبه است ، ممكن است محمد و يارانش از حمله ما آسوده خاطر باشند، پس حمله بريم و
شبيخون زنيم . گفتند: شنبه را تباه نخواهيم ساخت . گفت : پس معلوم مى شود در ميان
شما يك نفر دورانديش و خردمند وجود ندارد.
لغزش اءبولبابه
يهوديان (بنى قريظه
) نزد رسول خدا پيام فرستادند كه (ابولبابة بن عبدالمنذر) را نزد ما بفرست تا در
كار خود با وى مشورت كنيم . رسول خدا صلى الله عليه و آله او را نزد ايشان فرستاد.
چون او را ديدند مردان يهود دست به دامن او شدند و زنان و كودكانشان نزد او
گريستند، پس ابولبابه را بر ايشان رحم آمد و چون از او پرسيدند كه آيا به حكم
محمد تن در دهيم و تسليم شويم ؟ گفت : آرى ، اما با اشاره به گلوى خود فهماند كه
شما را مى كشد.
(6/7)
(ابولبابه )
مى گويد: به خدا قسم ، قدم برنداشته دانستم كه به خدا و رسول او خيانت كرده ام ،
سپس راه مسجد را در پيش گرفت و بى آن كه نزد رسول خدا برود، خود را به يكى از
ستونهاى مسجد بست و گفت : از اين جا نخواهم رفت تا خدا توبه ام را قبول كند. به
روايت ابن هشام : آيه 27 سوره انفال درباره همين گناه ابولبابه نزول يافته است
.
چون خبر ابولبابه به رسول خدا رسيد، گفت : اگر نزد من آمده بود برايش طلب
آمرزش مى كردم ، اما اكنون كه چنين كارى كرده است من هم با او كارى ندارم تا خدا
توبه اش را قبول كند.
سحرگاه بود كه در خانه (امّسلمه ) قبول توبه ابولبابه به
رسول خدا نازل شد. (امّسلمه ) به اذن رسول خدا ابولبابه را مژده داد كه خدا توبه ات
را قبول كرد. اما او سوگند ياد كرده بود كه جز رسول خدا كسى او را باز نكند.
ابولبابه همچنان ماند تا رسول خدا براى نماز صبح به مسجد آمد و او را باز
كرد.(205)
تسليم شدن (بنى قريظه )
(6/8)
(بنى قريظه )
پس از مشورت با (ابولبابه ) بامدادان تسليم رسول خدا شدند، پس يهوديان گفتند: اى
محمد! به حكم سعد بن معاذ تسليم مى شويم . سعد بن معاذ كه در جنگ خندق زخمى شده
بود، در خيمه زنى از قبيله (اسلم ) به نام (رفيده ) بسترى بود. مردان (اءوس )، (سعد
بن معاذ) را بر خرى كه آن را با تشكى چرمى آماده ساخته بودند سوار كردند و او را
نزد رسول خدا آوردند، رسول خدا فرمود: به احترام (سعد) به پا خيزيد و از وى استقبال
كنيد. مهاجران قريش مى گفتند: مراد رسول خدا تنها انصار بود، اما انصار گفتند: مراد
رسول خدا مهاجران و انصار هر دو بود. به هر جهت برخاستند و گفتند: اى (ابوعمرو)
رسول خدا تو را حكم قرار داده است تا درباره اينان حكم كنى . گفت : به عهد و ميثاق
خدا ملتزم هستيد كه آنچه حكم مى كنم درباره ايشان اجرا شود؟ گفتند: آرى ، گفت : حكم
من آن است كه مردانشان كشته شوند و مالهايشان قسمت شود و فرزندان و زنانشان اسير
شوند.
به روايت ابن اسحاق و ديگران : رسول خدا گفت : (راستى درباره ايشان به حكم
خدا از بالاى هفت آسمان حكم كردى .)
اجراى حكم سعد بن معاذ
(محمد بن مسلمه )
ماءمور شانه بستن مردان و (عبداللّه بن سلام ) ماءمور زنان و كودكان شدند. يهوديان
را از قلعه بيرون آوردند و رسول خدا آنان را در سراى دختر حارث ، حبس كرد و آنگاه
به بازار مدينه رفت و آنجا خندق هايى كند، سپس آنان را دسته دسته آوردند و در آن
خندقها گردن زدند از جمله دشمن خدا (حيى بن اخطب ) و (كعب بن اسد) در ميان ايشان
بودند، يكى از زنان يهود را هم كه سنگ آسيايى را بر سر (خلاد بن سويد انصارى )
انداخت و او را كشت نيز در رديف مردان (بنى قريظه ) آوردند و گردن زدند. روى هم
رفته در حدود 600 يا 700 مرد و به قولى ميان 800 يا 900 نفر كشته
شدند.
(6/9)
در قلعه هاى
(بنى قريظه ) 1500 شمشير، 300 زره ، 2000 نيزه و 1500 سپر به دست آمد و نيز خم هاى
شرابى كه همه اش بيرون ريخته شد.
بدبختى زبير بن باطا
(زبير بن باطا) يكى از
مردان بنى قريظه بود كه در جنگ بعاث بر (ثابت بن قيس ) منت گذاشت و او را رها كرده
بود، چون داستان بنى قريظه پيش آمد، ثابت خواست حق او را جبران كند. نزد رسول خدا
رفت و گفت : زبير را بر من حقى است ، پس جان او را به من ببخش . رسول خدا گفت
بخشيدم . نزد زبير آمد و گفت : بخشيده شدى . زبير گفت : پيرمردى فرتوت كه زن و
فرزند نداشته باشد، زندگى را براى چه مى خواهد؟ ديگر بار ثابت نزد رسول خدا رفت و
درخواست كرد و رسول خدا اجابت فرمود، پس نزد زبير رفت و گفت : زن و فرزندانت را هم
رسول خدا به من بخشيد و من آنها را به تو بخشيدم . گفت : خانواده اى كه در حجاز
مالى ندارد چگونه مى تواند زندگى كند؟ ثابت براى بار سوم نزد رسول خدا رفت و
درخواست كرد و اجابت فرمود، پس نزد زبير رفت و گفت : رسول خدا مال تو را هم به من
بخشيد و من آنرا به تو بخشيدم . گفت : اى ثابت ! كعب بن اسد كارش به كجا رسيد؟ گفت
: كشته شد. گفت : حيى بن اخطب به كجا رسيد؟ گفت : كشته شد - و چند نفر ديگر را نام
برد و همان پاسخ را شنيد - سرانجام گفت : پس به همان حقى كه بر تو دارم ، از تو مى
خواهم كه مرا به آنها ملحق كنى ، به خدا قسم كه پس از ايشان خيرى در زندگى نيست .
ثابت او را جلو انداخت و گردن زد تا در دوزخ به ديدار دوستان خود رسيد.(206)
دو
نفر بخشيده شدند
يكى (عطيه قرظى ) كه هنوز به حد بلوغ نرسيده بود و ديگرى (رفاعة
بن سموال ) (207) كه به شفاعت خاله رسول خدا (امّمنذر) آزاد و بخشيده شدند و نام هر
دو را در زمره صحابه ذكر كرده اند. (208)
تقسيم غنايم
(6/10)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله ، مالهاى بنى قريظه و زنان و فرزندانشان را بين مسلمانان تقسيم
كرد، سواره را سه سهم (دو سهم براى اسب و سهمى براى سوار) و پياده را يك سهم دارد و
اين نخستين غنيمتى بود كه خمس آنرا بيرون كرد و همين روش در غزوات اسلامى سنت گشت
. رسول خدا (ريحانه ) دختر (عمرو بن جنافه ) را براى خود برگزيد و همچنان به عنوان
كنيزى با رسول خدا بود تا آن حضرت وفات يافت .
شهداى غزوه بنى قريظه
1 - خلاد
بن سويد كه زنى او را به وسيله آسياى سنگى كشت ؛ 2 - ابوسنان بن محصن كه در روزهاى
محاصره وفات يافت ؛ 3 - سعد بن معاذ كه او را جزء شهداى خندق نام برديم ، پس از
غزوه بنى قريظه به همان زخمى كه در خندق برداشته بود شهادت يافت .
سريه (ابو
عبيدة بن جراح فهرى )
ذى الحجه سال پنجم : اين سريه به جانب (سيف البحر) بود و
در همين سريه بود كه رسول خدا انبان هايى از خرما براى خوراك نفرات همراه ساخت و
(ابوعبيده ) آنها را برايشان تقسيم مى كرد، رفته رفته كار به جايى كشيد كه خرماها
كم شد تا آنجا كه به هر كدام روزى يك خرما مى رسيد و آنها را غصه دار ساخت . خداوند
جانورى از دريا به چنگ آنها انداخت كه بيست شب از گوشت و چربى آن مى خوردند.
استخوان دنده اين جانور به قدرى بزرگ بود كه تنومندترين مرد با تنومندترين شترى كه
بر آن سوار بود از زير دنده آن جانور مى گذشت . عبادة بن صامت گويد: چون به مدينه
آمديم و قصه خود را به رسول خدا گفتيم ، فرمود: آن روزى شما بوده خداوند به شما
ارزانى داشته است .
سال ششم هجرت
در اين سال كه (سنة الاستئناس ) ناميده مى
شود، شماره سريه ها بسيار است و ما هر كدام را به ترتيب در جاى خود ذكر خواهيم
كرد.
سريه (محمد بن مسلمه انصارى )
(6/11)
دهم محرم سال
ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله (محمد بن مسلمه ) را با سى سوار بر سر (قرطاء)
طايفه اى از (بنى بكر بن كلاب ) كه در (بكرات ) در ناحيه (ضريه ) (كه تا مدينه هفت
شب فاصله دارد) منزل داشتند، فرستاد و او را فرمود تا بر ايشان غارت برد. (محمد) شب
را راه مى رفت و روز پنهان مى شد تا بر آنان غارت برد و كسانى از ايشان را كشت و
ديگران گريختند متعرض زنان نشد و چهارپايان و گوسفندانى را به مدينه آورد (150 شتر
با سه هزار گوسفند)، پس رسول خدا صلى الله عليه و آله خمس آنچه را آورده بود جدا
كرد و بقيه را بين همراهان وى قسمت فرمود.
سريه (عكاشة بن محصن )
ربيع الاول
سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله (عكاشه ) را با چهل مرد از اصحاب به (غمر)
(209) فرستاد و او هم با شتاب رهسپار شد، اما دشمن از رسيدن وى خبر يافت و گريخت و
(عكاشه ) منزلگاهشان را خالى يافت ، پس (شجاع بن وهب ) را طليعه فرستاد و او هم رد
پاى چهارپايانشان را ديد و تعقيب كرد، در نتيجه دويست شتر به دستشان افتاد و شتران
را به مدينه آوردند و زد و خوردى پيش نيامد.
سريه (محمد بن مسلمه )
ربيع
الاخر سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله (محمد بن مسلمه ) را با ده نفر بر سر
(بنى ثعلبه ) و (بنى عوال ) به (ذى القصه ) (210) فرستاد. محمد و همراهان وى شبانه
بر سر دشمن رسيدند و خوابيدند. دشمنان كه صد نفر بودند، اطراف مسلمانان را گرفتند و
ساعتى تيراندازى كردند، سپس اعراب با نيزه ها بر ايشان حمله بردند و همه را كشتند و
برهنه ساختند. خود (محمد) در ميان كشته ها بى حركت افتاد و مردى از مسلمانان كه از
آنجا عبور مى كرد او را برداشت و به مدينه برد.
سريه (سعد بن عباده خزرجى
)
ربيع الاول سال ششم : مسعودى مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله در ماه
ربيع الاول سال ششم ، (سعد بن عباده ) را فرستاد و تا محلى معروف به (غميم ) پيش
رفتند.(211)
(6/12)
سريه (اءبو
عبيدة بن جراح )
ربيع الاول سال ششم : مسعودى مى گويد: سريه (ابوعبيدة بن جراح )
به دو كوه (اجاء) و (سلمى ) در ماه ربيع الاول سال ششم روى داد.(212)
سريه (اءبو
عبيدة بن جراح ) به ذى القصه
ربيع الاخر سال ششم : پس از شهادت يافتن اصحاب
(محمد بن مسلمه ) به دست (بنى ثعلبه ) و (بنى عوال ) و بازگشتن (محمد) به مدينه ،
رسول خدا صلى الله عليه و آله (ابوعبيده ) را با چهل مرد به (ذى القصه ) بر سر شهدا
فرستاد، اما دشمن گريخته بود و كسى را نديدند و با شتران و گوسفندانى به مدينه
بازگشتند.
سريه (اءبو عبيدة بن جراح ) به ذى القصه
ربيع الاخر سال ششم : (بنى
ثعلبه ) و (اءنمار) به قحطى گرفتار شده بودند و آن ناحيه را ابرى فرا گرفت ، اين
قبايل به سرزمين هاى ابرى رهسپار شدند و تصميم گرفتند كه بر گله مدينه كه در (هيفا)
(213) چرا مى كرد غارت برند. رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (عبيده ) را با چهل
مرد از مسلمانان فرستاد و در تاريكى صبح به (ذى القصه ) رسيدند و بر دشمنان غارت
بردند و آنها به كوهها گريختند، آنگاه چهارپايان ايشان به غنيمت گرفته ، به مدينه
آوردند.
سريه (زيد بن حارثه ) به جموم (214)
ربيع الاخر سال ششم : رسول خدا
صلى الله عليه و آله (زيد بن حارثه ) را بر سر (بنى سليم ) فرستاد هنگامى كه به
(جموم ) رسيد، زنى به نام (حليمه ) محله اى از (بنى سليم ) را به ايشان نشان داد،
در آن جا شتران و گوسفندان و اسيرانى به دست آوردند، شوهر حليمه از همان اسيران
بود، چون زيد بن حارثه به مدينه بازگشت ، رسول خدا آن زن و شوهر را آزاد
كرد.
سريه (زيد بن حارثه ) به عيص
(6/13)
جمادى الاخره
سال ششم : كاروانى از قريش از طرف شام مى رسيد، رسول خدا (زيد بن حارثه ) را با 170
سوار گسيل داشت . مسلمانان بر كاروان و هر چه در آن بود دست يافتند و نقره بسيارى
از (صفوان بن اميّه ) به دست ايشان افتاد و از آنها اسير گرفتند، از جمله (ابوالعاص
بن ربيع ) (شوهر زينب ، دختر بزرگ رسول خدا) كه زيد آنان را به مدينه آورد.
(ابوالعاص ) به همسرش زينب پناه برد و زينب او را پناه داد.
غزوه بنى
لحيان
جمادى الاءولى سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله به خونخواهى شهداى
رجيع با 200 مرد كه 20 اسب داشتند بر سر (بنى لحيان ) رفت ، سرانجام پس از طى طريق
، در سرزمين (غران ) منزلگاه (بنى لحيان ) در جايى به نام (سايه ) فرود آمد، اما
دشمن خبر يافته ، به كوهها گريخته بود، پس با همراهان ، پس از توقف كوتاه در (عسفان
) به مدينه بازگشت .
سريه (اءبوبكر بن اءبى قحافه ) به غميم
جمادى الاءولى
سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله از (عسفان )، ابوبكر را با ده سوار فرستاد
تا قريش را بدين وسيله مرعوب سازد و آنان تا (غميم ) پيش رفتند و سپس بى آن كه به
دشمنى برخورد كنند، بازگشتند.(215)
سريه (عمر بن خطّاب ) بر سر (قاره )
جمادى
الاءولى سال ششم : مسعودى مى گويد: در همين غزوه (بنى لحيان ) بود كه رسول خدا صلى
الله عليه و آله به قولى ، (عمر بن خطاب ) را با سريه اى بر سر (قاره ) فرستاد و
آنها نيز به كوه گريختند.(216)
غزوه ذى قرد (217) در تعقيب (عيينة بن حصن فزارى
)
جمادى الاءولى سال ششم : چند شبى از غزوه (بنى لحيان ) بيش نگذشته بود كه
(عيينه ) با سوارانى از (غطفان ) بر شتران ماده شيرده رسول خدا صلى الله عليه و آله
در (غابه ) غارت بردند و مردى از بنى غفار را كشتند و زنش را با خود
بردند.
(6/14)
(ابوذر) از
رسول خدا اجازه خواست كه به (غابه ) برود و شتران را سرپرستى كند. رسول خدا گفت :
من از طرف (عيينه ) ايمن نيستم ، ولى ابوذر اصرار كرد و با زن و پسرش رهسپار شد و
در آن جا پسرش را كشتند و زنش را بردند.
نخستين كسى از اصحاب كه خبر يافت (سلمة
بن عمرو) بود كه با تير و كمان خويش رهسپار (غابه ) شد و بر ناحيه اى از كوه (سلع )
بالا رفت و فرياد برآورد و به دشمن تيراندازى مى كرد. رسول خدا صلى الله عليه و آله
فرياد او را شنيد و در مدينه نداى : (الفزع ، الفزع ) و نيز نداى (يا خيل الله
اركبى ) (218) در داد. رسول خدا و اصحاب در تعقيب دشمن تا (ذى قرد) تاختند و ده شتر
را پس گرفتند و در زد و خوردهايى كه پيش آمد كسانى از دو طرف كشته شدند.
شهداى
اين غزوه عبارت بودند از: 1 - محرز بن نضله ، 2 - وقاص بن مجزز، 3 - هشام بن صبابه
. و كشتگان دشمن عبارت بوة ند از: 1 - حبيب بن عيينه ، 2 - عبدالرحمان بن عيينه ، 3
- اءوبار، 4 - عمرو بن اءوبار، 5 - مسعده ، 6 - قرفة بن مالك .
رسول خدا در (ذى
قرد) نماز خوف خواند و يك شب و روز آن جا ماند و در ميان اصحاب خود كه 500 يا 700
نفر بودند، به هر 100 نفر يك شتر داد كه براى خوراك خود بكشند، آنگاه روز دوشنبه به
مدينه بازگشت و همسر ابوذر كه او را اسير كرده بودند سوار بر شتر (قصواء) رسول خدا
صلى الله عليه و آله به مدينه آمد.
سريه (زيد بن حارثه ) به (طرف )
جمادى
الاخره سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله (زيد بن حارثه ) را به فرماندهى 15
مرد از صحابه بر سر (بنى ثعلبه ) فرستاد و (زيد) تا (طرف ) كه آبى است نزديك (مراض
) نرسيده به (نخيل ) در 36 ميلى مدينه پيش رفت و شتران و گوسفندانى غنيمت گرفت ،
اما چون اعراب گريخته بودند، بى آن كه جنگى روى دهد، پس از چهار شب به مدينه بازگشت
و 20 شتر غنيمت آورد.
سريه (زيد بن حارثه ) به (حسمى ) بر سر
جذام
(6/15)
جمادى الاخر
سال ششم : دحية بن خليفه كلبى از نزد قيصر روم باز مى گشت ، چون به سرزمين (جذام )
رسيد، (هنيد بن عوص ) و پسرش (از قبيله جذام ) بر وى تاختند و كالايى را كه همراه
داشت به غارت بردند، اما چند نفر از (بنى ضبيب ) كه قبلا اسلام آورده بود بر هنيد و
پسرش حمله بردند و كالاى به غارت رفته را از ايشان گرفته و به (دحيه ) تسليم كردند،
(دحيه ) هنگامى كه به مدينه رسيد ماجرا را به رسول خدا گزارش داد.
رسول خدا صلى
الله عليه و آله (زيد بن حارثه ) را با 500 نفر به (جذام ) فرستاد، چون به سرزمين
جذام رسيدند بر آنان حمله بردند، هنيد و پسرش را كشتند و 100 زن و كودك را اسير
كردند و 1000 شتر و 5000 گوسفند به غنيمت گرفتند.
(رفاعة بن زيد جذامى ) چون وضع
را چنين ديد با چند نفر از قبيله خويش نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رفتند و
نامه اى را كه رسول خدا در موقعى كه (رفاعه ) نزد وى آمده و اسلام آورده بود و براى
او و قومش نوشته بود تقديم داشت و گفت : اين همان نامه اى است كه پيش از اين نوشته
شده و اكنون نقض شده است .
رسول خدا، (على ) عليه السلام را فرومود تا رهسپار آن
سرزمين شود و زنان و كودكان و اموالشان را به ايشان پس دهد. (على ) خود را به (زيد)
و سريه رسانيد و هر چه در دست ايشان بود پس گرفت و به صاحبانش مسترد داشت .
سريه
اوّل (زيد بن حارثه ) به وادى القرى
رجب سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله
، (زيد بن حارثه ) را به فرماندهى سريه اى بر سر (بنى فزاره ) كه در (وادى القرى )
عليه مسلمين فراهم شده بودند فرستاد. كار اين سريه با (بنى فزاره ) به زد و خورد
كشيد و كسانى از اصحاب زيد به شهادت رسيدند و خود او از ميان كشته ها جان بدر برد.
در اين سريّه بود كه (ورد بن عمرو بن مداش ) (219) به شهادت رسيد.(220)
سريّه
(زيد بن حارثه ) به مدين
(6/16)
تاريخ سريه
دقيق روشن نيست : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (زند بن حارثه ) را به (مدين )
فرستاد، (زيد) اسيرانى از مردم ساحل نشين (ميناء) به مدينه آورد، چون اسيران فروخته
شدند و ميان مادران و فرزندانشان تفرقه افتاد، رسول خدا ديد كه آنها بر اثر اين
تفرقه گريه مى كنند. پس دستور داد كه مادران و فرزندانشان را جز با هم
نفروشند.
سريّه (عبدالرّحمان بن عوف ) به دومة الجندل
شعبان سال ششم : رسول
خدا صلى الله عليه و آله (عبدالرحمان بن عوف ) را با سريه اى به (دومة الجندل ) بر
سر (بنى كلب ) فرستاد و به او فرمود: (اى پسر (عوف ): لوا را بگير و همه در راه خدا
رهسپار جهاد شويد، با هر كس به خدا كافر شده بجنگيد، خيانت نكنيد، مكر نورزيد، كسى
را مثله نكنيد، كودكى را نكشيد، عهد خدا و رفتار پيامبرش در ميان شما همين است )
(221)
اضافه فرمود: اگر دعوت تو را پذيرفتند، دختر سرورشان را به زنى
بگير.
(عبدالرحمان ) رهسپار شد تا به (دومة الجندل ) رسيد و سه روز آن جا ماند و
به اسلام دعوتشان كرد، پس (اصبغ بن عمرو كلبى ) (سرورشان كه مسيحى بود) اسلام آورد
و بسيارى از قبيله اش به دين اسلام درآمدند، پس (عبدالرحمان ) با (تماضر) دختر
(اصبغ ) ازدواج كرد و او را به مدينه آورد.
سريه (على بن ابى طالب ) به
فدك
شعبان سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر يافت كه (بنى سعد بن بكر)
فراهم گشته اند تا يهوديان خيبر را كمك دهند، پس (على بن ابى طالب ) را با صد مرد
بر سر ايشان فرستاد، على رهسپار شد تا به (همج ) - آبگاهى ميان خيبر و فدك - رسيد
(222) و چون جاى دشمن را شناختند بر آنان حمله بردند و پانصد شتر و 2000 گوسفند
غنيمت گرفتند و بنى سعد با خوانواده هايشان گريختند. على عليه السلام خمس غنايم را
جدا كرد و بقيه را ميان اصحاب قسمت فرمود و بى آنكه جنگى روى دهد به مدينه بازگشت
.
غزوه بنى المصطلق
(6/17)
شعبان سال ششم
: رسول خدا صلى الله عليه و آله در روز دوشنبه دوم شعبان از مدينه رهسپار جنگ با
طايفه (بنى المصطلق ) شد از قبيله خزاعه شد. مسلمانان بى درنگ به راه افتاند و سى
اسب هم با خود بردند و عده اى هم از منافقان در اين غزوه همراه شدند. (بنى المصطلق
) از حلفاى بنى مدلج بودند و بر سر چاهى به نام (مريسيع ) (223) منزل
داشتند
رئيس (بنى المصطلق ) حارث بن ابى ضرار بود كه هر كه را توانست از عرب به
جنگ رسول خدا دعوت كرد و آنان هم دعوت او را پذيرفتند و چون خبر يافتند به سوى
ايشان رهسپار شده ، سخت ترسان و هراسان شدند.
رسول خدا تا (مريسيع ) پيش رفت ،
صفهاى جنگ آراسته شد و پس از ساعتى تيراندازى ، رسول خدا دستور حمله داد، حتى يك
نفر از افراد دشمن هم نتوانست فرار كند، ده نفر كشسته شدند و ديگران اسير گشتند و
از مسلمانان يكنفر به نام (هشام بن صبابه ) به شهادت رسيد.
اسيران (بنى المصطلق
) دويست خانواده بودند و دو هزار شتر و پنج هزار گوسفندشان به غنيمت گرفته
شد.
نزاع مهاجر و انصار
هنوز رسول خدا بر سر آب (مريسيع ) بود كه (جهجاه بن
مسعود غفارى ) با (سنان بن وبرجهنى ) بر سر آب زد و خورد كردند، (جهنى ) انصار را و
(جهجاه ) مهاجران را به كمك خواست . قبايل قريش و اءوس و خزرج به كمك ايشان شتافتند
و شمشيرها كشيده شد. اما به وساطت مردانى از مهاجر و انصار، سنان كه جهجاه او را
زده بود از حق خود صرف نظر كرد و نزاع از ميان برخاست .
نفاق عبدالله بن
ابى
(6/18)
(عبدالله بن
ابى ) از پيش آمدن نزاع (جهجاه ) و (سنان ) و مخصوصا از اينكه (جهجاه )، (سنان ) را
زده بود، خشم گرفت و در حضور جمعى از مردان قبيله خود، از جمله : (زيد بن اءرقم )
كه جوانى نورس بود، گفت : آيا كار به جايى كشيده است كه اينان در سرزمين ما و در
شهر ما بر ما برترى جويند و در مقابل ما ايستادگى كنند؟ اين كارى است كه خودمان بر
سر خودمان آورده ايم ، به خدا قسم كه : مثل ما و اين مهاجران قريش همان است كه گفته
اند ( سمن كلبك ياءكلك . ) (سگت را فربه كن تا تو را بخورد.)
به خدا قسم كه اگر
به مدينه بازگرديم اين مهاجران زبون و بيچاره را بيرون مى كنيم و به مردان قبيله
خويش گفت : شما بوديد كه اينان را در شهر و خانه هاى خود جاى داديد و هر چه داشتيد
ميان خود و ايشان قسمت كرديد، اگر مال خود را از ايشان دريغ مى داشتيد، به جاى ديگر
مى رفتند.
(زيد بن اءرقم ) گفتار نفاق آميز (عبدالله ) را به رسول خدا گزارش
داد، (عمر) كه در آنجا بود گفت : (عباد بن بشر) را بفرما تا عبدالله را بكشد. رسول
خدا گفت : چگونه دستورى دهم كه مردم بگويند: محمد اصحاب خود را مى كشد؟! پس
نابهنگام دستور حركت صادر فرمود. (اسيد بن حضير) گفت : چرا در اين ساعت نامناسب به
راه افتاده اى ؟ گفت : مگر نشنيده ايد كه (عبدالله ) گفته است كه هرگاه به مدينه
بازگردد (انصار)، بيچارگان مدينه يعنى مهاجران را بيرون خواهند كرد. (اسيد) گفت :
به خدا قسم ، اگر بخواهى مى توانى (عبدالله ) را از مدينه بيرون كنى ، چرا كه
بيچاره و دليل خود اوست ، سپس گفت : بهتر است با وى مدارا كنى .
(6/19)
از سوى ديگر،
چون (عبدالله ) از گزارش (زيد بن اءرقم ) خبر يافت نزد رسول خدا رفت و قسم خورد كه
چنان سخنانى نگفته است و چون در ميان قبيله خود محترم بود، مردان انصار از او
طرفدارى و حمايت كردند و گفتند: شايد اين پسر - يعنى : زيد بن اءرقم - اشتباه كرده
و در نقل آن گرفتار خبط و خطا شده است .
رسول خدا به منظور آن كه مردم را مشغول
كند و ديگر در قصه (عبدالله بن ابى ) چون و چرا نكنند، آن روز تا شب و آن شب را تا
بامداد و فرداى آن روز را نيز به حركت ادامه داد و راه مدينه پيش گرفت .
تفاوت
پسر با پدر
(عبدالله بن عبدالله بن ابى ) نزد رسول خدا آمد و گفت : شنيده ام كه
مى خواهى كه پدرم را به كيفر آنچه گفته است بكشى . اگر اين كار شدنى است مرا بفرما
تا خود او را بكشم و سرش را نزد تو آورم ، به خدا قسم قبيله خزرج مى دانند كه در
ميان آن قبيله ، مردى نيكوكارتر از من نسبت به پدرش نبوده است ، اما مى ترسم كه
ديگرى را ماءمور كشتن وى فرمايى و نتوانم كشنده پدرم را ببينم كه در ميان مردم راه
مى رود و او را بكشم و در نتيجه مردى با ايمان را به جاى كافرى كشته باشم و به كيفر
اين گناه به دوزخ روم .
رسول خدا گفت : نه با وى مدارا مى كنيم و با او به نيكى
رفتار خواهيم كرد و سپس به (عمر بن خطاب ) كه پيشنهاد كشتن او را داده بود، فرمود:
مى بينى (عمر)؟ به خدا قسم اگر آن روز كه گفتى او را بكش او را مى كشتم كسانى به
خاطر او آزرده خاطر و رنجيده مى شدند ولى اگر امروز دستور دهم همانان او را مى
كشند.
سوره منافقون يا فرج زيد بن اءرقم
(6/20)
پس از آن كه
(عبدالله بن ابى ) گفتار نارواى خود را انكار كرد و بر دروغ گفتن (زيد بن ارقم )
اصرار ورزيد و او را به عذر آن كه كودك است ، به خطا و اشتباه منسوب ساخت ، كار زيد
بسيار دشوار شد و به ملامت اين و آن گرفتار آمد، اما خداى متعال راضى نشد كه به
خاطر مردى دروغگو و منافق ، كودكى امين و راستگو مورد ملامت و سرزنش مردم قرار گيرد
و نزد رسول خدا سرافكنده باشد، لذا سوره منافقون را نازل فرمود. (224)
داستان
مقيس بن صبابه
(مقيس بن صبابه ) برادر (هشام بن صبابه ) از مكه به مدينه آمد و
اظهار اسلام كرد و گفت : اى رسول خدا آمده ام تا ديه برادرم (هشام ) را كه در جنگ
(بنى مصطلق ) به خطا كشته شده مطالبه كنم . رسول خدا فرمود تا ديه برادرش هشام را
به او دادند. (مقيس ) مدت كوتاهى در مدينه ماند و سپس بر كشنده برادرش حمله برد و
او را كشت و از اسلام هم برگشت و به مكه گريخت . او در اين باب اشعارى گفت و به اين
كه هم ديه برادرش را گرفته و هم كشنده اش را كشته افتخار كرد.(225)
امّالمؤ منين
جويريه
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله ، اسيران (بنى المصطلق ) را قسمت كرد،
(جويريه ) دختر (حارث بن ابى ضرار) (سرور بنى المصطلق ) در سهم (ثابت بن قيس )
افتاد و با وى قرار گذاشت مبلغى بدهد و آزاد شود.
(جويريه ) به منظور تقاضاى كمك
در پرداخت آن مبلغ نزد رسول خدا آمد و گفت : آمده ام كه مرا در پرداخت آن مبلغ كمك
كنى . رسول خدا گفت : ميل دارى كارى بهتر از اين انجام دهم ؟ گفت : چه كارى ؟
فرمود: پولى را كه بدهكارى مى پردازم و آنگاه با تو ازدواج مى كنم ، گفت : بسيار
خوب .(226)
چون خبر ازدواج رسول خدا با (جويريه ) در ميان اصحاب انتشار يافت ،
مردم به خاطر خويشاوندى (بنى المصطلق ) با رسول خدا اسيران خود را آزاد كردند و از
بركت اين ازدواج صد خانواده از (بنى المصطلق ) آزاد شدند.
اسلام آوردن
حارث
(6/21)
چون رسول خدا
از غزوه (بنى مصطلق ) برمى گشت ، در (ذات الجيش )، (جويريه ) را كه همراه وى بود به
مردى از انصار سپرد تا او را نگهدارى كند و چون به مدينه رسيد حارث بن ابى ضرار
(پدر جويريه ) براى بازخريد دخترش رهسپار مدينه شد و در (عقيق ) به شترانى كه براى
فديه به مدينه مى آورد نگريست و به دو شتر علاقه مند شد و آن دو را در يكى از دره
هاى عميق پنهان ساخت و سپس به مدينه نزد رسول خدا آمد و گفت : اى محمد! دخترم را
اسير گرفته ايد و اكنون سر بهاى او را آورده ام . رسول خدا گفت : آن دو شترى كه در
فلان دره عقيق پنهان كرده اى كجاست ؟ (حارث ) گفت : ( اشهد ان لا اله الا الله و
انك محمد رسول الله . ) به خدا قسم كه كسى جز خدا از اين امر اطلاع نداشت . (حارث )
و دو پسرش كه همراه او بودند و مردمى از قبيله اش به دين اسلام در آمدند و آن دو
شتر كه همراه او بودند و مردمى از قبيله اش به دين اسلام در آمدند و آن دو شتر را
هم به رسول خدا تسليم كرد و دختر خود را تحويل گرفت ، دختر هم اسلام آورد، سپس رسول
خدا از پدرش خواستگارى كرد و پدرش او را با چهارصد درهم كابين به رسول خدا تزويج
كرد.
وليد فاسق
(6/22)
پس از آنكه
(بنى مصطلق ) اسلام آوردند، رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (وليد بن عقبه ) را نزد
ايشان فرستاد و چون شنيدند كه وليد به طرف ايشان مى آيد سوار شدند و به استقبال وى
شتافتند، اما وليد از ايشان ترسيد و برگشت و به رسول خدا گفت : آنها مى خواستند مرا
بكشند و از دادن زكات هم امتناع ورزيدند. رسول خدا تصميم گرفت به جنگ ايشان برود،
در اين ميان (وفد بنى مصطلق ) رسيدند و گفتند: اى رسول خدا! ما شنيديم كه فرستاده
ات نزد ما مى آيد، بيرون آمديم كه او را احترام كنيم و زكاتى را كه نزد ماست به وى
تسليم داريم ، اما او به سرعت بازگشت و بعد خبر يافتيم كه گفته است : ما براى جنگ
با او بيرون آمده ايم ، به خدا قسم كه ما را چنين نظرى نبوده است .
عايشه در
غزوه بنى المصطلق
هرگاه رسول خدا صلى الله عليه و آله مى خواست سفر كند ميان
زنان خود قرعه مى زد و هركدام قرعه به نامش اصابت مى كرد او را با خود همراه مى
برد، در غزوه بنى مصطلق نيز قرعه به نام (عايشه ) اصابت كرد و او را با خود همراه
برد، در اين گونه سفرها زنان را در ميان كجاوه بر پشت شتر مى نشاندند، سپس مهار شتر
را مى گرفتند و به راه مى افتادند. در مراجعت از غزوه بنى مصطلق ، رسول خدا نزديك
مدينه رسيد و در منزلى فرود آمد و پاسى از شب را گذراند، سپس بانگ رحيل داده شد و
مردم به راه افتادند.
عايشه مى گويد: براى حاجتى بيرون رفته بودم و بى آن كه
توجه كنم گردنبندم گسيخته ، به اردوگاه بازگشتم زمانى به فكر آن افتادم كه مردم در
حال رفتن بودند، پس به همان جا كه رفته بودم بازگشتم و آن را يافتم مردانى كه شترم
را سرپرستى مى كردند به گمان اينكه من در كجاوه نشسته ام به راه افتادند و من
هنگامى كه به اردوگاه رسيدم همه رفته بودند، ناگزير در آن جا ماندم و يقين داشتم كه
در جستجوى من برخواهند گشت .
(6/23)
عايشه مى
گويد: به خدا قسم در همان حالى كه دراز كشيده بودم ، (صفوان بن معطل سلمى ) كه براى
كارى از همراهى از لشكر بازمانده بود بر من گذر كرد، چون مرا ديد شناخت و در شگفت
ماند، گفت : خداى تو را رحمت كند، چرا عقب مانده اى ؟ پاسخ ندادم ، سپس شترى را
نزديك آورد و گفت : سوار شو، سوار شدم ، مهار شتر را گرفت و با شتاب در جستجوى اردو
به راه افتاد، اما به آنها نرسيديم ، تا بامداد كه اردو در منزل ديگر فرود آمد و ما
هم به همان وضعى كه داشتيم رسيديم ، دروغگويان زبان به بهتان گشودند و اردوى اسلام
متشنج شد، اما من به خدا قسم بيخبر بودم و چون به مدينه رسيديم ، سخت بيمار شدم و
با آن كه رسول خدا و پدر و مادرم از بهتانى كه زده بودند، با خبر بودند به من چيزى
نمى گفتند، اما فهميدم كه رسول خدا نسبت به من لطف و محبت سابق را ندارد و در اين
بيمارى عنايتى نشان نمى دهد، پس به خانه مادرم رفتم و پس از بيست روز بهبود يافتم و
بكلى از ماجرا بيخبر بودم تا آن كه شبى با (ام مسطح ) براى حاجتى بيرون آمدن ، او
گفت : اى دختر ابى بكر! مگر خبر ندارى ؟ گفتم چه خبر؟ پس قصه بهتان را براى من بيان
داشت .
عايشه مى گويد: به خدا قسم ، ديگر نتوانستم به دنبال كارى كه داشتم بروم
و بازگشتم ، چنان مى گريستم كه مى خواست جگرم بشكافد، پس رسول خدا نزد من آمد و گفت
: اى عايشه ! تو را بشارت باد كه خدا بيگناهى تو را نازل كرد، گفتم : خدا را شكر.
(227) آن گاه رسول خدا بيرون رفت و براى مردم خطبه خواند و آيات نازل شده (228) را
بر آنان تلاوت فرمود و سپس دستور داد تا (مسطح ) و (حسان بن ثابت ) و (حمنه ) دختر
جحش را كه صريحا بهتان زده بودند، حد زدند.
next page
fehrest page
back page
(6/24)
next page
fehrest page
back page
سريه (زيد بن
حارثه ) به وادى القرى بر سر ام قرفه
رمضان سال ششم : پس از آن كه (زيد بن حارثه
) از سريه ماه رجب (يا سفر بازرگانى ) وارد مدينه شد و در آن سريه در ميان كشتگان
جان به سلامت برده و فقط زخمى شده بود، قسم خورد كه شستشو نكند و روغن نمالد تا بر
سر (بنى فزاره ) رود و با آنان بجنگد، چون زخمهاى وى بهبود يافت ، رسول خدا او را
با سپاهى بر سر (بنى فزاره ) فرستاد و او در (وادى القرى ) بر آنان حمله برد، چند
نفر را بكشت و (ام قرفه ) را كه پيرزنى فرتوت بود با دخترش و عبدالله بن مسعده اسير
گرفتند و (قيس بن مسحر) به دستور (زيد بن حارثه )، (ام قرفه ) را به وضع فجيعى
كشت و دختر او را با عبدالله بن مسعده به مدينه آوردند. (زيد بن حارثه ) پس از
بازگشت به مدينه ، در خانه رسول خدا را كوبيد و رسول خدا به استقبال وى رفت و او را
در آغوش كشيد و بوسيد.
سريه (عبدالله بن عتيك ) بر سر ابورافع
يهودى
(7/1)
رمضان سال ششم
: هرگاه قبيله اوس در طريق نصرت رسول خدا افتخارى كسب مى كردند، خزرجيها نيز در پى
كسب چنان افتخارى بر مى آمدند و چون خزرجيها ديدند كه قبيله اوس با كشتن كعب بن
اشرف يهودى - دشمن سرسخت رسول خدا - سرافراز شده اند، در مقام آن بر آمدند تا دشمنى
از دشمنان رسول خدا را كه در دشمنى در رديف ابن اشرف باشد، بكشند و پس از شور و
مذاكره ايشان بر كشتن ابورافع سلام بن ربيع قرار گرفت . پس از كسب اجازه از رسول
خدا پنج نفر از خزرجيان : (عبدالله بن عتيك )، (مسعود بن سنان )، (عبدالله بن انيس
)، (ابوقتاده ) و (خزاعى بن اسود) بدين منظور رهسپار خيبر شدند. رسول خدا (عبدالله
بن عتيك ) را بر ايشان امير قرار داد و آنان را فرمود كه زن يا كودكى را نكشند.
(عبدالله ) و همراهان وى داخل خيبر شدند و شبانه به خانه (ابورافع ) رفتند و او را
در بسترش كشتند. پس از بازگشت به مدينه ، كشتن ابورافع را به رسول خدا گزارش دادند.
رسول خدا گفت : پيروز باد اين روى ها، و چون هر كدام مدعى كشتن او بودند، رسول خدا
گفت : شمشيرهاى خود را بياوريد و چون به شمشيرها نظر كرد، به شمشير (عبدالله بن
انيس ) اشاره فرمود و گفت : همين شمشير او را كشته است ، چه اثر غذا بر آن ديده مى
شود. (حسان بن ثابت ) درباره كشته شدن كعب بن اشرف (به دست اوس ) و ابورافع (به دست
خزرجيان ) اشعارى گفته است . (229)
سريه اول (عبدالله بن رواحه ) به
خيبر
رمضان سال ششم : پس از كشته شدن (ابورافع يهودى )، يهوديان خيبر (اسير بن
زارم ) (230) را برگزيدند و او ميان قبايل غطفان و غيره به راه افتاد و آنان را
براى جنگ با رسول خدا فراهم مى ساخت ، چون رسول خدا از كار وى با خبر شد، (عبدالله
بن رواحه ) را با سه نفر براى تحقيق در ماه رمضان بيرون فرستاد، (عبدالله ) پس از
تحقيق و بررسى ، به مدينه بازگشت و نتيجه تحقيقات خود را گزارش داد.
(7/2)
سريه دوم
(عبدالله بن رواحه ) به خيبر بر سر يسير بن رزام
شوال سال ششم : پس از آن كه
(عبدالله بن رواحه ) از خيبر بازگشت و نتيجه تحقيقات خود را درباره (يسير بن زارم )
گزارش داد، رسول خدا مردم را براى دفع وى فراخواند و سى نفر از جمله : عبدالله بن
انيس براى اين كار داوطلب شدند، پس (عبدالله بن رواحه ) را بر آنان امارت داد تا
نزد يسير رفتند و با او سخن گفتند و به او نويد دادند كه اگر نزد رسول خدا آيى تو
را رياست خيبر دهد و با تو نيكى كند. يسير در پيشنهاد ايشان طمع كرد و با سى نفر
يهودى همراه مسلمانان رهسپار مدينه شد، اما در (قرقره ثبار) (231) پشيمان شد و
دوبار دست به طرف شمشير (عبدالله بن انيس ) برد و هر دو نوبت (عبدالله ) با فطانت
دريافت و كنار كشيد و چون فرصتى به دست آورد با شمشير خود بر يسير حمله برد و پاى
او را از بالاى ران قطع كرد تا از بالاى شتر در افتاد، اما يسير با چوبى كه در دست
داشت سر (عبدالله ) را مجروح ساخت .
در اين موقع سريه بر يهوديان حمله بردند و
همه را جز يك نفر كه گريخت ، كشتند و كسى از مسلمانان كشته نشد، سپس نزد رسول خدا
باز آمدند و پيش آمد را گزارش دادند، رسول خدا گفت : خداست كه شما را از دست
ستمكاران نجات بخشيد.
سريه (كرز بن جابر فهرى ) به ذى الجدر
(7/3)
شوال سال ششم
: رسول خدا صلى الله عليه و آله غلامى به نام (يسار) داشت ، او را ماءمور سرپرستى
شتران ماده شيرده خود كرده بود كه در ناحيه (جماء) (232) مى چريدند. هشت نفر از
قبيله (بجيله ) كه به مدينه آمده و اسلام آورده بودند، رنجور و بيمار شدند، بدين
جهت رسول خدا صلى الله عليه و آله آنان را فرمود به چراگاه شتران روند تا با نوشيدن
شير شتر بهبود يابند، آنها به چراگاه رفتند و پس از مدتى تندرست و فربه شدند، آنگاه
بر (يسار) شبان رسول خدا تاختند و او را سر بريدند و پس از كشتن او، پانزده شتر
شيرده پيامبر را بردند. رسول خدا صلى الله عليه و آله . (كرز بن جابر) را با بيست
سوار در تعقيب آنان فرستاد. (كرز) و اصحاب وى دشمن را اسير كردند و شتران پيامبر را
جز يك شتر كه كشته بودند، پس گرفتند و به مدينه آوردند.
رسول خدا فرمود تا دست و
پاى ايشان را بريدند و چشمشان را كور كردند و همان جا به دارشان زدند و چنان كه
روايت كرده اند آيه هاى 33-34 سوره مائده در اين باره نازل شده است .
غزوه
حديبيه و بيعت رضوان
ذى قعده سال ششم : رسول خدا صلى الله عليه و آله به قصد
عمره بى آن كه جنگى در نظر داشته باشد آهنگ مكه كرد و چون بيم داشت كه قريش با وى
بجنگند يا از ورود او به مكه جلوگيرى كنند و با مهاجر و انصار، از مدينه رهسپار شد
و در (ذى الحليفه ) محرم شد تا مردم بدانند كه فكر جنگى در كار نيست . شماره
مسلمانان هزار و چهارصد يا هزار و پانصد يا هفتصد نفر بوده است (233) و شتران
قربانى ، هفتاد شتر (براى هر ده نفر يك شتر) و طليعه مسلمانان (عباد بن بشر) بود كه
با بيست سوار پيش فرستاده شد.
مشركين قريش از حركت رسول خدا به قصد مكه با خبر
شدند و تصميم گرفتند كه از ورود مسلمانان جلوگيرى كنند و در (بلدح ) اردو زدند و
دويست سوار به فرماندهى (خالد بن وليد) (يا عكرمة بن ابى جهل ) پيش
فرستادند.
(7/4)
(بشر يا بسر
بن سفيان ) از مكه خبر آورد و گفت : اى رسول خدا! قريش از مكه بيرون آمده اند تا
از ورود شما به مكه جلوگيرى كنند! رسول خدا گفت : مگر قريش چه گمان مى كنند، به خدا
قسم كه پيوسته در راه آنچه خدا مرا بدان مبعوث كرده است جهاد خواهم كرد، سپس دستور
فرمود تا از غير آن راهى كه قريش بيرون آمده اند، رهسپار شوند. چون شب شد به اصحاب
خود گفت : به سمت راست حركت كنيد تا از طرف پايين مكه به (حديبيه ) برسيد. مسلمانان
از همين راه پيش رفتند، چون سواران قريش ، گرد و غبار سپاه اسلامى را ديدند و
دانستند كه مسلمانان راه خود را تغيير داده اند، بيدرنگ نزد قريش تاختند، رسول خدا
با اصحاب همچنان پيش مى رفت تا به (ثنية المرار) نزديك حديبيه رسيد و در همين جا
بود كه شتر پيامبر زانو به زمين زد.
سفراى قريش
پس از آنكه رسول خدا با اصحاب
خويش در سرزمين حديبيه فرود آمد، قريش ، فردى به نام (بديل بن ورقاء خزاعى ) را با
مردانى از خزاعه به نمايندگى خود به نزد رسول خدا فرستادند كه سؤ ال كنند به چه
منظور آمده است ؟ وقتى كه اين سؤ ال را كردند، رسول خدا فرمود: كه منظور وى جنگ
نيست و فقط براى زيارت خانه كعبه است . رجال محمد براى جنگ نيامده است و هيچ منظورى
جز زيارت كعبه ندارد، اما قريش به رجال خزاعه كه خيرخواه رسول خدا بودند، بدگمان
شدند و (مكرزبن حفص ) را نزد رسول خدا فرستادند و رسول خدا آنچه به (بديل ) گفته
بود به او نيز گفت ، او هم نزد قريش بازگشت و گفته هاى رسول خدا را بازگفت
.
(7/5)
سومين سفيرى
كه قريش نزد رسول خدا فرستاد (حليس بن علقمه ) بود كه در آن تاريخ سرورى احابيش را
داشت ، چون رسول خدا او را ديد، گفت : اين مرد از قبيله اى است خداپرست ، شتران
قربانى را پيش او رها كنيد تا آن ها را ببيند، همين كه (حليس ) شتران نشاندار
قربانى را نگريست ، در نظر وى بزرگ آمد و ديگر با رسول خدا ملاقات نكرد و نزد قريش
بازگشت و آنچه ديده بود گزارش داد، اما قريش به گفتار او اعتنا نكردند و (حليس ) به
خشم آمد و گفت : به خدايى كه جان حليس در دست اوست : يا محمد را در زيارت وى آزاد
گذاريد يا من (احابيش ) را همداستان عليه شما حركت مى دهم ...
چهارمين سفير قريش
(عروة بن مسعود ثقفى ) بود كه قريش به او بدگمان نبودند. (عروة ) نزد رسول خدا آمد
و پيش روى او نشست و گفت : اكنون قريش خود را با سرسختى براى جنگ با تو آماده ساخته
اند و با خدا عهد كرده اند كه هرگز با زور به شهرشان در نيايى ، به خدا قسم :
فرداست كه اين ياران و همراهان تو، تو را تنها گذارند و از پيرامون تو پراكنده
گردند.
رسول خدا صلى الله عليه و آله جوابى در حدود همان چه به ديگر سفيران قريش
داده بود، به (عروة ) داد و او را باخبر ساخت كه براى جنگ نيامده است .
(عروة )
كه از شيفتگى اصحاب و از جان گذشتگى آنان نسبت به رسول خدا به شگفت آمده بود، نزد
قريش بازگشت و گفت : اى گروه قريش ! من به دربار خسرو ايران و قيصر روم و امپراتور
حبشه رفته ام ، اما به خدا قسم ، پادشاهى را در ميان رعيتش چون محمد در ميان اصحابش
نديده ام ، مردمى را ديدم كه هرگز دست از يارى او بر نمى دارند، اكنون ببينيد صلاح
شما در چيست .
سفيران رسول خدا صلى الله عليه و آله
(7/6)
خراش بن اميه
خزاعى : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (خراش بن اميه ) را به مكه نزد قريش فرستاد
و او را بر شتر خود كه (ثعلب ) نام داشت سوار كرد تا اشراف قريش را از مقصد رسول
خدا با خبر سازد. آنان شتر رسول خدا را كشتند و در مقام كشتن خراش نيز بر آمدند،
اما (احابيش ) از وى دفاع كردند و او را از چنگال قريش رها ساختند تا نزد رسول خدا
بازگشت .
عثمان بن عفان : رسول خدا صلى الله عليه و آله ابتدا خواست (عمر بن
خطاب ) را براى تبليغ مقصد خود به مكه نزد قريش روانه سازد، ولى او از خصومت ديرينه
قريش نسبت به خود بيمناك بود به همين مناسبت از رفتن عذر خواست و گفت : عثمان را
بفرست ، چه وى در مكه از من نيرومندتر است ، رسول خدا صلى الله عليه و آله عثمان را
نزد ابوسفيان و اشراف قريش روانه ساخت تا آنان را خبر دهد كه رسول خدا تنها به
منظور زيارت خانه آمده است . (عثمان ) نزد ابوسفيان و اشراف قريش رسيد و پيام رسول
خدا را ابلاغ كرد، آنان به او گفتند: اگر مى خواهى طواف خانه را انجام دهى مانعى
ندارد. گفت : تا رسول خدا طواف نكند من طواف نخواهم كرد.
بيعت رضوان
قريش
(عثمان ) را نزد خود نگه داشتند و در ميان مسلمانان انتشار يافت كه او را كشته اند
و پس از انتشار اين خبر به روايت ابن اسحاق : رسول خدا گفت : از اين جا نمى رويم تا
با قريش بجنگيم . سپس اصحاب را براى بيعت فراخواند، اين بيعت در زير درختى به انجام
رسيد و كسى از بيعت تخلف نورزيد، مگر (جد بن قيس ) كه جابر گفت : به خدا قسم ، به
ياد دارم كه وى زير شكم شتر خزيده بود و خود را از مردم پنهان مى داشت .
آخرين
سفير قريش
(7/7)
در جريان بيعت
رضوان بود كه قريش (سهيل بن عمرو) را نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله فرستادند و
به او گفتند: نزد محمد برو و با وى قرار صلحى منعقد ساز، اما قرارداد صلح مشروط بر
آن باشد كه امسال بازگردد و از ورود به مكه صرف نظر كند، چه ما به خدا قسم هرگز تن
نخواهيم داد كه عرب بگويد: محمد به زور وارد مكه شد.
جريان صلح حديبيه
(سهيل
بن عمرو) كه از سوى قريش نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده بود، پس از گفت و
شنودى قرارداد صلح را منعقد ساخت ، در اين هنگام عمر از جاى برجست ، ابتدا نزد
ابوبكر و سپس نزد رسول خدا رفت و گفت : اى رسول خدا! مگر پيامبر خدا نيستى ؟ گفت :
چرا، گفت : مگر ما مسلمان نيستيم ؟ گفت : چرا، گفت : مگر اينان مشرك نيستند؟ گفت :
چرا، گفت : پس چرا در راه دين خود تن به خوارى دهيم ؟ رسول خدا گفت : من بنده خدا و
پيامبر اويم ، امر وى را مخالفت نخواهم كرد و او هم هرگز مرا وانخواهد گذاشت
.
صلحنامه
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (على بن ابيطالب ) عليه السلام را
فراخواند و گفت : بنويس : بسم الله الرحمن الرحيم . سهيل بن عمرو گفت : اين را نمى
شناسم ، بنويس : بسمك اللهم ، رسول خدا گفت : بنويس : بسمك اللهم ، پس على همچنان
نوشت . آنگاه رسول خدا گفت : بنويس : ( هذا ما صالح عليه (محمد) رسول الله (سهيل بن
عمرو) ) .
(7/8)
سهيل بن عمرو
گفت : اگر گواهى مى دادم كه پيامبر خدايى ، با تو جنگ نمى كردم ، نام خود و پدرت را
بنويس . رسول خدا گفت : بنويس : اين چيزى است كه محمد بن عبدالله با سهيل بن عمرو
بر آن قرار صلح منعقد ساخت ، توافق كردند كه ده سال جنگ در ميان مردم موقوف باشد و
مردم در اين ده سال در امان باشند و دست از يكديگر بدارند (و هركس از اصحاب محمد
براى حج يا عمره يا تجارت به مكه رود، جان و مالش در امان باشد و هركس از قريش در
رفتن به مصر يا شام از مدينه عبور كند جان و مالش در امان باشد) (234) و هركس از
قريش بدون اذن ولى خود نزد محمد برود او را به ايشان بازگرداند، و هركس از همراهان
محمد نزد قريش رود او را بدو بازنگردانند - در اين جا (بنى بكر) برخاستند و
گفتند: ما هم پيمان قريشيم .
ديگر آن كه امسال از نزد ما بازگردى و وارد مكه
نشوى ، در سال آينده ما از مكه بيرون خواهيم رفت تا با اصحاب خود به شهر درآيى و سه
روز در مكه اقامت كنى ، مشروط بر اين كه جز شمشير در نيام ، سلاحى همراه نداشته
باشيد. (235)
على بن ابى طالب عليه السلام نويسنده صلحنامه بود و مردانى از
مسلمين و مشركين بر آن گواه شدند كه ابن اسحاق اسامى آنان را نوشته است .
بازگشت
رسول خدا و اصحاب به مدينه ونزول سوره فتح
رسول خدا صلى الله عليه و آله از
حديبيه به طرف مدينه رهسپار شد و در ميان مكه و مدينه ، سوره فتح نزول يافت .
خداوند درباره بيعت رضوان چنين گفته است : (كسانى كه با تو بيعت مى كنند، جز آن
نيست كه با خدا بيعت مى كنند، دست خداست كه بالاى دست آنهاست ، پس هر كس پيمان
شكنى كند، به زيان خود پيمان شكنى مى كند و هركس كه به آنچه خدا بر وى عهد گرفته
است وفادار بماند خدا بزودى او را اجرى عظيم عنايت خواهد كرد.)
(236)
(7/9)
درباره آن
دسته از اعراب كه از همراهى با وى تخلف ورزيدند، چننى گفته است : (بزودى آن دسته از
اعراب كه با تو همراهى نكردند، به تو خواهند گفت كه اموال و خانواده هايمان ما را
گرفتار ساخته است .) (237)
همچنين آيات 15، 16، 18، 21، 24، 25 و 26 از سوره فتح
در زمينه مطلب مورد بحث نزول يافته است .
در مدت دو سال بعد از (حديبيه ) (يعنى
: تا فتح مكه ) بيش از تمام مدت گذشته اسلام ، مردم به اسلام گرويدند و دليل آن
بهگفته ابن هشام ، آن است كه در حديبيه به قول (جابر بن عبدالله ) هزار و چهارصد
نفر به همراه رسول خدا بودند، اما در سال فتح مكه ، يعنى : دو سال بعد، با ده هزار
نفر رهسپار مكه شدند. (238)
غديرخم
مسعودى برخلاف مشهور مى نويسد: رسول خدا
در بازگشت از (حديبيه ) در (غديرخم ) درباره على بن ابيطالب عليه السلام گفت : ((
من كنت مولاه فعلى مولاه ) ) و اين امر در هيجدهم ذى الحجه روى داد و غديرخم در
ناحيه (جحفه ) نزديك آبگاهى است كه به نام (خرار) معروف است و فرزندان على عليه
السلام و شيعيان وى اين روز را بزرگ مى دارند. (239)
داستان ابوبصير
ثقفى
(7/10)
پس از قراداد صلح حديبيه ، رسول خدا به مدينه بازگشت ، (ابوبصير) كه در مكه زندانى شده بود، از حبس گريخت و به مدينه رفت ، بلافاصله (ازهر بن عبد) و (اخنس بن شريق ) درباره وى به رسول خدا نامه نوشتند كه طبق قرارداد بايد او را بازگرداند، حامل اين نامه مردى از (بنى عامر) همراه با يكى از موالى بود و چون نامه را تقديم داشتند، رسول خدا براى اين كه پيمان شكنى نكرده باشد، (ابوبصير) را به بازگشتن سفارش كرد و فرمود: خداوند براى تو و ديگر بيچارگان مسلمان فرجى و گشايشى عنايت خواهد فرمود. (ابوبصير) با اين كه به رفتن رضايت نداشت ، ولى بر حسب دستور رسول خدا، همراه آن دو نفر رهسپار مكه شد تا به (ذى الحليفه ) رسيد، آن جا با آن دو نفر در پاى ديوارى نشست و سپس به مرد عامرى گفت : آيا شمشيرت نيك برنده است ؟ گفت : آرى ، گفت مى شود آن را تماشا كنم ؟ گفت : مانعى ندارد. ابوبصير آن را برگرفت و بيدرنگ او را كشت . مرد ديگر با شتاب نزد رسول خدا رفت و گفت : ابوبصير، رفيق مرا كشت ، در همين موقع ابوبصير در رسيد و گفت : اى رسول خدا! شما به عهد و پيمان خود كه داشتيد وفا كرديد و مرا روانه ساختيد، اما من خود تن ندادم كه از دين بازگردم يا مرا شكنجه دهند، رسول خدا گفت : (واى بر مادرش (240) اگر مردانى مى داشت ، جنگ به راه مى انداخت .)
(7/11)
(ابوبصير) از
مدينه بيرون رفت و در ناحيه (ذى المروه ) در ساحل دريا، در همان راهى كه كاروان
قريش به شام مى رفتند، در (عيص ) منزل گزيد و مسلمانانى كه در مكه بيچاره و گرفتار
بودند، از آن عبارتى كه رسول خدا درباره (ابوبصير) گفته بود، خبر يافتند (واى بر
مادرش ، اگر مردانى همراه مى داشت ، جنگ به راه مى انداخت ) لذا با شنيدن گفته رسول
خدا از مكه مى گريختند و نزد (ابوبصير) مى رفتند، تا اين كه نزديك به هفتاد هزار
مسلمان در (عيص ) به (ابوبصير) پيوستند و كار را بر قريش تنگ كردند و هر كه را از
قريش مى ديدند مى كشتند و هر كاروانى از آن جا مى گذشت غارت مى كردند تا آنجا كه
قريش به رسول خدا نوشتند و او را سوگند دادند كه آنها را على رغم قرارداد فى مابين
در مدينه بپذيرد. رسول خدا آنان را پذيرفت و از (عيص ) به مدينه منتقل
كرد.
زنانى كه پس از قرارداد صلح مهاجرت كردند
(ام كلثوم ) دختر (عقبة بن ابى
معيط) پس از قرارداد صلح به مدينه مهاجرت كرد، برادرانش (عماره ) و (وليد) در تعقيب
وى به مدينه آمدند و از رسول خدا خواستند تا به حكم قراردادى كه داشتند، او را به
ايشان باز دهد، اما رسول خدا به دستور مخصوصى كه درباره اين زنان نازل شد از تسليم
وى امتناع ورزيد. (241)
اسلام عمروبن عاص و خالد بن وليد و عثمان بن طلحه بعد از
حديبيه
(7/12)
(عمرو عاص )
مى گويد: مردانى از قريش را كه با من همعقيده بودند فراهم ساختند و به آنان گفتم :
به خدا قسم كار محمد به طور شگفت انگيزى پيش مى رود، بياييد پيش نجاشى برويم و نزد
او بمانيم تا اگر محمد بر قبيله ما پيروز شد همان جا باشيم و اگر قبيله ما پيروز
شدند، از طرف ايشان جز نيكى نخواهيم ديد. آنها نظر مرا پذيرفتند، پس گفتم : مقدارى
پوست به عنوان هديه با خود ببريم ، هديه را فراهم كرديم و چون بر نجاشى وارد شديم ،
(عمرو بن اميه ) كه رسول خدا او را براى كار جعفر و همراهان وى فرستاده بود رسيد،
پس از آن كه (عمرو بن اميه ) بيرون رفت به همراهان گفتم : كاش از نجاشى مى خواستم
كه او را به من تسليم مى كرد و گردنش را مى زدم . آنگاه به نجاشى گفتم : پادشاها!
مردى را ديدم كه از دربار بيرون مى رود او سفير مردى است كه با ما دشمن است ، او را
به من تسليم كن تا به قتل برسانم ، زيرا از اشراف ما كسانى را كشته است .
عمرو
مى گويد: نجاشى بشدت خشمگين شد و گفت : از من مى خواهى تا سفير مردى را كه همان
ناموس اكبرى كه بر موسى فرود آمد، بر وى فرود مى آيد به تو تسليم كنم تا او را بكشى
؟ گفتم : پادشاها راستى اين طور است ؟ گفت واى بر تو، حرف مرا بشنو و از او پيروى
كن ، به خدا قسم او بر حق است و بر مخالفان پيروز. گفتم : اكنون بيعت مرا بر اسلام
به جاى او مى پذيرى ؟ گفت : آرى ، پس دست خود را گشود و با او بر اسلام بيعت كردم ،
بعد بيرون آمدم و آهنگ رسول خدا كردم تا اسلام آوردم ، در اين ميان به (خالد بن
وليد) برخوردم و به او گفتم : كجا مى روى ؟ گفت : به خدا قسم ، مى روم كه اسلام
آورم . عمرو مى گويد: من و خالد وارد مدينه شديم و نزد رسول خدا رسيديم ، ابتدا
خالد و سپس من اسلام آورديم . ابن اسحاق مى گويد: (عثمان بن طلحه ) نيز همراه خالد
و عمرو بود و اسلام آورد.
دعوت پادشاهان مجاور به اسلام
(7/13)
پس از عقد
قرارداد صلح دهساله (حديبيه ) رسول خدا را فرصتى به دست آمد كه پادشاهان و
زمامداران عربستان و كشورهاى مجاور را به سوى اسلام دعوت كند و از اصحاب خود كسانى
را به سفارت نزد آنان فرستاد. به عرض رسول خدا رسيد كه پادشاهان نامه هاى مهر نشده
را نمى خوانند، پس فرمود تا انگشترى كه نگين آن هم از نقره بود، ساخته شد و روى
رنگين آن در سه سطر جمله (محمد رسول الله ) را نقش كردند، به طورى كه (الله ) در
بالا و كلمه رسول ) در وسط و كلمه (محمد) در سطر پايين قرار گرفته بود و از پايين
به بالا خوانده مى شد، آنگاه نامه هاى پادشاهان عربستان و كشورهاى مجاور را با آن
مهر مى كردند.
ابن اسحاق نام چند تن از سفراى رسول خدا و زمامدارانى را كه به
آنان نامه نوشته شده نام برده است . (242) اين نامه ها كه به گفته يعقوبى ، دوازده
نامه و به تحقيق بعضى از معاصران بيست و شش نامه بوده است در يك سال فرستاده نشده ،
بلكه از اواخر سال ششم تا وفات رسول خدا تدريجا نگارش يافته و فرستاده شده است
.
ابن حزم مى نويسد: پادشاهانى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله آنان را به دين
اسلام دعوت كرد همه اسلام آوردند، بجز قيصر كه مى خواست اسلام آورد، اما از روميان
ترسيد و اعلام نياورد.
يعقوبى مى گويد: مضمون نامه هايى كه با سفيران خود به
آنان نوشت ، همان بود كه به خسرو ايران و قيصر روم نوشت . (243)
مضمون نامه اى
كه به قيصر روم نوشته شده
(به نام خداى بخشاينده مهربان ، از محمد پيامبر خدا به
(قيصر) بزرگ روم . سلام بر كسى باد كه هدايت را پيروى كند، اكنون تو را به سوى
اسلام دعوت مى كنم ، پس دين اسلام را بپذير و مسلمان شو تا سلامت بمانى و خداى هم
دوبار اجرت دهد). (244)
آنگاه رسول خدا آيه اى از قرآن را نوشت كه او را دستور
مى دهد تا اهل كتاب را به توحيد خالص و دورى از هرگونه شرك دعوت
كند.
(7/14)
دحية بن خليفه
كلبى ، به دستور آن حضرت نامه را ابتدا در (حمص ) به حاكم مصرى رسانيد تا آن را به
قيصر دهد، ولى به روايتى (دحيه ) خودش نامه را به قيصر رسانيد و هنگامى كه قيصر
نامه را خواند، بزرگان رو را از حقانيت رسول خدا آگاه ساخت و روميان را به قبول
اسلام تشويق كرد، اما با مخالفت شديد مردم روبرو شد و نامه اى براى رسول خدا فرستاد
كه ترجمه اش در اين حدود است : (نامه اى است براى احمد، رسول خدا، همان كسى كه عيسى
بدو بشارت داده است ، از قيصر: شاه روم ، هم نامه و هم فرستاده ات نزد من رسيد و
براستى گواهى مى دهم كه خدا تو را به رسالت فرستاده ، نام و ذكر تو را در انجيل كه
به دست ماست مى بينيم ، عيسى بن مريم ما را به رسيدن تو بشارت داده است ، من هم ملت
روم را دعوت كردم تا به تو ايمان آورند و مسلمان شوند، اما زير بار نرفتند و اسلام
نياوردند با آن كه اگر فرمان مرا برده بودند براى ايشان بهتر بود و اكنون دوست دارم
و آرزو مى كنم كه نزد تو خدمتگزار مى بودم و پاهاى تو را مى شستم .)
گستاخى
برادرزاده قيصر
برادرزاده قيصر سخت به خشم آمد و نامه را از مترجم گرفت كه پاره
كند و به عموى خود گفت : اين شخص نام خود را پيش از نام تو نوشته و تو را سرپرست
روم خوانده است ! قيصر او را ديوانه خطاب كرد و گفت : مى خواهى نامه مردى را كه
ناموس اكبر بر وى نازل مى شود دور بيفكنم ؟ حق همين است كه نام خود را بر نام من
مقدم بدارد و من هم سرپرست روم بيش نيستم و خدا مالك من و اوست . (245)
غوغاى
عوام روم و شهادت اسقف
(7/15)
قيصر پس از
گواهى به رسالت رسول خدا صلى الله عليه و آله و اظهار بيم از مردم عوام ، دحيه را
نزد اسقف بزرگ فرستاد تا نظر او را كه بيشتر مورد احترام مردم بود بداند، اسقف به
يگانگى خدا و رسالت خاتم انبيا شهادت داد و مردم روم را به اسلام دعوت كرد و در گير
و دار غوغاى عوام به شهادت رسيد و قيصر هم بيمناك از روميان ، از قبول اسلام معذرت
خواست . (246)
مشورت قيصر با دانشمندان مسيحى
قيصر به يكى از دانشمندان مسيحى
نامه اى نوشت و مضمون نامه رسول خدا را با وى در ميان گذاشت ، او در پاسخ نوشت كه :
(محمد بن عبدالله ) همان پيامبر موعودى است كه انتظار او را داشتيم ، او را تصديق
كن و از وى پيروى نما. (247)
كنجكاوى قيصر
قيصر دستور داد كه مردى از اهل
حجاز را پيدا كنند تا درباره محمد از او تحقيق كند و چون ابوسفيان و جماعتى از قريش
براى تجارت به شام رفته بودند، آنان را به بيت المقدس نزد قيصر بردند و در مجلس
رسمى بر وى وارد كردند.
قيصر، ابوسفيان را كه با نسبتش به رسول خدا از همه
نزديكتر بود پيش خواند و مجلس گفت و شنود خود را با او آغاز كرد و زمينه را طورى
فراهم ساخت تا اگر دروغى گويد آشكار شود (248) ، آنچه قيصر از ابوسفيان پرسش كرد به
درستى پاسخ داد و با فراستى كه داشت ، گفت : از اين پرسش و پاسخها دانستم كه او
پيامبر خداست ، ليكن گمان نمى برم كه در ميان شما باشد. اگر آنچه گفتى راست باشد،
نزديك است كه جاى همين دو پاى مرا هم مالك شود.
مضمون نامه رسول خدا به خسرو
ايران
مضمون نامه هايى كه رسول خدا با سفيران خود براى ديگر سران نوشته است ،
همان بوده كه به قيصر روم نوشت (249) در آخر نامه (خسرو ايران ) هم نوشته شد:
(اسلام بياور تا سلامت بمانى ، پس اگر امتناع ورزى گناه مجوس بر تو خواهد
بود.)
(7/16)
بيشتر مورخان
نوشته اند كه (خسرو) گفت : اين شخص كيست كه مرا به دين خويش دعوت مى كند و نام خود
را پيش از نام من مى نويسد؟ (به قول بعضى نامه را پاره كرد) آنگاه مقدارى خاك براى
رسول خدا فرستاد. رسول خدا گفت : چنان كه نامه ام را پاره كرد، خداى پادشاهيش را
پاره كناد و خاكى هم براى من فرستاده است نشان آن است كه بزودى شما مسلمانان كشور
وى را مالك مى شويد.
گستاخى خسروپرويز
چون رسول خدا خبر يافت كه (خسرو) نامه
اش را پاره كرده است ، گفت : خدايا پادشاهيش را پاره پاره ساز و (خسرو) به (باذان )
عامل خود در يمن نوشت كه از طرف خود دو مرد دلير نزد اين مردى كه در حجاز است بفرست
تا خبر وى (يا خود او را) (250) نزد من بياورند. (باذان ) قهرمان خود را با مردى
ديگر فرستاد و همراه آن دو، نامه اى هم نوشت تا به مدينه آمدند و نامه (باذان ) را
به رسول خدا صلى الله عليه و آله دادند، رسول خدا لبخند زد و آن دو را در حالى كه
به لرزه افتاده بودند به اسلام دعوت كرد، سپس گفت : فردا نزد من بياييد. فردا كه
آمدند به آن دو گفت : به امير خود (باذان ) بگوييد كه پروردگار من ديشب هفت ساعت از
شب گذشته ، شيرويه پسر خسرو را بر وى مسلط ساخت و او را كشت .
فرستادگان (باذان
) با اين خبر نزد وى رفتند و او خود و ديگر ايرانى زادگانى كه در يمن بودند اسلام
آوردند.
ابن اسحاق از قول زهرى روايت مى كند كه (خسرو) به (باذان ) نوشت : خبر
يافته ام كه مردى از قريش در مكه سربلند كرده و خود را پيامبر مى پندارد، تو خود
نزد وى رهسپار شو و او را به توبه دعوت كن ، اگر توبه كرد چه بهتر و اگر نه سرش را
براى من بفرست .
(7/17)
(باذان ) نامه
خسرو را نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله فرستاد. رسول خدا در پاسخ نوشت : خدا مرا
وعده داده است كه خسرو در فلان روز از فلان ماه كشته مى شود. چون نامه رسول خدا به
(باذان ) رسيد، تاءمل كرد تا ببيند چه خبر مى رسد و با خود گفت : اگر پيامبر باشد
آنچه گفته است روى خواهد داد.
در همان روزى كه رسول خدا خبر داده بود (خسرو)
كشته شد و چون خبر آن به (باذان ) رسيد خبر اسلام خود و ديگر ايرانى زادگان يمن را
نزد رسول خدا فرستاد، رسول خدا به فرستادگان (باذان ) گفت : شما از ما اهل بيت
هستيد و به ما ملحق خواهيد بود و از همين جا بود كه رسول خدا گفت : سلمان از ما اهل
بيت است . (251)
نامه نجاشى (پادشاه حبشه )
نخستين سفيرى كه از مدينه بيرون
رفت (عمرو بن اميه ضمرى ) بود با دو نامه براى امپراتور حبشه ، يكى در خصوص دعوت او
به اسلام كه نجاشى در كمال فروتنى شهادت بر زبان آورد و پاسخ نامه رسول خدا را مبنى
بر اجابت دعوت نگاشت . (252)
در نامه ديگر، او را فرموده بود كه (ام حبيبه )
دختر (ابوسفيان بن حرب ) (همسر سابق عبيدالله بن جحش ) را كه به حبشه مهاجرت كرده
بود براى وى تزويج كند و بعلاوه ، مسلمانانى كه تاكنون در حبشه مانده اند به مدينه
روانه سازد، اين دو كار را نيز (با دادن چهارصد دينار كابين براى ام حبيبه ) انجام
داد.
نامه مقوقس (پادشاه اسكندريه )
(حاطب بن ابى بلتعه ) حامل نامه رسول خدا
مبنى بر دعوت (مقوقس ) به قبول اسلام بود. چون مقوقس را خواند، احترام كرد و آن را
به يكى از زنان خود سپرد، سپس به رسول خدا نامه اى بدين مضمون نوشت : (دانسته بودم
كه پيامبرى باقى مانده است ، اما گمان مى كردم كه در شام ظاهر مى شود، اكنون
فرستاده ات را گرامى داشتم و دو كنيز پرارزش و جامه اى و استرى براى سوارى خودت
فرستادم .)
(7/18)
رسول خدا
پيشكشى او را پذيرفت و دو كنيز را هم كه يكى (ماريه ) مادر ابراهيم است و ديگرى
خواهرش (شيرين ) و نيز استر سفيدى را كه نامش (دلدل ) بود برگرفت و فرمود: (ناپاك ،
در گذشتن از پادشاهيش بخل ورزيد با آن كه پادشاهى او را دوامى نيست .)
(حاطب )
مى گويد: زمانى كه نزد او بودم به او گفتم : قريش و يهود بيش از همه با پيامبر ما
دشمنى كردند و مسيحيان از همه نزديكتر بودند و چنان كه روزى موسى به آمدن عيسى
بشارت داده است ، روزى هم عيسى به آمدن محمد صلى الله عليه و آله بشارت داده است و
چنان كه تو يهود را به پيروى از انجيل دعوت مى كنى ، ما هم تو را به پيروى از قرآن
فرامى خوانيم ، تو هم امروز بايد از پيامبر ما پيروى كنى ، ما تو را از پيروى (عيسى
) نهى نمى كنيم ، بلكه تو را بدان دعوت مى كنيم . گفت : من خود در اين كار پيامبر
دقيق شده ام و برهان نبوت او را درست يافته ام ، بعد از اين هم باز آن را بررسى
خواهم كرد.
(حاطب ) مى گويد: در پنج روزى كه ميهمان شاه مصر بودم ، از من بخوبى
پذيرايى مى كرد و مرا گرامى مى داشت .
نامه حارث بن ابى شمر (253) غسانى (پادشاه
تخوم شام )
(شجاع بن وهب ) (يكى از شش سفير) مى گويد: (حارث بن ابى شمر) سرگرم
فراهم ساختن وسايل پذيرايى قيصر روم بود، پس به حاجب وى كه اهل روم بود خود را
معرفى كردم و او مرا گرامى داشت و از خصوصيات رسول خدا از من پرسش كرد و رقتى به او
دست داد و گريست و گفت : من صفات پيامبر شما را در انجيل يافته ام و به وى ايمان
دارم و او را تصديق مى كنم ، اما بيم دارم كه (حارث ) مرا بكشد.
(7/19)
شجاع مى گويد:
روزى (حارث ) مرا بار داد، نامه رسول خدا را به وى دادم ، (حارث ) آن را خواند و
سپس دور انداخت و گفت : كيست كه پادشاهى مرا از من بگيرد؟ من خود به جنگ وى مى روم
. در اين موقع قصه نامه و تصميم خود را به (قيصر) گزارش داد، قيصر او را از اين فكر
منصرف ساخت ، آنگاه مرا خواست و با صد مثقال طلا روانه ام كرد و حاجب او هم با من
همراهى كرد و گفت : سلام مرا به رسول خدا برسان .
شجاع مى گويد: چون نزد رسول
خدا بازگشتم ، فرمود: پادشاهى وى بر باد رود و چون سلام و گفتار حاجب را رساندم ،
گفت : راست گفته است .
نامه هوذة بن على (پادشاه يمامه )
(سليط بن عمرو عامرى
) (يكى از شش سفير) با نامه اى مشتمل بر دعوت به اسلام نزد (هوذه ) رفت ، او نامه
را خواند و از (سليط) پذيرايى كرد و به نرمى ، پاسخ چنين نوشت : هرچند آنچه بدان
دعوت مى كنى ، بس نيك و زيباست ، اما من شاعر قوم خود و سخنور ايشان هستم و عرب از
من حساب مى برند، پس بخشى از اين امر را به من واگذار تا تو را پيروى كنم ، آنگاه
به (سليط) جايزه و جامه هايى بخشيد و او را روانه ساخت . (سليط) گفتار و رفتار
(هوذه ) را گزارش داد و چون رسول خدا نامه وى را خواند، گفت : (هم خود او و هم هر
چه دارد بر باد رود).
پس از فتح مكه بود كه رسول خدا از مرگ (هوذه ) خبر يافت
.
نامه جلندى و فرزندانش (پادشاه عمان )
(عمرو بن عاص ) (در ذى قعده سال هشتم
)، نامه (جيفر) پادشاه عمان و برادرش (عبد) (يا عياذ) پسران (جلندى ) را برد و هر
دو برادر اسلام آوردند و بر حسب بعضى از روايات (جلندى ) هم به دين اسلام در آمد و
نامشان در شمار صحابه ذكر شده است .
نامه منذر بن ساوى (پادشاه بحرين
)
(7/20)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله (علاء بن حضرمى ) را (در سال هشتم هجرت ) با نامه اى نزد (منذر)
پادشاه بحرين فرستاد، وى اسلام آورد و در پاسخ نامه ، نوشت كه با مجوس و يهود چگونه
رفتار كند، رسول خدا او را همچنان بر حكومت بحرين باقى گذاشت و درباره مجوس و يهود،
فرمود: اگر اسلام نياوردند، جزيه دهند.
نامه جبلة بن اءيهم (پادشاه غسان
)
رسول خدا صلى الله عليه و آله نامه اى به (جبلة بن ايهم ) پادشاه (غسان ) نوشت
و او را به قبول اسلام دعوت فرمود، (جبله ) اسلام آورد و پاسخ نامه را همراه هديه
اى براى رسول خدا ارسال داشت ، ولى پس از مدتى به كيش نصرانى بازگشت و با قبيله خود
رهسپار ديار روم شد. (254)
ديگر وقايع در سال ششم هجرت
1 - قحطى و خشكسالى در
اين سال و خواندن نماز باران توسط رسول خدا صلى الله عليه و آله در ماه رمضان
.
2 - اسلام آوردن (مغيرة بن شعبه ).
3 - شكست خوردن (شهر براز) فرمانده
(پرويز بن هرمز) از روميان و پيروزى روميان بر ايرانيان و نزول آيات : (الم ، غلبت
الروم ...) (255)
4 - ظهار كردن (به رسم جاهليت ، طلاق دادن زن ) (اوس بن صامت
انصارى ) با زنش (خوله ) و شكايت كردن زنش در نزد رسول خدا و نزول آيات ظهار كه در
اول سوره مجادله آمده است .
سال هفتم هجرت (سنة الاستغلاب ) غزوه خيبر
محرم
سال هفتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از بازگشت از (حديبيه ) و مدتى اقامت
در مدينه در محرم سال هفتم رهسپار (خيبر) شد و در اين سفر (ام سلمه ) را با خود برد
و رايت را به على بن ابيطالب سپرد و در راه خيبر (عامر بن اكوع ) براى رسول خدا شعر
مى خواند و چنين مى گفت :
( والله لولا الله ، ما اهتدينا
و لا تصدقنا و لا
صلينا
انا اذا قوم بغوا علينا
و ان ارادوا فتنة ابينا
فانزلن سكينة
علينا
و ثبت الاقدام ان لاقينا(256) )
(7/21)
پس رسول خدا
درباره او دعا كرد و گفت : يرحمك الله . صحابه از اين دعا چنين فهميدند كه وى به
شهادت مى رسد و او در خيبر به شهادت رسيد.
رسول خدا نيز هنگامى كه نزديك خيبر
رسيد توقف فرمود و گفت : (پروردگارا! از تو مى خواهيم خير اين قريه و خير اهلش را و
خير آنچه در آن است و به تو پناه مى بريم از شر اين قريه و شر اهلش و شر آنچه در آن
است )؛ سپس فرمود: به نام خدا پيش رويد.
مسير رسول خدا صلى الله عليه و آله از
مدينه تا خيبر
رسول خدا از مدينه ابتدا رهسپار (عصر) شد (نام كوهى است )، سپس
به (صهباء) رسيد، آنگاه با سپاه خويش تا وادى (رجيع ) پيش رفت و ميان اهل خيبر و
قبيله (غطفان ) فرود آمد كه اين قبيله را از كمك دادن به اهالى خيبر بازدارد، زيرا
قبيله غطفان مى خواست با كمك و پشتيبانى خويش ، يهوديان را عليه رسول خدا بشوراند و
سرانجام توفيق نيافت و يهوديان تنها ماندند.
فتح قلاع خيبر
1 - قلعه (ناعم )
كه پيش از قلعه هاى ديگر فتح شد و (محمود بن مسلمه ) در فتح همين قلعه به شهادت
رسيد.
2 - قلعه (قموص ) كه پس از قلعه ناعم فتح شد.
3 - قلعه (صعب بن معاذ)
كه ثروتمندترين قلعه ها بود و روغن و خواربارى كه در خود ذخيره داشت ، در هيچ يك از
قلعه هاى ديگر به دست نيامد.
4 - قلعه (نطاة ) كه رسول خدا از صبح تا شب با اهل
قلعه جنگيد و پنجاه نفر مسلمان زخمى شدند و رسول خدا سرانجام به فتح آن توفيق يافت
و در اين قلعه منجنيقى به دست مسلمانان افتد.
5 - قلعه (شق ) كه پس از قلعه نطاة
فتح شد.
6 - قلعه (نزار) كه به وسيله منجنيق به غنيمت يافته ، فتح شد.
7 -
(كتيبه ) كه خود داراى قلعه هايى بوده است .
8 - قلعه (اءبى ) كه صاحب طبقات آن
را نام برده است .
(7/22)
9 و 10 - قلعه
(وطيح ) و قلعه (سلالم ) كه به روايت ابن اسحاق در آخر از همه فتح شد. در اين دو
قلعه بود كه صد زره و چهارصد شتر و هزار نيزه و پانصد كمان عربى به دست مسلمانان
افتاد. (257)
سرفرازى على عليه السلام
كار فتح يكى از قلعه هاى (خيبر) (258)
دشوار شد و رسول خدا صلى الله عليه و آله ابتدا دو مرد از مهاجران و مردى از انصار
يا به ترتيب (ابوبكر) و (عمر) را براى فتح آن فرستاد، اما فتح قلعه صورت نگرفت و
رسول خدا گفت : (البته فردا همين رايت را به مردى خواهم داد كه خدا به دست وى فتح
را به سرانجام رساند، مردى كه خدا و رسولش را دوست مى دارد و خدا و رسولش هم او را
دوست مى دارند.)
رسول خدا (على ) را خواست و گفت : اين رايت را بگير و پيش رو تا
خدا تو را پيروز گرداند.
على عليه السلام نزديك قلعه رفت و با آنان نبرد كرد و
چون شيرش بر اثر ضربت يك نفر يهودى از دست وى افتاد، درى از قلعه را برداشت و سپر
قرار داد و تا موقعى كه فتح به انجام رسيد، همچنان در دست وى بود و پس از آن كه
از كار جنگ فارغ شد آن را انداخت . (ابورافع ) مى گويد: من و هفت مرد ديگر هر چه
خواستيم آن را از جاى بلند كنيم نتوانستيم .
صفيه
از اسيران غزوه (خيبر) يكى
(صفيه ) دختر (حيى بن اخطب ) يهودى و همسر (كنانة بن ربيع ) بود كه رسول خدا او را
از (دحية بن خليفه كلبى ) خريد و مسلمان شد و او را آزاد كرد و سپس به همسرى گرفت .
دو دختر عموى (صفيه ) نيز در جنگ (خيبر) اسير شدند. (259)
next page
fehrest page
back page
(7/23)
next page
fehrest page
back page
كشتگان يهود
خيبر
كشتگان يهوديان را 93 نفر نوشته اند كه برخى از بزرگان آنان كه در اين جنگ
كشته شدند، از اين قرارند:
1- مرحب حميرى ، به دست على عليه السلام يا به دست
محمد بن مسلمه .
2- اُسير، به دست محمد بن مسلمه .
3 - ياسر (برادر مرحب ) به
دست زبير.
4 - كنانة بن ربيع ، به دست محمد بن مسلمه .
فدك
رسول خدا صلى
الله عليه وآله پس از فتح قلعه هاى خبير، يهوديان باقى مانده را محاصره كرد و چون
آنان خود را در معرض هلاكت ديدند، تسليم شدند و پيشنهاد كردند كه آنان را تبعيد كند
و نكشد و رسول خدا پيشنهادشان را پذيرفت و چون اهل (فدك ) از آن ، خبر يافتند، از
رسول خدا خواستند تا با آنان نيز به همان صورت رفتار كند، رسول خدا هم پذيرفت و چون
لشكرى بر سر فدك نرفت ، خالصه رسول خدا گرديد. (260)
قرار رسول خدا با مردم خيبر
و فدك
يهوديان خيبر به استناد آن كه در كار كشاورزى از مسلمانان آشناترند،
پيشنهاد كردند، املاك خيبر، بالمناصفه به خود ايشان واگذار شود و اختيار با رسول
خدا باشد و اين پيشنهاد پذيرفته شد، (فدك ) نيز با همين قرار به اهل فدك واگذار شد
و درآمد آن خالصه رسول خدا بود. (261)
زينب دختر حارث
(زينب ) دختر حارث و
همسر سلام بن مشكم يهودى ، گوسفندى بريان كرد، پرسيد كه رسول خدا به كدام عضو
گوسفند بيشتر علاقه مند است ، به او گفتند: به پاچه گوسفند. پاچه اى را مسموم كرد و
براى رسول خدا هديه آورد. رسول خدا پاره اى از گوشت آن در دهان گرفت و بلافاصله از
دهان انداخت و گفت : اين استخوان به من مى گويد كه (مسموم ) است . رسول خدا از زينب
، حقيقت حال را پرسيد، او هم اعتراف كرد و گفت : با خود گفتم : اگر پادشاهى باشد از
دست وى آسوده مى شوم و اگر پيامبرى باشد از مسموم بودن آن خبر خواهد يافت . رسول
خدا از وى درگذشت .
غزوه وادى القرى
(8/1)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله پس از فتح (خيبر) رهسپار (وادى القرى ) شد و آن جا را چند روز
محاصره كرد، تا فتح آن به انجام رسيد. (مدعم ) غلام رسول خدا، بار شتر آن حضرت را
پايين مى گذاشت و در همان حال تيرى به وى رسيد و كشته شد. مسلمانان گفتند: بهشت او
را گوارا باد. رسول خدا گفت : نه ، به آن خدايى كه جان محمد به دست اوست ، هم اكنون
روپوشى كه آن را از غنيمت مسلمانان در جنگ خيبر ربوده است ، در آتش دوزخ بر وى شعله
ور است .
شهداى غزوه خيبر
1 - ربيعة بن اكثم ؛ 2 - ثقف بن عمرو؛ 3 - رفاعة بن
مسروح ؛ 4 - عبدالله بن هُبيب (يا هَبيب )؛ 5 - بشر بن براء بن معرور؛ 6 - فضيل بن
نعمان ؛ 7 - مسعود بن سعد (262) ؛ 8 - محمود بن مسلمه ؛ 9 - ابوضياح بن ثابت ؛ 10 -
حارث بن حاطب ؛ 11 - عروة بن مره ؛ 12 - اوس بن قائد؛ 13 - انيف بن حبيب ؛ 14 -
ثابت بن اثله ؛ 15 - طلحة بن يحيى ؛ 16 - عمارة بن عقبه ؛ 17 - عامر بن اكوع ؛ 18 -
اسلم حبشى ؛ 19 - مسود بن ربيعه ؛ 20 - اوس بن قتاده (263) ؛ 21 - انيف بن وائله
(يا واثله )؛ 22 - اوس بن جبير؛ 23 - اوس بن حبيب ؛ 24 - اوس به عائد؛ 25 - ثابت بن
واثله ؛ 26 - جدى بن مره ؛ 27 - عبدالله بن ابى اميه ؛ 28 - عدى بن مره .
داستان
اسود راعى
(اسود راعى ) كه مزدور و شبان مردى از يهوديان خيبر بود در موقع
محاصره يكى از قلعه هاى خيبر با گوسفندانى كه همراه داشت ، نزد رسول خدا صلى الله
عليه و آله آمد و اسلام آورد، نزد من امانت است ، اكنون چه كنم ؟ رسول خدا گفت :
گوسفندان را رو به قلعه صاحبشان بزن تا به آنجا بروند. او برخاست و مشتى ريگ برگرفت
و بر گوسفندان پاشيد و گفت : برويد كه من به خدا قسم ديگر با شما نيستم
.
(8/2)
گوسفندان چنان
كه گويى كسى آنها را مى راند، داخل قلعه شدند، سپس (اسود) با اهل همان قلعه
جنگيد، در همان حال سنگى به وى اصابت كرد و او را كشت ، در حالى كه هنوز يك ركعت
نماز نخوانده بود، بدينگونه اسلام او را رستگار ساخت ، نام اين غلام را (اسلم )
نوشته اند و ضمن شهداى خيبر نام برده شده است .
داستان حجاج بن علاط سلمى
پس
از فتح خيبر (حجاج بن علاط) از رسول خدا اجازه خواست تا براى جمع آورى اموال خود كه
در نزد همسرش و نيز در نزد بازرگانان مكه بود، راهى مكه شود. او به رسول خدا گفت :
براى وصول اموالم ناچارم دروغى هم خواهم گفت . رسول خدا فرمود: بگو. (حجاج ) مى
گويد: تا به مكه رسيدم ، مردانى از قريش را ديدم كه در جستجوى به دست آوردن اخبار
هستند كه كار رسول خدا با اهالى دلير (خيبر) به كجا كشيده است و چون هنوز از مسلمان
شدن من بيخبر بودند، گفتند: اى (ابومحمد) چه خبر؟
شنيده ايم كه اين راهزن (يعنى
: رسول خدا) رهسپار خيبر شده است . گفتم : آرى ، خبرى دارم كه شما را شادمان مى
كند. گفتند: بگو. (حجاج ) مى گويد: گفتم : (محمد) چنان شكستى خورد كه هرگز مانند آن
را نشنيده ايد و يارانش همه كشته شدند و خودش نيز اسير است و گفتند: او را نمى كشيم
، بلكه به مكه اش مى فرستيم تا اهل مكه او را به جاى كشتگان خود، بكشند. آنان از
اين خبر بسيار شادمان گشتند. سپس (حجاج ) گفت : با من كمك كنيد تا پول و مال خود را
كه نزد اين و آن مانده است فراهم كنم ، زيرا در نظر دارم به (خيبر) برگردم و از
شكست خوردگان اصحاب محمد، چيزى به دست آورم . پس همه در انجام اين كار مساعدت
كردند، بدانگونه كه از آن بهتر نمى شد.
نگرانى عباس بن عبدالمطلب
(8/3)
(حجاج بن
علاط) پس از منتشر كردن شكست رسول خدا از واقعه خيبر، (عباس بن عبدالمطلب ) را ديد
كه از شنيدن اين خبر نگران است ، به او گفتم : مى توانى گفته ام نهفته دارى ؟ گفت :
آرى . گفتم تا سه روز گفتار مرا نهفته دار، چه مى ترسم قريش مرا تعقيب كنند و به
دام افكنند، بعد از سه روز هر چه مى خواهى بگو. گفت : بسيار خوب . سپس به وى گفتم :
به خدا قسم برادرزاده ات (يعنى : رسول خدا) را در حالى گذاشتم كه با دختر پادشاه
يهوديان (صفيه ) عروسى كرده و (خيبر) را با اموال و اندوخته هاى فراوان گرفته است ،
اما اين خبر دا نهفته دار و بدان كه من مسلمان شده ام و اكنون براى جمع آورى
مطالبات خود به مكه آمده ام .
(عباس ) پس از سه روز، جامه اى فاخر پوشيد و خود
را خوشبو كرد و از خانه بيرون آمد و پس از طواف ، ديد كه مردان قريش هنوز سرگرم
نيرنگ (حجاج )اند. هنگامى كه (عباس ) را ديدند به او گفتند: به خدا قسم كه در مقابل
مصيبتى پر سوز و گداز خود را به شكيبايى زده اى ! (عباس ) گفت : نه به خدا، چنان
نيست كه شما پنداشته ايد، (محمد) خيبر را گرفت و با دختر پادشاه آن سرزمين عروسى
كرد. گفتند: اين خبر را چه كسى براى تو آورده است ؟ گفت : همان كسى كه آن خبر را
براى شما آورد. گفتند: افسوس كه از دست ما در رفت .
غنائم خيبر
غنائم (خيبر)
پس از وضع خمس بر مبناى هزار و هشتصد سهم تقسيم شد، براى هر مرد از هزار و چهارصد
مرد مجاهد مسلمان يك سهم و براى هر اسب از دويست اسب دو سهم .
به مردانى كه در
قرار صلح ميان رسول خدا و اهالى (فدك ) واسطه بودند از جمله (محيصة بن مسعود) و به
زنان پيامبر از خمس حقى داده شد.
غنائم خيبر بر كسانى تقسيم شد كه در (حديبيه )
بوده اند، چه در (خيبر) بوده باشند و چه نبوده باشند. البته از اهل حديبيه فقط
(جابر بن عبدالله انصارى ) در خيبر نبود و رسول خدا سهم او را هم با كسانى كه بوده
اند برابر نهاد.
تيماء
(8/4)
مسعودى مى
نويسد: مردم (تيماء) دشمن رسول خدا بودند و خاندان سموال بن عاديا (يكى از مردان
باوفاى عرب ) بر ايشان رياست داشتند و چون از فتح (وادى القرى ) خبر يافتند، با
رسول خدا صلح كردند و تن به جزيه دادند و آنگاه رسول خدا به مدينه بازگشت .
(264)
ماءموران برآورد محصول خيبر
نوشته اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله
، (عبدالله بن رواحه ) را براى برآورد محصول (خيبر) مى فرستاد هرگاه مى گفتند:
اجحاف كردى ، مى گفت : خواستيد با اين برآورد مال ما، نخواستيد مال شما. يهوديان هم
عدالت وى را مى ستودند، اما (عبدالله ) در سال هشتم هجرت در غزوه (موته ) به شهادت
رسيد و جز يك سال اين كار را بر عهده نداشت .
سپس (جبار بن صخر) به جاى (عبدالله
) براى برآورد محصول خيبر مى رفت و يهوديان همچنان در املاك خيبر كار مى كردند و
مسلمانان هم از طرز كارشان راضى بودند.
رسيدن جعفر بن ابى طالب از حبشه
روز
فتح خيبر بود كه (جعفر بى ابى طالب ) از حبشه رسيد و رسول خدا ميان دو ديده او را
بوسيد و او را در آغوش كشيد و گفت : نمى دانم ، به كدام يك از اين دو پيشامد
خوشحالترم ، آيا به فتح خيبر يا به رسيدن جعفر.
انتقال مسلمانان مقيم حبشه به
مدينه
رسول خدا (عمرو بن اميه ) را با نامه اى به حبشه فرستاد و از (نجاشى )
خواست تا مسلمانان مانده در حبشه را به مدينه فرستد و او هم 16 مرد مسلمان را در دو
كشتى به مدينه روانه ساخت :
1 - جعفر بن ابى طالب ؛ 2 - خالد بن سعيد؛ 3 - عمرو
بن سعيد؛ 4 - معيقيب بن ابى فاطمه ؛ 5 - ابوموسى اشعرى ؛ 6 - اسود بن نوفل 7 - جهم
بن قيس ؛ 8 - عامر بن ابى وقاص ؛ 9 - عتبة بن مسعود؛ 10 - حارث بن خالد؛ 11 - عثمان
بن ربيعه ؛ 12 - محمية بن جزء؛ 13 - معمر بن عبدالله عدوى ؛ 14 - ابوحاطب بن عمرو؛
15 - مالك بن ربيع ؛ 16 - حارث بن عبدقيس .
(8/5)
زنانى هم
بودند كه شوهرانشان در حبشه وفات يافته بودند و در اين دو كشتى به مدينه
آمدند.
سريه تربه بر سر هوازن
شعبان سال هفتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله
، (عمر بن خطاب ) را با سى مرد در تعقيب قبيله (هوازن ) رهسپار (تربه ) ساخت كه در
ناحيه (عبلاء) در راه (صنعا) و (نجران ) يمن واقع است . مردان اين سريه شبها راه مى
رفتند و روزها پنهان مى شدند، اما (هوازن ) خبر يافتند و گريختند و زد و خوردى روى
نداد. (265)
سريه نجد (سريه بنى كلاب )
(ابوبكر) با جمعى از اصحاب ، مامور
اين سريه شدند (در مقابل طايفه اى از هوازن ) و تا (ضريه ) در سرزمين (نجد) پيش
رفتند. در اين سريه ، زد و خوردى روى داد و (سلمة بن اكوع ) هفت نفر از مشركان را
كشت و دخترى از (فزاريها) را اسير گرفت . رسول خدا همان دختر را از (سلمه ) گرفت و
به مكه فرستاد و در مقابل ، اسيرانى از مسلمانان را كه در دست مشركان بودند
بازخريد. (266)
سريه (بشير بن سعد)
شعبان سال هفتم : رسول خدا صلى الله عليه
و آله ، (بشير بن سعد) را با سى مرد بر سر طايفه (بنى مره ) به (فدك ) فرستاد. وى
با شتران و گوسفندانى كه گرفت ، مى خواست به مدينه بازگردد، اما شبانه مردان (بنى
مره ) بر آنان حمله بردند و همراهان (بشير) همگى به شهادت رسيدند و خود بشير هم در
ميان كشته ها افتاد و (علبة بن زيد حارثى ) اين خبر اسف انگيز را به مدينه آورد و
سپس بشير خود به مدينه رسيد. (267)
سريه (زبير بن عوام )
رسول خدا صلى الله
عليه و آله پس از شهادت يافتن مردان سريه (بشير بن سعد)، (زبير بن عوام ) را با
دويست مرد بر سر (بنى مره ) فرستاد، (268) اما در طبقات آمده است كه رسول خدا (غالب
بن عبدالله ) را به جاى (زبير) فرستاد. (269)
سريه (غالب بن عبدالله
)
(8/6)
رمضان سال
هفتم : بنى عوال و بنى عبد بن ثعلبه در (ميفعه ) (واقع در نايحيه نجد) بودند، رسول
خدا صلى الله عليه و آله ، (غالب بن عبدالله ) را با صد و سى مرد بر سر آنان فرستاد
و شبانه بر دشمن حمله بردند و چند نفر را كشتند و شتران و گوسفندانى را غنيمت
گرفتند و به مدينه بازگشتند.
در همين سريه بود كه (اسامة بن زيد بن حارثه ) مردى
را با وجود آن كه لا اله الا الله گفته بود، كشت و رسول خدا صلى الله عليه و آله
رنجيده خاطر گشت ، چرا كه اقرار زبانى او، ملاك مسلمانى اوست و خون او را بايد
محترم مى شمرد.
مسعودى مى نويسد: در همين سريه و به همين جهت ، آيه 94 سوره نساء
نازل گشت .
سريه (بشير بن سعد انصارى ) به (يمن ) و (جبار)
شوال سال هفتم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر يافت كه گروهى از قبيله (غطفان ) در (جناب )
فراهم آمده اند و (عيينة بن حصن فزارى ) هم به آنان وعده همراهى داده است تا
همداستان با رسول خدا بجنگند.
رسول خدا (بشير بن سعد) را با سيصد مرد روانه ساخت
تا در حدود (جناب ) به (يمن ) و (جبار) رسيدند و در (سلاح ) فرود آمدند و به سوى
دشمن پيش رفتند، اما دشمن پراكنده گشت و گريخت و فقط دو اسير گرفتند و چهارپايان
بسيارى به غنيمت به دست مسلمانان افتاد.(270)
عمرة القضاء (271)
ذى قعده سال
هفتم : رسول خدا عليه السلام در ششم ذى قعده سال هفتم ، به جاى عمره اى كه در سال
گذشته نتوانست انجام دهد با همان عده از اصحاب كه در حديبيه شركت داشتند به عنوان
عمره رهسپار مكه شد و شصت شتر قربانى و صد اسب و مقدارى اسلحه نيز با خود برد و چون
نزديك مكه رسيد اسبها و سلاحها را در (بطن ياجج ) به جاى گذاشت .
(8/7)
اهل مكه با
شنيدن رسيدن رسول خدا، مكه را خالى گذاشتند و رسول خدا در حالى كه بر شتر (قصواء)
سوار بود و مسلمانان شمشير بسته پيرامون وى را گرفته بودند سواره طواف كرد و
(حجرالاسود) را با چوبدستى شمشير بسته پيرامون وى را گرفته بودند سواره طواف كرد و
(حجرالاسود) را با چوبدستى خود استلام كرد و (عبدالله بن رواحه ) كه مهار شتر او را
گرفته بود و پيشاپيش رسول خدا مى رفت رجز مى خواند:
( خلوا بنى الكفار عن
سبيله
خلوا فكل الخير فى رسوله ... ) (272)
(اى كافرزادگان از سر راه او كنار
رويد، همه خوبى در رسول خداوند است )
رسول خدا صلى الله عليه و آله طبق قرار
داد، سه روز در مكه ماند و در همين مدت با (ميمونه ) دختر (حارث بن حزن هلالى )
ازدواج كرد و روز چهارم با مسلمانان از مكه بيرون رفت .
سريه (ابن ابى العوجاء)
بر سر بنى سليم
ذى حجه سال هفتم : (ابن ابى العوجاء) با پنجاه مرد بر سر قبيله
(بنى سليم ) رفت و چون جاسوسى از قبيله دشمن همراه (ابن ابى العوجاء) بود، پيش از
رسيدن وى آنان را بر حذر داشت و (بنى سليم ) آماده جنگ شدند و از قبول اسلام سرباز
زدند و به دنبال جنگ شديدى كه در گرفت همه افراد سريه به شهادت رسيدند و فرمانده
سريه كه در ميان كشته ها بيرمق افتاده بود، در اول ماه صفر سال هشت به مدينه بازگشت
. (273)
سريه (عبدالله بن ابى حدرد اسلمى )
ذى حجه سال هفتم : رسول خدا صلى
الله عليه و آله خبر يافت كه (رفاعة بن زيد (274) جشمى ) با جمعيت انبوهى در (غابه
) فراهم شده اند و در نظر دارند كه با وى بجنگند، پس (عبدالله بن ابى حدرد) را با
دو مرد براى تحقيق فرستاد. اينان غروب آفتاب نزديك دشمن رسيدند و چون (رفاعة بن
زيد) در جستجوى شبانى كه دير كرده بود، تنها بيرون آمده بود، ناگهان بر وى تاختند و
او را كشتند و شتران و گوسفندانى به غنيمت گرفتند و به مدينه بازگشتند.
سريه
(محيصة بن مسعود) به ناحيه فدك
(8/8)
ذى حجه سال
هفتم : مسعودى اين سريه را بعد از سريه (عبدالله بن ابى حدرد) به (غابه ) و پيش از
سريه (عبدالله ) بن (ارضم ) نوشته است . (275)
سريه (عبدالله بن ابى حدود) به
اضم (276)
ذى حجه سال هفتم : (ابوقتاده ) و (محلم بن جثامه ) در اين سريه بوده
اند و (محلم )، (عامر بن اضبط اشجعى ) را با آن كه اظهار اسلام كرده بود براى آنچه
در جاهليت ميان آن دو روى داده بود، كشت و چنان كه گفته اند: به همين مناسبت آيه 94
سوره نساء نازل گشت . (277)
حلبى مى نويسد: پس از اين واقعه (محلم ) با ديده
اشكبار نزد رسول خدا آمد و گفت : براى من آمرزش بخواه ، اما رسول خدا سه بار گفت :
(محلم ) را ميامرز. (278)
سال هشتم هجرت (سنة الفتح )
سريه (غالب بن عبدالله
كلبى ليثى ) بر سر بنى ملوح
(8/9)
صفر سال هشتم
: جندب بن مكيث جهنى مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (غالب بن عبدالله
كلبى ) را فرماندهى سريه اى داد كه من هم در آن شركت داشتم . او را فرمود تا بر
(بنى ملوح ) كه در (كديد) بودند، غارت برد. رهسپار شديم تا به (قديد) رسيديم ، در
آن جا (ابن برصاء ليثى ) را دستگير كرديم ، سپس رهسپار شديم تا به (كديد) رسيديم ،
آنگاه مرا به عنوان ديده بان فرستادند و من شب هنگام به پشته اى رسيدم كه مشرف به
دشمن بود، روى پشته به پهلو آرميده بودم . در همين موقع مردى از دشمن از خيمه خود
بيرون آمد و به همسرش گفت : روى تپه سياهى مى بينم ، كمان مرا با دو تير بيرون
بياور و زن تير و كمان وى را آورد، تيرى رها كرد و بر پهلوى من نشست (279) ، اما آن
را در آوردم و بر جاى ماندم سپس تيرى ديگر رها كرد كه بر شانه من جاى گرفت ، آن را
هم در آوردم و همچنان بر جاى ماندم ، مرد به همسرش گفت : اگر كسى مى بود حركت مى
كرد، سپس داخل خيمه شد و به خواب رفتند، سحرگاهان بر آنان غارت برديم و كسانى از
ايشان را كشتيم و چهارپايان را غنيمت گرفتيم و بازگشتيم ، اما دشمن در تعقيب ما پيش
تاخت و به ما بسيار نزديك شد. در اين هنگام بى آن كه ابر و بارانى ببينيم ، خداى
متعال آب سيلى فرستاد كه گذشتن از آن امكان پذير نبود. مردان (بنى ملوح ) در آن طرف
رودخانه ماندند، در حالى كه يك نفر از ايشان هم نمى توانست از آن بگذرد و تعقيب
ايشان بى نتيجه ماند و ما به سلامت وارد مدينه شديم .
سريه (غالب بن عبدالله
ليثى )
(8/10)
صفر سال هشتم
: رسول خدا صلى الله عليه و آله ابتدا (زبير بن عوام ) را با دويست مرد آماده ساخت
تا از (بنى مره ) انتقام گيرد. در همين حال (غالب بن عبدالله ليثى ) از سريه اى كه
خدا آنان را پيروز ساخته بود بازگشت ، رسول خدا به جاى (زبير)، (غالب بن عبدالله )
را فرستاد. ايشان بر (بنى مره ) تاختند و عده اى را كشتند و چهارپايانى را به غنيمت
گرفتند، در همين سريه بود كه (مرداس بن نهيك ) با اين كه كلمه توحيد را بر زبان
جارى ساخته بود به دست (اسامة بن زيد) شهيد شد. (280)
سريه (كعب بن عمير غفارى
)
ربيع الاول سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله (كعب بن عمير) را با
پانزده نفر فرستاد تا به (ذات اطلاع ) از اراضى شام رسيدند و با گروهى از دشمن
برخورد كردند و آنها از پذيرفتن اسلام امتناع ورزيدند و مسلمانان را تيرباران كردند
و همگى به شهادت رسيدند، فقط يك نفر كه در ميان كشته ها افتاده بود رسول خدا را از
پيش آمد باخبر ساخت . (281)
سريه (شجاع بن وهب اسدى )
ربيع الاول سال هشتم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (شجاع بن وهب ) را با بيست و چهار مرد، بر سر جمعى
از (هوازن ) فرستاد كه در (سى ) واقع در ناحيه (ركبه ) منزل داشتند، از آن جا تا به
مدينه پنج روز راه بود، در اين سريه چهارپايان و گوسفندان بسيارى به غنيمت آوردند.
سهم هر مردى پانزده شتر شد و ده گوسفند را به جاى يك شتر حساب كردند. (282)
سريه
(قطبة بن عامر بن حديده )
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (قطبة بن عامر) را با
بيست مرد بر سر طايفه اى از (خثعم ) فرستاد كه در ناحيه (تباله ) منزل داشتند، پس
از جنگى سخت ، اسيران و چهارپايانى به مدينه آوردند.
غزوه (موته (283)
)
(8/11)
جمادى الاولى
سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (حارث بن عمير ازدى ) را با نامه اى نزد
پادشاه (بصرى ) فرستاد و چون (حارث ) به سرزمين (موته ) رسيد (شرحبيل بن عمرو) او
را كشت . كشته شدن (حارث ) سخت بر رسول خدا دشوار آمد و مردم را به جهاد فراخواند و
سه هزار مرد فراهم گشت . رسول خدا (زيد بن حارثه ) را بر آنان امارت داد و فرمود تا
به همان جايى كه (حارث ) شهادت يافته است رهسپار شوند و مردم آن سرزمين را به اسلام
دعوت كنند و اگر نپذيرفتند به يارى خدا با آنان بجنگند.
(عبدالله بن رواحه ) گفت
: اى رسول خدا! مرا دستورى فرما تا آن را حفظ كنم و به كار بندم . فرمود: فردا به
سرزمينى مى رسى كه سجده خداوند در آن سرزمين كم است ، پس بسيار سجده كن . گفت :
بيشتر بفرما. فرمود: خدا را ياد كن كه ياد خدا در راه رسيدن به مطلوب ياور تو است .
(عبدالله ) بار ديگر گفت : نصيحتى ديگر بر آن دو نصيحت كه فرمودى بيفزا. رسول خدا
فرمود: اى پسر رواحه ! از هر كارى كه عاجز ماندى از اين كار عاجز مشو، كه اگر ده
كار بد مى كنى ، يك كار نيك هم انجام دهى . عبدالله گفت : ديگر پس از اين سخن كه
فرمودى از تو چيزى نخواهم پرسيد. (284)
(عبدالله ) كه از شعراى صحابه بود اشعارى
گفت به اين مضمون كه : آرزوى من جز آمرزش و شهادت نيست و اميدوارم كه نااميد
بازنگردم . (285)
سپس مردان سريه رهسپار شدند تا در سرزمين شام به (معان )
رسيدند و آن جا خبر يافتند كه (هرقل ) پادشاه روم در سرزمين (بلقا) با صد هزار رومى
فرود آمده است و از قبايل مختلف نيز صد هزار نفر به فرماندهى (بلى ) و طايفه (اراشه
) (286) به نام (مالك بن زافله ) (287) بديشان پيوسته است .
(8/12)
مسلمانان
خواستند، رسول خدا را كه در (ثنية الوداع ) مانده بود، از شماره دشمن با خبر سازند،
اما (عبدالله بن رواحه ) مردم را دلير ساخت و گفت : ما به اتكاى شماره و نيرو و
فزونى سپاه با دشمن نمى جنگيم و تنها اتكاى ما به اين دينى است كه خدا ما را بدان
سرافراز كرده است ، پس پيش رويد، يا پيروزى بر دشمن يا شهادت يافتن ، مردم همگى
پذيرفتند و رهسپار شدند.
روز جنگ
مسلمانان پيش مى رفتند تا در مرزهاى (بلقاء)
با سپاهيان (هرقل ) از روم و عرب روبرو شدند و چون دشمن نزديك شد، مسلمانان خود را
به قريه (موته ) كشيدند و همان جا روز جنگ فرارسيد.
جنگ به سختى درگرفت و (زيد
بن حارثه ) پياده جنگ كرد تا در ميان نيزه داران دشمن به شهادت رسيد، سپس (جعفر بن
ابيطالب ) پيش تاخت و همچنان مى جنگيد و رجز مى خواند و در حالى كه نود و چند زخم
برداشته بود به شهادت رسيد.
نوشته اند كه (جعفر) عليه السلام در اين جنگ دو دست
خود را از دست داد و خدا وى را به جاى دو دستى كه در راه خدا داد، دو بال عنايت
فرمود تا در هر جاى بهشت كه بخواهد با آن دو پرواز كند.
پس از شهادت (جعفر بن
ابى طالب )، (عبدالله بن رواحه ) رايت را برگرفت و پيش تاخت و سوار بر اسب خويش مى
جنگيد. در اين هنگام چون ترديدى براى وى پيش آمد، در چند شعرى كه گفت (288) خود را
ملامت كرد و همچنان پيش مى تاخت سرانجام به شهادت رسيد. پس از شهادت سه امير سريه ،
(ثابت بن ارقم ) گفت : اى مسلمانان ! مردى را از ميان خود به فرماندهى برگزينيد،
(خالد بن وليد) را به فرماندهى برگزيدند، او هم مسلمانان را به مدينه
بازگرداند.
در اين جنگ (مالك بن زافله ) فرمانده روميان ، به دست (قطبان بن
قتاده ) كشته شد.
(8/13)
پس از بازگشت
اصحاب سريه به مدينه ، رسول خدا با عده اى به استقبال آنان بيرون شدند، مسلمانان
مدينه به روى اصحاب سريه خاك مى پاشيدند و مى گفتند: اى گريزندگان ، از جهاد در راه
خدا گريختيد؟ اما رسول خدا مى گفت : اينان گريختگان نيستند، بلكه اگر خدا بخواهد
حمله كنندگانند. (289)
(حسان بن ثابت ) اشعارى در مرثيه شهيدان (موته ) سروده
است .
شهداى غزوه موته
1 - جعفر بن ابى طالب ؛ 2 - زيد بن حارثه ؛ 3 - مسعود
بن اءسود؛ 4 - وهب بن سعد؛ 5 - عبدالله بن رواحه ؛ 6 - عباد بن قيس ؛ 7 - حارث بن
نعمان ؛ 8 - سراقة بن عمرو؛ 9 - ابوكليب ؛ 10 - جابر: پسر عمرو بن زيد؛ 11 - عمرو؛
12 - عامر: پسر سعد بن حارث ؛ 14 - سويد بن عمرو؛ 15 - عبادة بن قيس ؛ 16 - مسود بن
سويد؛ 17 - هبار بن سفيان .
سريه ذات السلاسل (290)
جمادى الآخره سال هشتم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر يافت كه گروهى از قبيله (قضاعه ) فراهم گشته اند
و مى خواهند نسبت به مسلمانان دستبردى بزنند، پس (عمرو بن عاص ) را با سيصد مرد از
بزرگان مهاجر و انصار كه سى اسب داشتند، روانه ساخت و تا نزديك دشمن پيش تاختند،
(عمرو) در آن جا خبر يافت كه جمعيتى بسيارند، پس به رسول خدا پيام فرستاد و كمك
خواست . رسول خدا (ابوعبيدة بن جراح ) را با دويست مرد فرستاد، از جمله (ابوبكر) و
(عمر) را همراه وى گسيل داشت و آنها را فرمومد تا به (عرو) ملحق شوند و اختلاف
نكنند.
(ابوعبيده ) به (عمرو) همچنان پيش مى تاخت تا سرانجام با جمعى از مشركان
برخورد كرد و مسلمانان بر آنان حمله بردند و به شكست مشركان انجاميد، سپس (عمرو)
راه مدينه را در پيش گرفت .
ابن اسحاق مى نويسد: (غزوه (سريه ) ذات السلاسل ) در
سرزمين (عذره ) روى داد .
(ذات السلاسل ) يا (ذات السلسل ) آبگاهى بود پشت (وادى
القرى ) كه ميان آن تا مدينه ده روز راه بوده است .
(8/14)
در همين سريه
بود كه (رافع بن ابو رافع طائى ) با (ابوبكر) رفيق شد و در بازگشتن به مدينه از
(ابوبكر) درخواست چند نصيحت كرد و (ابوبكر) او را به پرستش خداى يگانه و نماز و
روزه و زكات و حج اندرز داد.
شيخ مفيد مى نويسد: بسيارى از سيره نويسان ذكر كرده
اند كه سوره (والعاديات ضبحا) گفته اند كه على عليه السلام از دشمنان اسير گرفت و
اسيران را چند شانه بست كه گويى : به زنجيرها (سلاسل ) بسته شده اند و چون سوره
مذكور نازل گشت ، رسول خدا صلى الله عليه و آله در نماز صبح آن را تلاوت كرد و
اصحاب پرسيدند كه اين سوره را نمى شناسيم ، پس گفت : خدا على را بر دشمنان ظفر
داد و جبرئيل بشارت آن را براى من آورد و چون چند روزى گذشت ، على عليه السلام با
غنيمتها و اسيران وارد مدينه شد. (291)
سريه (ابو عبيده بن جراح ) (292)
رجب
سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (ابوعبيده ) را با سيصد مرد از مهاجر و
انصار بر سر طايفه اى از (جهينه ) به (قبليه ) - واقع در ساحل دريا به فاصله پنج
روز راه تا مدينه - فرستاد و مقدارى خرما به (ابوعبيده ) سپرد و او هم بر ايشان
تقسيم مى كرد، كار به جايى رسيد كه به هركدام روزى يك خرما مى رسيد و چون كار
گرسنگى به سختى كشيد، اصحاب سريه (خبط) (برگ درخت ) مى خوردند و بدين جهت اين سريه
را (سريه خبط) گفتند. سرانجام ماهى بزرگى از دريا به دست آوردند و از گوشت و چربى
آن بيست روز مى خوردند. در اين سريه ، جنگ و زد و خوردى روى نداد.
سريه (ابو
قتادة بن ربعى انصارى )
(8/15)
شعبان سال
هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (ابوقتاده ) را با پانزده مرد، بر سر قبيله
(غطفان ) (به خضره از سرزمين نجد) فرستاد كه بر آنان هجوم برد. در اين سريه ، دويست
شتر و دو هزار گوسفند به غنيمت گرفتند و كسانى را كشتند و عده اى را هم اسير گرفتند
و غنايم را پس از اخراج خمس ، بر مردان سريه تقسيم كردند، در سهم (ابوقتاده )
دختركى زيبا بود، رسول خدا از او خواست تا دختر را به وى ببخشد و چون بخشيد رسول
خدا او را به (محمية بن جزء) بخشيد.
سريه (ابوقتاده ) به بطن اضم
رمضان سال
هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از آن كه تصميم به فتح مكه گرفت ،
(ابوقتاده ) را با هشت مرد از جمله (عبدالله بن ابى حدرد) و (محلم بن جثامه ) به
(بطن اضم ) (سه منزلى مدينه ) فرستاد تا مردم گمان كنند كه رسول خدا قصد حركت به آن
ناحيه را دارد.
در (بطن اضم ) بود كه (عامر بن اضبط اشجعى ) سوار بر شترش با
مختصر لوازم سفر، بر مسلمانان گذشت و سلام مسلمانى داد، اما (محلم ) به سابقه اى كه
با او داشت ، او را كشت و شترش را به غنيمت گرفت ، به همين جهت آيه 94 سوره نساء
نزول يافت ، (محلم ) را در (حنين ) نزد رسول خدا آوردند تا براى وى استغفار كند،
اما رسول خدا سه بار گفت : خدايا (محلم بن جثامه ) را ميامرز. (293)
مردان سريه
تا (ذى خشب ) پيش رفتند و آن جا خبر يافتند كه رسول خدا رهسپار مكه شده است و آنها
در (سقيا) به رسول خدا پيوستند. (294)
غزوه فتح مكه
رمضان سال هشتم : پس از
پيمان شكنى قريش ، رسول خدا صلى الله عليه و آله تصميم به فتح مكه گرفت و مردم را
فرمود تا براى حركت آماده شوند، اما نمى دانستند كه مقصد كجاست ، تا آن كه مردم را
از قصد خويش آگاه ساخت و دعا كرد كه خدا قريش را از حركت مسلمانان بيخبر نگه دارد
تا ناگهان به مكه در آيند.
حاطب بن ابى بلتعه
(8/16)
پس از آن كه
صحابه از قصد رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر يافتند (حاطب بن ابى بلتعه ) نامه
اى محرمانه به سه نفر از قريش : (صفوان بن اميه ؛ سهيل بن عمرو و عكرمة بن ابى جهل
) نوشت و تصميم رسول خدا را به آنان گزارش داد و آن را با زنى به نام (ساره )
فرستاد و براى وى در رساندن نامه اجرتى در حدود ده دينار قرار داد. (ساره ) نامه
(حاطب ) را در ميان موهاى بافته سر خود پنهان كرد و راه مكه در پيش گرفت . در اين
ميان جبرئيل جريان نامه و نامه رسان را به رسول خدا خبر داد. رسول خدا، على بن ابى
طالب و (زبير بن عوام ) را فرستاد و به آنان فرمود: رهسپار شويد و در فلان مكان زنى
خواهيد ديد كه نامه اى همراه دارد، نامه را از وى بگيريد و بياوريد. على و زبير به
امر رسول خدا رهسپار شدند و در همان جا زنى را ديدند كه رهسپار مكه است ، در جستجوى
نامه (حاطب ) بر آمدند، اما چيزى نيافتند، على عليه السلام به او گفت : به خدا قسم
، رسول خدا دروغ نگفته است ، اگر نامه را ندهى تو را تفتيش مى كنم . پس گفت :
كنار برويد و سپس موهاى خود را باز كرد و نامه را از لابلاى آن در آورد.
حاطب
گنهكار
چون على عليه السلام نامه را به مدينه آورد و به رسول خدا صلى الله عليه
و آله داد، رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (حاطب ) را خواست و به او گفت : چرا
چنين كردى ؟ گفت : خدا مى داند كه من مسلمانم و از دين برنگشته ام ، اما خانواده من
در مكه در ميان قريش اند، خواستم از اين راه بر قريش حقى پيدا كنم .
در اين موقع
يكى از صحابه گفت : بگذار گردن اين منافق را بزنم . رسول خدا او را به سكوت امر
فرمود. درباره (حاطب ) كه با دشمنان خدا و رسول دوستى كرده بود آياتى از جانب خدا
نزول يافت و مردم با ايمان را از دوستى با دشمنان خود و خدا برحذر داشت .
(295)
بسيج عمومى
(8/17)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله كسانى را فرستاد تا باديه نشينان را نيز به همراهى در اين سفر
فراخوانند و به آنان بگويند كه هر كس به خدا و رسول ايمان دارد، بايد در اول ماه
رمضان در مدينه باشد، قبايل : (اسلم ) و (غفار) و (مزينه ) و (جهينه ) و (اشجع ) به
مدينه آمدند و قبيله (بنى سليم ) در (قديد) ملحق شدند.
شماره سپاهيان
اسلام
شماره سپاهيان اسلام را ده هزار و از قبايل مختلف بدين ترتيب نوشته
اند:
مهاجران : 700 مرد، 300 اسب .
انصار: 4000 مرد، 500 اسب .
مزينه :
1000 مرد، 100 اسب ، 100 زره .
اسلم : 400 مرد، 300 اسب .
جهينه : 800 مرد،
50 اسب .
بنى كعب : 500 مرد -
بنى سليم : 700 مرد -
بنى غفار: 400 مرد
-
از ديگر: قبايل در حدود 1500 مرد. (تميم ، قيس ، اءسد).
حركت از
مدينه
رسول خدا صلى الله عليه و آله (عبدالله بن ام مكتوم ) را در مدينه جانشين
گذاشت و در دهم ماه رمضان از مدينه بيرون رفت و چون به (كديد) رسيد افطار كرد و چون
در (مرالظهران ) فرود آمد، ده هزار مسلمان همراه وى بودند.
هجرت (عباس بن
عبدالمطلب )
نوشته اند كه (عباس ) عموى رسول خدا صلى الله عليه و آله تا اين
تاريخ همچنان در مكه مى زيست و منصب سقايت را بر عهده داشت و رسول خدا هم از وى
راضى بود تا آنكه مقارن حركت رسول خدا براى فتح مكه ، او هم با خانواده خويش به قصد
هجرت از مكه بيرون آمد و در (جحفه ) به رسول خدا ملحق شد.
ابوسفيان بن حارث و
عبدالله بن اءبى اميه
(8/18)
(ابوسفيان )
عموزاده و (عبدالله ) پسر عمه و برادر زن رسول خدا بودند كه تا اين تاريخ با رسول
خدا دشمنيها كرده بودند. رسول خدا هنوز در بين راه بود كه آنها نزد وى شرفياب شدند
كه از گذشته خويش معذرت خواهى كنند و (ام سلمه ) هم درباره ايشان شفاعت كرد، ولى
رسول خدا گفت : مرا حاجتى به اين عموزاده و عمه زاده نيست . (296) (ابوسفيان ) كه
پسركى از خود همراه داشت گفت : به خدا قسم كه اگر مرا نپذيرد دست اين پسرم را خواهم
گرفت و سرگردان از اين جا به آن جا خواهم رفت تا من و او از گرسنگى و تشنگى جان
دهيم . رسول خدا بر آن دو رقت گرفت و اجازه داد تا شرفياب شدند و اسلام
آوردند.
اسلام ابوسفيان اموى
نوشته اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در
(مرالظهران ) فرمود تا شبانه ده هزار جا آتش افروختند، در همين موقع جاسوسان قريش ،
يعنى (ابوسفيان بن حرب ) و (حكيم بن حزام ) و (بديل بن ورقاء) از مكه بيرون آمدند
تا اگر رسول خدا آهنگ مكه كرده است پيش از رسيدن به شهر، از وى براى اهالى امان
بگيرند.
(8/19)
(عباس بن عبدالمطلب ) مى گويد: با خود گفتم اگر رسول خدا پيش از رسيدن رجال قريش براى امان گرفتن ، وارد مكه شود، ديگر از قريش چيزى باقى نخواهد ماند، بدين جهت بر استر سفيد رسول خدا سوار شدم تا مردم مكه را براى امان گرفتن از رسول خدا باخبر سازم . (عباس ) مى گويد: در همين فكر بودم كه صداى (ابوسفيان ) را شنيدم و او را شناختم و صدا زدم . چون مرا شناخت گفت : پدر و مادرم فداى تو باد، چه خبر است ؟ رسول خداست كه با اين سپاه آمده است ، واى بر قريش ، گفت : چه چاره اى مى شود كرد؟ گفتم همين قدر مى دانم كه اگر بر تو ظفر يابد گردنت را خواهد زد، بيا به دنبال من بر همين استر سوار شو تا تو را نزد رسول خدا برم و براى تو از وى امان بگيرم . (حكيم ) و (بديل ) بازگشتند و (ابوسفيان ) به دنبال عباس سوار شد و همچنان بر آتشهاى مسلمانان عبور مى كرد، مى پرسيدند: اين كيست ؟ و چون استر رسول خدا را مى ديدند و عموى او را مى شناختند كارى نداشتند و عباس با شتاب ، (ابوسفيان ) را نزد رسول خدا برد و گفت : من او را امان داده ام . رسول خدا به ابوسفيان گفت : هنوز ندانسته اى كه معبودى جز خداى يگانه نيست ؟ گفت : پدر و مادرم فداى تو باد، چقدر حكيم و كريمى ! راستى اگر جز خدايى بود بايد به داد من مى رسيد، سپس رسول خدا گفت : هنوز مرا پيامبر خدا نمى دانى ؟ باز گفت : پدر و مادرم فداى تو باد، در اين مطلب هنوز ترديدى باقى است . (عباس ) گفت : واى بر تو، اسلام بياور و پيش از آنكه تو را گردن زنند به يگانگى خدا و پيامبرى محمد اعتراف كن .
(8/20)
بدين ترتيب
(ابوسفيان ) شهادتين بر زبان جارى كرد و سپس به خواهش عباس ، رسول خدا براى وى
امتيازى قرار داد و گفت : هر كس به خانه ابوسفيان در آيد در امان است و هركس در
خانه خويش را ببندد در امان است و هر كس به مسجدالحرام در آيد در امان است .
ابوسفيان با شتاب به مكه رفت و دستور امان را ابلاغ كرد و مردم را از مخالفت و
ايستادگى برحذر داشت .
ورود سپاهيان اسلام به مكه
نوشته اند كه رسول خدا صلى
الله عليه و آله در (ذى طوى ) سپاه خود را بدين ترتيب دسته بندى كرد:
(زبير بن
عوام ) فرمانده ميسره با سپاهيان خود از (كدى ) به مكه در آيد.
(سعد بن عباده )
را فرمود تا از (كداء) وارد شود.
(خالد بن وليد) فرمانده ميمنه را فرمود تا با
سپاهيان خود از پايين مكه از (ليط) وارد شود.
(ابوعبيدة بن جراح ) با صفوفى از
مسلمانان پيش روى رسول خدا رو به مكه پيش مى رفتند.
رسول خدا صلى الله عليه و
آله از (اذاخر) وارد مكه شد و در بالاى شهر مكه خيمه وى را برافراشتند.
(297)
نادانى جوانان قريش
نوشته اند كه (صفوان بن اميه ) و (عكرمة بن ابى جهل
) و (سهيل بن عمرو) كسانى را به منظور جنگ و مقاومت در مقابل مسلمانان در (خندمه )
فراهم ساختند و (حماس بن قيس ) نيز اسلحه خود را آماده ساخت و به آنان ملحق شد.
اينان با (خالد بن وليد) برخورد كردند و در نتيجه (كرز بن جابر) و (خنيس بن خالد) و
(سلمة بن ميلاء) كه در سپاه خالد بودند شهادت يافتند و از مشركان قريش هم دوازده يا
سيزده نفر كشته شدند و ديگران گريختند.
پرچم امان
رسول خدا صلى الله عليه و
آله علاوه بر اين كه خانه ابوسفيان و نيز مسجدالحرام و خانه هاى قريش را امانگاه
مشركان قرار داد، دستور فرمود تا پرچمى براى (ابورويحه ) بستند تا هر كس در زير
پرچم او در آيد در امان باشد. (298)
كسانى كه بايد كشته شوند
(8/21)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله در فتح مكه فرماندهان اسلامى را فرمود حتى الامكان از جنگ و
خونريزى پرهيز كنند، مگر در مقابل كسانى را نام برد كه در هر كجا آنها را ديدند
بكشند.
1 - عبدالله بن سعد بن ابى سرح كه قبلا اسلام آورده بود و سپس مرتد و
مشرك شد و پنهان مى زيست و از رسول خدا امان خواست و بعد اسلام آورد و در خلافت عمر
و عثمان به كار گماشته شد.
2 - عبدالله بن خطل .
3 - فرتنى و قريبه ، دو كنيز
خواننده كه بر هجو رسول خدا آوازه خوانى مى كردند.
4 - حويرث بن نقيذ كه رسول
خدا را در مكه آزار مى داد و دختران رسول خدا (فاطمه و ام كلثوم ) را كه بر شترى
سوار بودند، شتر را رم داد و آنها از بالاى شتر به زمين افتادند. وى به دست على
عليه السلام روز فتح مكه كشته شد.
5 - مقيس بن صبابه كه به دست (نميلة بن
عبدالله ) در روز فتح مكه كشته شد.
6 - ساره كه در مكه رسول خدا را آزار مى داد
و پيش از فتح مكه هم نامه (حاطب ) را به مكه برد.
7 - عكرمة بن ابى جهل كه زنش
(ام حكيم ) اسلام آورد و براى شوهرش از رسول خدا امان گرفت .
8 - هبار بن اءسود
كه نيزه اى به كجاوه (زينب ) دختر رسول خدا فرو برده بود و زينب سخت ترسيد و بچه اى
را كه در رحم داشت سقط كرد، ولى او نزد رسول خدا آمد و عذرخواهى و اظهار ندامت كرد
و شهادتين بر زبان جارى ساخت . رسول خدا گفت : تو را بخشيدم و اسلام ، گذشته را از
ميان مى برد.
9 - هند يكى از چهار زنى كه روز فتح مكه دستور كشتن آنها داده شد،
اين زن در احد گستاخى و هرزگى را از حد گذراند، ولى نزد رسول خدا آمد و تقاضاى بخشش
كرد، رسول خدا هم از وى درگذشت و اسلام و بيعت او را پذيرفت .
10 - وحشى كشنده
حمزه سيدالشهداء كه به طائف گريخته بود، به مدينه آمد و اسلام آورد، اما رسول خدا
به او گفت : پيوسته روى خود را از من پنهان دار.
(8/22)
علاوه بر
اينان كسانى نيز گريختند و يا پنهان شدند كه بيشترشان امان يافتند و مسلمان شدند كه
ما از ذكر در اين جا صرف نظر مى كنيم .
در خانه امّهانى
(امّهانى ) مى گويد:
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله در بالاى مكه فرود آمد، دو مرد از خويشان شوهرم :
(حارث بن هشام ) و (زهير بن ابى اميه ) گريخته و به خانه من آمدند، برادرم (على بن
ابى طالب ) به خانه من هجوم آورد و گفت : به خدا قسم كه اينان را ميكشم ، اما من در
خانه را بستم و نزد رسول خدا رفتم ، رو به من كرد و گفت : خوش آمدى اى (امّهانى )!
چه مطلب دارى ؟ پس داستان آن مرد و برادرم (على ) را بازگفتم . فرمود: (ما هم به
هركس تو پناه داده اى ، پناه داده ايم و هر كس را امان داده اى در امان است ، على
هم نبايد او را بكشد). (299)
رسول خدا در مسجدالحرام
رسول خدا صلى الله عليه
و آله پس از انجام كار فتح و آرامش مردم ، به مسجدالحرام رفت و سوار بر شتر هفت بار
طواف كرد و با همان چوبى كه در دست داشت ، حجرالاسود را استلام فرمود و به هر يك از
360 بت كه در پيرامون كعبه نصب شده بود، مى رسيد با همان چوب اشاره مى كرد تا به
زمين مى افتاد و در اين ميان مى گفت : ( جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل كان
زهوقا. ) (حق آمد و باطل نابود شد، همانا نابودشونده است .) (اسراء / 81).
تاريخ
فتح مكه
علامه مجلسى مى گويد: روز بالا رفتن (على ) عليه السلام بر شانه رسول
اكرم صلى الله عليه و آله براى فرو افكندن بتها و نيز روز فتح مكه بيستم ماه رمضان
بوده است . (300)
طبرى نيز از ابى اسحاق نقل مى كند كه فتح مكه ده روز مانده به
آخر ماه رمضان سال هشتم روى داد. (301)
ابن اءبى الحديد هم در يكى از (قصائد سبع
علويات ) خود كه مربوط به فتح مكه است ، به بالا رفتن على عليه السلام بر شانه رسول
اكرم صلى الله عليه و آله براى شكستن بتها تصريح كرده است .
next page
fehrest page
back page
(8/23)
next page
fehrest page
back page
رسول خدا در
كعبه
رسول خدا صلى الله عليه و آله كليد كعبه را از (عثمان بن اءبى طلحه ) گرفت
و به خانه در آمد و آن جا كبوترى از چوب ديد و آن را برگرفت و با دست خود در هم
شكست و به روايت ابن هشام ، رسول خدا صلى الله عليه و آله در كعبه صورتهايى از
فرشتگان ديد از جمله صورت ابراهيم عليه السلام بود در حالى كه (ازلام ) (چوبه
تيرهاى قمار) را به دست دارد و با آنها بخت آزمايى مى كند، پس گفت : خدا اينان را
بكشد كه نياى ما را بدين صورت در آورده اند (ابراهيم ) را با بخت آزمايى چه كار؟
(302)
رسول خدا بر در كعبه
رسول خدا صلى الله عليه و آله كليد را از (عثمان
بن ابى طلحه ) گرفت و در را با دست خود گشود و به خانه در آمد و در آن دو ركعت نماز
به جاى آورد، سپس بيرون شد و دو چوبه دو طرف در را گرفت و در حالى كه مردم پيرامون
وى را گرفته بودند بر در كعبه ايستاد و گفت : (معبودى جز خداى يگانه بى شريك نيست ،
وعده خود را انجام داد و بنده خود را يارى كرد و دسته ها را به تنهايى شكست داد، پس
ستايش و جهاندارى خداى راست و شريكى براى او نيست )، سپس ضمن گفتارى مبسوط، فرمود:
(اى گروه قريش ! خداى نخوت جاهليت و افتخار به پدران را از شما دور ساخت ، مردم همه
از آدم اند و آدم از خاك ) آنگاه آيه 13 از سوره حجرات را تلاوت كرد. (303)
اذان
بلال
(9/1)
(بلال بن رباح
) به دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله در كعبه و يا در بالاى بام كعبه ، اذان
گفت و (ابوسفيان بن حرب ) و (عتاب بن اءسيد) (304) و (حارث بن هشام ) پاى ديوار
كعبه ايستاده بودند. (عتاب ) گفت : خدا پدرم را گرامى داشت كه مرد و زنده نماند تا
اين صدا را بشنود و ناراحت شود. (حارث ) گفت : به خدا قسم ، اگر حقانيت او بر من
مسلم شده بود به او ايمان مى آوردم . (ابوسفيان ) گفت : من كه چيزى نمى گويم ، چه
اگر سخنى بگويم همين سنگ ريزه ها او را خبر خواهند داد، پس رسول خدا بر ايشان گذشت
و گفت : از آنچه گفتيد خبر يافتم و سپس گفتار آنان را بازگفت ، پس (حارث ) و (عتاب
) گفتند: شهادت مى دهيم كه تو پيامبر خدايى ، چه : كسى با ما نبود كه تو را بدانچه
گفته بوديم خبر دهد. (305)
نگرانى انصار
رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از
انجام فتح مكه تپه صفا ايستاد و دعا مى كرد و انصار پيرامون او را گرفته بودند و با
خود مى گفتند: نكند كه رسول خدا اكنون كه شهر خود را فتح كرده است در آن اقامت
گزيند. پس چون از دعاى خويش فراغت يافت به آنان گفت : چه مى گفتيد؟ گفتند: چيزى
نبود و چون اصرار ورزيد و آنچه را گفته بودند بازگفتند. گفت : (پناه به خدا، زندگى
من با شما و مرگ من با شماست .)
سوءقصد
(9/2)
(فضالة بن
عمير) در سال فتح مكه ، در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله پيرامون كعبه طواف
مى كرد، قصد كشتن وى كرد، اما چون نزديك رسول خدا رسيد، رسول خدا گفت : (فضاله اى
)؟ گفت : آرى فضاله ام . رسول خدا فرمود: با خود چه مى گفتى ؟ گفت : چيزى نبود، ذكر
خدا مى گفتم . رسول خدا خنده كرد و گفت : از خدا آمرزش بخواه . سپس دست بر سينه
(فضاله ) نهاد تا دلش آرام گرفت و چنان كه خود مى گفت هنوز دست از روى سينه وى بر
نداشته بود كه كسى را بر روى زمين به اندازه رسول خدا دوست نمى داشت . (فضاله ) را
در اين باره اشعارى است كه نقل شده است . (306)
اسلام عباس بن مرداس
سلمى
(مرداس ) را بتى بود از پاره سنگ و به پسرش (عباس ) وصيت كرد كه پس از او،
آن را پرستش كند (عباس ) هم بر عبادت آن ثابت قدم بود تا آن كه در سال فتح مكه
برحسب پيش آمدى به خود آمد و بت را آتش زد و خدمت رسول خدا رسيد و اسلام آورد.
(307)
سريه هاى بعد از فتح
رسول اكرم صلى الله عليه و آله پس از فتح مكه ،
سريه هايى براى شكستن بتها و دعوت قبايل به اطراف مكه فرستاد و بتهايى كه در خانه
ها بود و به عنوان تيمن و تبرك دست به آن مى ماليدند يكى پس از ديگرى شكسته شد، حتى
(هند) دختر (عتبه ) بتى را كه در خانه داشت با تيشه در هم شكست ، اكنون ، اين سريه
ها را به ترتيب تاريخى ذكر مى كنيم :
سريه (خالد بن وليد) براى شكست بت
عزى
(9/3)
رمضان سال
هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (خالد بن وليد) را براى ويران ساختن (بتخانه
عزى ) با سى سوار از اصحاب خويش به (نخله يمانيه ) گسيل داشت . (خالد) رفت و بت
(عزى ) را كه بزرگترين بت قريش و همه طوايف (بنى كنانه ) بود، ويران ساخت و خادم
(سلمى ) چون خبر يافت كه (خالد) براى كوبيدن بتخانه فرا مى رسد شمشيرى بر گردن عزى
آويخت و اشعارى بدين مضمون گفت : (اگر مى توانى خالد را بكش و از خود دفاع كن ) و
سپس به بالاى كوه گريخت . (308)
سريه (عمرو بن عاص ) براى شكستن بت
سواع
رمضان سال هشتم : (سواع ) بت قبيله (هذيل )، در سرزمين (رهاط) بود، رسول
خدا صلى الله عليه و آله (عمرو بن عاص ) را براى ويران ساختن آن فرستاد، ولى خادم
بت (عمرو) را از كشتن آن منع كرد. (عمرو) گفت : واى بر تو! مگر اين بت مى شنود يا
مى بيند؟ پس نزديك رفت و آن را در هم شكست ، اما در مخزن و جاى نذورات آن چيزى
نيافتند، خادم بت هم دست از بت پرستى برداشت و مسلمان شد. (309)
سريه (سعد بن
زيد) بر سر مناة
(مناة ) در (مشلل ) بود و به دو قبيله (اوس ) و (خزرج ) و قبيله
(غسان ) تعلق داشت . رسول خدا صلى الله عليه و آله (سعد بن زيد اشهلى ) را با بيست
سوار براى شكستن و ويران ساختن آن فرستاد، آنان بت را شكستند و در مخزن بتخانه چيزى
نيافتند.
سريه (خالد بن سعيد بن عاص ) به عرنه
رمضان سال هشتم : نوشته اند كه
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (خالد بن سعيد بن عاص ) را با سيصد مرد از صحابه به
طرف (عرنه ) فرستاد. (310)
سريه (هشام بن عاص ) به يلملم
رمضان سال هشتم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از فتح مكه (هشام بن عاص ) را با دويست مرد از
صحابه رهسپار (يلملم ) ساخت .
سريه (غالب بن عبدالله ) بر سر بنى
مدلج
(9/4)
پس از فتح مكه
، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (غالب بن عبدالله ) را بر سر (بنى
مدلج ) فرستاد تا آنان را به خداى عزوجل دعوت كند. آنان گفتند: نه ما طرفدار شماييم
و نه با شما سر جنگ داريم . مردم گفتند: اى رسول خدا با اينان جنگ كن ، فرمود:
اينان را سرورى است بزرگوار و خردمند و بسا مجاهدى از (بنى مدلج ) كه در راه خدا به
شهادت رسد. يعقوبى نيز اين سريه را بدون ذكر تاريخ نوشته است . (311)
سريه (عمرو
بن اميه ) بر سر بنى ديل
پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و
آله ، (عمرو بن اميه ضمرى ) را بر سر (بنى ديل ) فرستاد تا آنان را به سوى خدا و
رسولش دعوت كنند، اما آنان به هيچ وجه به قبول اسلام تن ندادند. مردم پيشنهاد جنگ
دادند، ولى رسول خدا گفت : (بنى ديل ) را واگذاريد، زيرا سرور ايشان سلام مى آورد و
نماز مى خواند و به ايشان مى گويد: (اسلام آوريد و آنان هم مى پذيرند.)
(312)
سريه (عبدالله بن سهيل ) بر سر بنى محارب
پس از فتح مكه ، سال هشتم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (عبدالله بن سهيل بن عمرو) را با پانصد نفر بر سر
(بنى معيص ) و (محارب بن فهر) و ساحل نشينان اطرافشان فرستاد و چون به اسلام
دعوتشان كرد چند نفرى همراه وى آمدند. (313) طبرسى مى گويد: (بنى محارب ) اسلام
آوردند و چند نفر هم نزد رسول خدا آمدند. (314)
سريه (نميلة بن عبدالله ليثى )
بر سر بنى ضمره
شايد پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ،
(نميله ) را بر سر (بنى ضمره ) فرستاد. آنان گفتند: نه با او مى جنگيم و نه نبوت او
را باور مى كنيم و نه او را دروغگو مى شماريم . مردم پيشنهاد جنگ دادند، ولى رسول
خدا گفت : (ايشان را واگذاريد كه در ايشان فزونى و سرورى است و چه بسا پيرمردى
شايسته كار از (بنى ضمره ) كه مجاهد راه خدا است .) (تاريخ دقيق اين سريه مشخص نيست
.)
(9/5)
سريه (خالد بن
وليد) به غميصاء بر سر بنى جذيمه
شوال سال هفتم : ابن اسحاق مى نويسد: رسول خدا
صلى الله عليه و آله ، سريه هايى پيرامون مكه فرستاد تا مردم را به سوى خداى عزوجل
دعوت كنند و آنان را دستور جنگ و خونريزى نداد، از جمله (خالد بن وليد) را به سوى
بنى جذيمه فرستاد، اما (خالد) بنى جذيمه را مورد حمله قرار داد و كسانى از ايشان را
كشت و عده اى را هم اسير گرفت . چون اين خبر به رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد،
دستها را به آسمان برداشت و گفت : (خداى از آنچه (خالد) كرده است نزد تو بيزارى مى
جويم ). (315)
رسول خدا صلى الله عليه و آله (على بن ابى طالب ) را خواست و به
او فرمود: (نزد (بنى جذيمه ) برو و در كار ايشان بنگر و سوابق جاهليت را زير پاى
خويش بنه .) على عليه السلام با مالى كه رسول خدا همراه وى ساخت رهسپار شد و ديه
كشتگان آنها را پرداخت و غرامت هر خسارتى را كه به آنان رسيده بود داد و چون نزد
رسول خدا باز آمد، آنچه را انجام داده بود گزارش داد. رسول خدا گفت : آفرين ، خوب
كارى كرده اى . سپس به پا خاست و رو به قبله ايستاد و چنان دستها را بلند كرد كه
زير شانه هايش ديده مى شد و گفت : (خدايا! از كار (خالد بن وليد) نزد تو بيزارى مى
جويم .)
يعقوبى مى نويسد: در همان روز بود كه رسول خدا به (على ) گفت : (پدر و
مادرم فداى تو باد.) (316)
غزوه حنين و هوازن
شوال سال هشتم : پس از انتشار
خبر فتح مكه ، قبيله (هوازن ) به فرماندهى (مالك بن عوف نصرى ) كه مردى سى ساله بود
با زنان و فرزندان و اءغنام و اءحشام و اءموال خويش براى جنگ با رسول خدا صلى الله
عليه و آله حركت كردند و در (اءوطاس ) فرود آمدند.
(9/6)
(دريد بن صمه
) كه پيرى فرتوت بود و او را براى استفاده از تجاربش همراه برده بودند، به (مالك
) گفت : چرا مردم را با اموال و زنان و فرزندان كوچانده اى ؟ گفت : خانواده هر كس
را پشت سر وى قرار دادم تا ناچار براى حفظ آن ها بجنگد و از مال و خانواده خويش
دفاع كند. (دريد) گفت : اگر جنگ به نفع تو باشد جز از نيزه و شمشير مردان بهره مند
نخواهى بود و اگر جنگ بر زيان تو برگزار شود به رسوايى اسير شدن زن و فرزند و از
دست رفتن مال گرفتار خواهى شد، پس اينان را به جايشان بازگردان ، آنگاه به كمك
مردان اسب سوار با مسلمانان جنگ كن تا اگر جنگ را باختى دارايى و خانواده ات در
امان باشند. (مالك ) گفت : به خدا قسم : چنين كارى نخواهم كرد، تو پير شده اى و
عقلت هم فرتوت شده است ، اى گروه (هوازن ) يا فرمان مرا ببريد يا بر اين شمشير تكيه
مى كنم تا از پشتم به در آيد. گفتند: همگى به فرمان توايم . گفت : هرگاه مسلمانان
را ديديد غلافهاى شمشيرها را بشكنيد و يكباره و همداستان حمله كنيد.
دستور
تحقيق
رسول خدا صلى الله عليه و آله با خبر يافتن از (هوازن )، (عبدالله بن ابى
حدرد اسلمى ) (317) را فرستاد تا ناشناس در ميان آنان وارد شود و گفتگوى آنان را
بشنود و پس از بررسى كامل بازگردد. (عبدالله ) رفت و پس از تحقيق كافى نزد رسول خدا
باز آمد و درستى و صحت گزارشى را كه رسيده بود به عرض رسانيد.
تصميم
حركت
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، پس از روشن شدن مطلب تصميم گرفت و از
(صفوان بن اميه ) كه امان يافته بود و هنوز مشرك بود، صد زره با ديگر وسايل آن
عاريه گرفت و ضامن شد كه پس از خاتمه جنگ آنها را سالم به وى باز دهد.
حركت به
سوى حنين
(9/7)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله براى دفع (هوازن ) با دوازده هزار سپاهى رهسپار شد، مقريزى مى
نويسد: مردانى بى دين از مكه همراه رسول خدا نيز بودند و نگران بودند كه در اين جنگ
كه پيروز مى شود و نظرى جز رعايت احتياط و به دست آوردن غنيمت نداشتند، از جمله
(ابوسفيان بن حرب ) و پسرش (معاويه ) كه (ازلام ) را در جعبه تير خود همراه داشت و
به دنبال سپاه حركت مى كرد و هرگاه سپرى يا نيزه اى يا چيز ديگرى مى افتاد، مى ديد
جمع آورى مى كرد و بر شتر مى گذاشت .
ذات اءنواط
(حارث بن مالك ) مى گويد:
كافران قريش را درخت سبز بزرگى بود كه آن را (ذات اءنواط) مى گفتند و هر سال به
زيارت آن مى رفتند اسلحه خود را بر آن مى آويختند و آنجا قربانى مى كردند. در راه
حنين نيز به درخت سدرى بزرگ برخورديم و به رسول خدا گفتيم : چنان كه مشركان عرب
(ذات اءنواط) دارند، براى ما هم (ذات اءنواط) قرار ده . رسول خدا گفت : الله اكبر!
به خدا قسم همان سخنى را گفتيد كه قوم موسى به موسى گفتند: (براى ما هم بتى قرار ده
چنان كه اينان بتهايى دارند) و موسى در پاسخ آنان گفت : (شما مردم نادانيد)
(318)
اين روش گذشتگان بود كه شما البته به روش آنان مى رويد.(319)
مقدمات
جنگ
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، شب سه شنبه دهم شوال به حنين رسيد، سحرگاهان
سپاهيان اسلام را آماده جنگ ساخت ، از جمله پرچمى از مهاجران به دست (على بن ابى
طالب ) عليه السلام داد، سه پرچم از انصار به دست (حباب بن منذر) و (سعد بن عباده )
و (اسيد بن حضير) و نيز هر طايفه اى را پرچمى بود كه مردى از آن طايفه در دست داشت
و رسول خدا از همان روز حركت (خالد بن وليد) را بر قبيله (سليم ) فرماندهى داد و به
عنوان مقدمه پيش فرستاد.
نوشته اند كه رسول خدا خود بر استر سفيد خود (دلدل )
سوار شده ، دو زره پوشيده و خود بر سر نهاد بود. (320)
هجوم ناگهانى هوازن و
فرار مسلمانان
(9/8)
در تاريكى صبح
بود كه سپاهيان اسلام به وادى (حنين ) سرازير شدند، اما مردان (هوازن ) كه قبلا در
دره ها و تنگناهاى وادى (حنين ) پنهان شده بودند ناگهان بر مسلمانان حمله ور شدند و
بيدرنگ سواران (بنى سليم ) رو به گريز نهادند و ديگران هم به دنبال ايشان گريزان و
پراكنده گشتند و چنان كه خداى متعال در قرآن مجيد خبر داده است ، فراخناى زمين بر
آنها تنگ آمد و هراسان و گريزان پشت به جنگ دادند (321) و جز ده نفر با رسول خدا
كسى باقى نماند: نه نفر از بنى هاشم و (ايمن ) پسر (ام ايمن ) و چون (ايمن ) به
شهادت رسيد، همان نه نفر هاشمى در ميدان جنگ پايدار ماندند، تا فراريات نزد رسول
خدا باز آمدند و يكى پس از ديگرى برگشتند و ديگر بار جنگ به نفع آنان در گرفت
.
رسول اكرم در ميدان جنگ
رسول اكرم صلى الله عليه و آله با گريختن مسلمانان
از ميدان جنگ ، همچنان ثابت قدم بود و مى گفت : (مردم ! كجا مى گريزيد؟ بياييد و
بازگرديد كه منم پيامبر خدا و منم (محمد بن عبدالله ) و به عموى خود (عباس ) كه
آوازى بس بلند داشت ، فرمود: فرياد كن : اى گروه انصار! اى اصحاب درخت خار (322) !
اى اصحاب سوره بقره !).
شماتت مكيان
در موقعى كه بيشتر مسلمانان گريختند،
مردانى از اهل مكه كه همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده بودند، زبان به
شماتت مسلمانان گشودند، از جمله : (ابوسفيان بن حرب ) كه مى گفت : اين فراريان تا
لب دريا مى گريزند و ديگر: (كلدة بن حنبل ) كه هنوز مشرك بود و براى مدتى امان
يافته بود، گفت : امروز جادوگرى باطل شد و ديگر (شيبة بن عثمان ) كه پدرش در جنگ
احد كشته شده بود، مى گفت : امروز خون پدرم را مى گيرم و محمد را مى كشم
...
زنانى كه مردانه مى جنگيدند
(ام عماره ) شمشيرى به دست داشت و از رسول
خدا دفاع مى كرد و مردى از (هوازن ) را كشت و شمشير او را برگرفت .
(323)
(9/9)
(ام سليم )
نيز با خنجرى دست به كار بود، (ام سليط) و (ام حارث ) نيز جهاد مى كردند.
بازگشت
فراريان
با پايدارى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و فريادهاى (عباس بن
عبدالمطلب )، مسلمانان يكى پس از ديگرى باز مى گشتند تا آن كه شماره آنان به صد نفر
رسيد و جنگ ديگر بار درگرفت و رسول خدا گفت : الآن حمى الوطيس . (324) و نيز مى گفت
:
( انا النبى لا كذب
انا ابن عبدالمطلب )
(من پيامبرم دروغ نيست ، من
فرزند عبدالمطلب ام .)
نزول فرشتگان
صريح قرآن مجيد و روايات اسلامى ، آن است
كه : روز (حنين ) فرشتگان خدا براى نصرت مسلمانان فرود آمدند و همدوش آنان به جنگ
پرداختند. (325)
نهى از كشتن زنان و كودكان
رسول خدا صلى الله عليه و آله در
جنگ (حنين ) زنى كشته ديد و چون از او جويا شد، گفتند: زنى است كه (خالد بن وليد)
او را كشته است . پس كسى را فرمود تا خود را به (خالد) برساند و بگويد: رسول خدا تو
را از كشتن كودك يا زن يا مزدور نهى مى كند. (326)
سرانجام هوازن
مردانى از
هوازن كشته شدند از جمله : (ذوالخمار) كه پرچمدار بود و ديگر: (عثمان بن عبدالله )
و همچنين (دريد بن صمه ) و (ابوجرول ) كه پيشاپيش سپاه رجزخوانى مى كرد و با كشته
شدن او به دست على عليه السلام مشركان منهزم شدند و مسلمانان فرارى نيز فراهم
گشتند.
على عليه السلام به تنهايى چهل نفر را كشت (327) و ششهزار از هوازن و
ديگر قبايل ، اسير مسلمانان شدند و باقيمانده نيز گريختند.
اسيران و
غنائم
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود تا ششهزار اسير و بيست و چهار هزار
شتر و بيش از چهل هزار گوسفند و چهار هزار اءوقيه نقره را جمع آورى كنند و (مسعود
بن عمرو غفارى ) را بر غنائم گماشت و سپس غنائم را تقسيم و اسيران را آزاد
فرمود.
شهداى غزوه حنين
(9/10)
1 - ايمن بن
عبيد؛ 2 - يزيد بن زمعه ؛ 3 - سراقة بن حارث ؛ 4 - ابوعامر اشعرى ؛ 5 - زهير بن
عجوه ؛ 6 - زيد بن ربيعه ؛ 7 - سراقة بن ابى حباب ؛ 8 - ابى اللحم غفارى ؛ 9 - مرة
بن سراقة .
شيماء خواهر شيرى رسول خدا
نوشته اند كه رسول خدا در جنگ حنين
فرمود: اگر (بجاد) را ديديد از دست شما بدر نرود، مسلمانان بر وى ظفر يافتند و او
را با خانواده اش اسير كردند، در اين ميان (شيماء) دختر حارث بن عبدالعزى ، خواهر
شيرى رسول خدا را نيز با وى اسير گرفتند و هر چه مى گفت : من خواهر پيامبرم ،
مسلمانان باور نمى داشتند، تا او را نزد رسول خدا آوردند، گفت : من خواهر شيرى
شمايم . رسول خدا از او نشانى خواست ، پس از دادن نشانى ، او را فرمود: يا نزد وى
عزيز و محترم بماند و يا به قبيله اش بازگردد. (شيماء) صورت دوم را برگزيد و نزد
قبيله اش بازگرديد. (328)
سريه (ابوعامر اشعرى ) (329)
شوال سال هشتم : رسول
خدا صلى الله عليه و آله خبر يافت كه دسته اى از فراريان هوازن در (اوطاس ) فراهم
شده اند، پس (ابوعامر اشعرى ) (عموى ابوموسى اشعرى ) را در تعقيب آنان گسيل داشت و
جنگ ميان آنان در گرفت و (ابوعامر) به وسيله تيرى كه گويند: (سلمة بن دريد) از كمان
رها ساخت به شهادت رسيد. (330)
سريه (طفيل بن عمرو دوسى )
شوال سال هفتم :
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله خواست رهسپار طائف شود، (طفيل ) را بر سر (ذى
الكفين ) بت (عمرو بن حممه دوسى ) فرستاد. او بر سر بتخانه رفت و بت را به آتش كشيد
و سپس با چهارصد نفر از قبيله خويش با شتاب راه طائف را در پيش گرفت و به رسول خدا
پيوست و براى مسلمانان دبابه و منجنيق آورد. (331)
سريه (ابوسفيان ) بر سر
طائف
(9/11)
بعد از فتح
حنين : عده اى از مشركان ، پس از جنگ حنين به (طائف ) گريختند، از جمله قبيله (ثقيف
) كه رسول خدا صلى الله عليه و آله (ابوسفيان ) را بر سر آنان فرستاد، اما
(ابوسفيان ) از قبيله ثقيف هزيمت يافت و نزد رسول خدا باز آمد. رسول خدا خود رهسپار
طائف گشت . (332)
سريه (امير مؤ منان على بن ابى طالب )
براى شكستن بتها در
طائف : رسول خدا صلى الله عليه و آله در ايام محاصره طائف ، على عليه السلام را با
سپاهى فرستاد كه بر بت پرستان حمله برد و بتها را بشكند. على رهسپار شد و با سپاه
انبوه خشعم روبرو گشت و ميان آنان جنگ در گرفت . مردى از دشمن به نام (شهاب )
هماورد خواست و چون كسى داوطلب نشد، خود به جنگ وى بيرون شتافت و او را كشت و پس از
شكستن بتها به طائف نزد رسول خدا بازگشت . رسول خدا با رسيدن وى تكبير گفت و مدتى
با وى در خلوت نشست .
يك داستان عبرت انگيز
هنگام رفتن به (جعرانه )، (ابورهم
غفارى ) كه نعلين درشتى در پاى داشت و شترش پهلوى شتر رسول خدا صلى الله عليه و آله
حركت مى كرد، كنار نعلين او ساق پاى آن حضرت را آزرده ساخت . رسول خدا گفت : پاى
مرا به درد آورى . آنگاه تازيانه اى بر پاى (ابورهم ) زد و فرمود: پاى خود را عقب
ببر.
(ابورهم ) مى گويد: بسيار نگران شدم كه مبادا درباره آيه اى نازل شود و چون
به (جعرانه ) رسيديم ، رسول خدا مرا احضار فرمود و گفت : پاى مرا به درد آوردى و
تازيانه بر پاى تو زدم ، اكنون اين گوسفندان را بگير و از من راضى شو. (ابورهم ) مى
گويد: رضاى او نزد من از دنيا و آنچه در آن است بهتر بود. (333)
سراقة بن
مالك
(9/12)
(سراقة بن
مالك ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و نوشته اى را كه از موقع هجرت در دست
داشت ، بلند كرد و گفت : منم (سراقه ) و اين نوشته اى است كه در دست دارم . رسول
خدا گفت : امروز روز وفا و نيكى است ، (سراقه ) نزديك آمد و اسلام آورد و از رسول
خدا پرسيد كه اگر شتران گمشده اى را از حوضى كه براى شتران خود پر آب كرده ام ، آب
دهم اجرى خواهد داشت ؟ رسول خدا گفت : آرى ، براى هر جگر تشنه اى اجرى است .
(334)
غزوه طائف
شوال سال هفتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از فراغت
از كار (حنين ) از راه (نخله يمانيه ) كه در سرزمين (ليه ) واقع است به قصد طائف
رهسپار شد و در سر منزل آخر مسجدى بنا كرد و در آن جا نماز خواند و در (ليه ) برج
(مالك بن عوف ) را در هم كوبيد و نزديك طائف فرود آمد و در آن جا اردو زد. مسلمانان
با تيرباران دشمن مواجه گشتند و با اين كه بيست روز اهل طائف را در محاصره داشتند،
نتوانستند وارد شهر شوند و آن جا را فتح كنند. در اين غزوه جمعى از مسلمانان به
شهادت رسيدند.
بردگان مسلمان
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر برده اى
از اهل طائف ، نزد ما بيايد آزاد است و در نتيجه بيش از ده غلام نزد مسلمانان آمدند
و آزاد شدند و سرپرستى آنان در عهده مسلمانان قرار گرفت . (335)
شهداى غزوه
طائف
1 - ثعلبة بن زيد؛ 2 - ثابت بن ثعلبه ؛ 3 - جليحة بن عبدالله ؛ 4 - حارث بن
سهل ، 5 - رقيم بن ثابت ؛ 6 - سائب بن حارث ؛ 7 - سعيد بن سعيد؛ 8 - عبدالله بن ابى
اميه ؛ 9 - عبدالله بن حارث ؛ 10 - عبدالله بن عامر؛ 11 - عبدالله بن عبدالله ؛ 12
- عرفطة بن جناب (336) ؛ 13 - منذر بن عباد؛ 14 - منذر بن عبدالله .
اسلام مالك
بن عوف نصرى
(9/13)
نوشته اند كه
رسول خدا صلى الله عليه و آله از فرستادگان (هوازن ) پرسيد كه (مالك بن عوف ) كجاست
؟ گفتند: در طائف با قبيله (ثقيف ) است . فرمود: (به او بگوييد كه اگر مسلمانان نزد
من بيايد، اموال و كسان او را به او پس مى دهم و صد شتر هم به او مى بخشم
).
(مالك ) هم پنهان از (بنى ثقيف ) شبانه از ميان آنها گريخت و نزد رسول خدا
آمد و اموال و كسان خود را گرفت و صد شتر هم جايزه دريافت داشت و اسلام آورد، آنگاه
در مقابل (ثقيف ) ايستاد و كار را بر آنان تنگ كرد.
تقسيم غنائم حنين
پس از
آزادى اسيران (هوازن ) يا پيش از آن ، تقسيم غنائم حنين و اموال (هوازن ) پيش آمد،
مردم به رسول خدا صلى الله عليه و آله هجوم آوردند و گفتند: اى رسول خدا! غنيمتها و
شتران و گوسفندان را قسمت فرما، و چنان اطراف رسول خدا را احاطه كردند كه ناچار به
درختى تكيه داد و عبا از دوش وى ربوده شد. پس فرمود: (اى مردم ! عباى مرا پس
بدهيد، به خدا قسم كه اگر شما را به شماره درختان (تهامه ) گوسفند و شتر باشد، همه
را بر شما قسمت مى كنم و در من بخلى و ترسى و دروغى نخواهيد يافت .) سپس پهلوى شتر
ايستاد و پاره اى كرك از كوهان شتر ميان دو انگشت خود برگرفت و آن را بلند كرد و
گفت : (اى مردم ! به خدا قسم از كه از غنائم شما و از اين پاره كرك جز خمس آن حقى
ندارم و خمس هم به شما داده مى شود، پس حتى نخ و سوزن را هم بياوريد كه خيانت در
غنيمت ، روز قيامت براى خيانتكار ننگ و آتش و بدنامى است .)
بعضى اين گفتار را
شنيدند و پذيرفتند و آنچه در نزدشان از غنائم بود، اگر چه چندان ارزشى هم نداشت آن
را در ميان غنائم انداختند.(337)
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، در تقسيم غنائم
(حنين ) از (مؤ لفة قلوبهم ) يعنى : (دلجويى شدگان ) شروع كرد و هر چند مشرك يا
منافق يا مردد ميان كفر و ايمان بودند، به آنان سهمهاى كلان مرحمت فرمود.
(338)
(9/14)
نوشته اند كه
رسول خدا صلى الله عليه و آله تمام اين بخششها را از خمس غنائم داد، سپس (زيد بن
ثابت ) را فرمود تا مردم را سرشمارى كند و غنائم را نيز حساب كند. بعد آنها را
تقسيم فرمود، به هر مردى چهار شتر و چهل گوسفند رسيد و هر كس اسبى داشت دوازده شتر
و صد و بيست گوسفند گرفت . (339)
خرده گيرى كوته نظران
1 - نوشته اند كه مردى
از اصحاب گفت : اى رسول خدا! (عيينه ) و (اقرع ) را صد در صد مى دهى و (جعيل بن
سراقه ) را بى نصيب مى گذارى ! رسول خدا فرمود: از آن دو دلجويى كردم تا اسلام
آورند و (جعيل ) را به اسلامش حواله دادم .
2 - مردى از بنى تميم در حالى كه
رسول خدا صلى الله عليه و آله مشغول غنائم بود بر سر وى ايستاد و گفت : (نديدم كه
عدالت كنى ). رسول خدا در خشم شد و گفت : (واى بر تو، اگر عدالت نزد من نباشد نزد
كه خواهد بود؟) و چون يكى از اصحاب خواست او را بكشد، رسول خدا فرمود: او را به خود
واگذار...
3 - چون رسول خدا صلى الله عليه و آله به مردانى از قريش و ديگر قبايل
عرب بخششهايى فرمود و از اين بابت چيزى به انصار نداد، (حسان بن ثابت ) به خشم آمد
و در گله مندى از اين كار رسول خدا قصيده اى گفت .
4 - علاوه بر آنچه حسان گفت ،
در ميان انصار سخنان گله آميز و نامناسبى درباره تقسيم غنائم گفته مى شد. رسول خدا
صلى الله عليه و آله دستور فرمود تا انصار فراهم آمدند، آنگاه براى آنان سخن گفت و
چنان آنان را تحت تاءثير قرار داد كه همگى گريستند و گفتند: ما به همين كه رسول خدا
همراه ما به مدينه بازگردد خشنود و سرافرازيم . (340)
عمره رسول خدا صلى الله
عليه و آله
رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از كار تقسيم غنائم حنين و آزاد
كردن اسيران هوازن در جعرانه ، دوازده روز به پايان ماه ذى قعده ، رهسپار مكه شد و
طواف و سعى انجام داد و سر تراشيد و همان شب به جعرانه بازگشت . (341)
بازگشت
رسول خدا به مدينه
(9/15)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله ، پس از انجام عمره در روز پنجشنبه از راه سرف و مرالظهران رهسپار
مدينه شد و در روز بيست و هفتم ذى قعده وارد مدينه گشت و پيش از آن ، دو نفر به
نامهاى (حارث بن اوس ) و (معاذ بن اوس ) مژده فتح حنين را به مدينه برده
بودند.
اسلام كعب بن زهير
(زهير بن اءبى سلمى ) از فحول شعراى جاهليت بود كه
يك سال پيش از بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله درگذشت . وى دو پسر به نامهاى
(بجير) و (كعب ) داشت كه آن دو نيز از شعراى بزرگ اسلام به شمار مى رفتند. (بجير)
روزى با برادرش كعب بيرون رفت و به برادرش گفت : در اين جا بمان تا من نزد اين
مرد (يعنى : رسول خدا) بروم و ببينم چه مى گويد. كعب همان جا ماند و بجير نزد رسول
خدا آمد و چون اسلام را بر وى عرضه داشت مسلمان شد، هنگامى كه خبر اسلام وى به كعب
رسيد، اشعارى در ملامت وى گفت و براى او فرستاد، بجير آن اشعار را به رسول خدا عرضه
داشت . رسول خدا فرمود: (هر كه كعب را بيابد او را بكشد.)
بجير به برادرش كعب
نوشت : اگر به زندگى خود علاقه مند هستى ، بهترين راه اين است كه نزد محمد بازآيى و
توبه كنى ، چه هر كس بر وى درآيد و اسلام آورد در امان است .
كعب هم قصيده اى در
مديحه رسول خدا گفت و راه مدينه در پيش گرفت و به طور ناشناس دست در دست رسول خدا
نهاد و گفت : اى رسول خدا! كعب بن زهير آمده است كه توبه كند و اسلام آورد تا او را
امان دهى ، اگر نزد تو آيد توبه اش را قبول مى كنى ؟ فرمود: آرى ، گفت : من خود كعب
بن زهيرم . سپس قصيده معروف خود را كه مبنى بر عذرخواهى و بخشش بود براى رسول خدا
خواند و رسول خدا برده اى به او داد (342) كه آن برده تا زمان خلفا باقى بود و
معاويه آن را از اولاد كعب خريد و بعد خلفا آن را در روزهاى عيد بر تن مى كردند.
(343)
ديگر وقايع سال هشتم
(9/16)
1 - پيش از
فتح مكه ، رسول خدا صلى الله عليه و آله (علاء بن حضرمى ) را نزد (منذر بن ساوى
عبدى ) پادشاه بحرين فرستاد و منذر اسلام آورد و مسلمانى پسنديده شد.
2 - در ذى
حجه سال هشتم بود كه ابراهيم ، فرزند رسول خدا از (ماريه ) كنيز مصرى تولد يافت .
(344)
3 - در سال هشتم هجرت ، زينب دختر بزرگ رسول خدا در مدينه وفات يافت .
(345)
سال نهم هجرت (346)
رسول خدا صلى الله عليه و آله در اول محرم سال نهم
، كسانى را براى گرفتن زكات از قبايل مختلف بيرون فرستاد:
1 - بريدة بن حصيب ؛ 2
- عباد بن بشر؛ 3 - عمرو بن عاص ؛ 4 - ضحاك بن سفيان كلابى ؛ 5 - بسر بن سفيان ؛ 6
- عبدالله بن لتبيه ؛ 7 - مردى از بنى سعد هذيم ، براى گرفتن زكاتهاى قبيله بنى
سعد. (347)
سريه (عيينة بن حصن فزارى )
محرم سال نهم : رسول خدا صلى الله
عليه و آله براى تحويل گرفتن زكاتهاى (بنى كعب ) (طايفه اى از خزاعه )، (بسر بن
سفيان ) را فرستاد، اما بنى تميم كه در مجاورت خزاعيها زندگى مى كردند، به آنان
گفتند: مال خود را بى جهت به آنان ندهيد و شمشيرها را از نيام كشيدند و (بسر) را از
تحويل گرفتن زكات مانع شدند. ناچار (بسر) به مدينه آمد و پيش آمد را به رسول خدا
گزارش داد. رسول خدا (عيينه ) را با پنجاه سوار بر سر آنان فرستاد، وى عده اى از
آنان را اسير گرفت و به مدينه آورد، چند تن از بزرگان بنى تميم از جمله (عطارد بن
حاجب ) در پى اسيران رفتند و بر در خانه رسول خدا ايستادند و فرياد كردند: اى محمد!
پيش ما بيا، رسول خدا از خانه بيرون آمد و (عطارد بن حاجب ) از طرف فرستادگان بنى
تميم سخن گفت و سپس رسول خدا اسيرانشان را به آنان باز داد.
سريه (ضحاك بن سفيان
كلابى )
(9/17)
ربيع الاول
سال نهم : رسول خدا صلى الله عليه و آله سريه اى به فرماندهى (ضحاك ) بر سر طايفه
(قرطاء) فرستاد و چون اين طايفه از قبول اسلام امتناع ورزيدند، جنگ درگرفت و دشمن
هزيمت يافت . (348)
اسارت (ثمامة بن اءثال حنفى )
سپاهيانى به عنوان سريه به
فرمان رسول خدا صلى الله عليه و آله بيرون رفتند و مردى از (بنى حنيفه ) را بى آن
كه او را بشناسند، اسير گرفتند و نزد رسول خدا آوردند، فرمود: (مى دانيد كه را اسير
گرفته ايد؟ اين (ثمامه بن اءثال حنفى ) است ، با وى به نيكى رفتار كنيد). سپس
فرمود: (هر غذايى داريد فراهم سازيد و نزد وى فرستيد)، اما اين همه بزرگوارى در
ثمامه اثر نمى كرد و هرگاه رسول خدا بر وى مى گذشت و مى گفت : ثمامه اسلام بياور.
در پاسخ مى گفت : بس كن اى محمد...
با اين حال رسول خدا دستور داد تا او را آزاد
كردند، او پس از آزادى به بقيع رفت و خود را نيك شستشو داد و سپس نزد رسول خدا آمد
و اسلام آورد. چون وى اسلام آورد، به رسول خدا گفت : تو را از همه كس بيش دشمن مى
داشتم ، اما اكنون تو را از همه كس بيش دوست مى دارم ، آن گاه براى انجام عمره به
مكه رفت و نخستين كسى بود كه با لبيك گفتن وارد وادى مكه شد.
سريه (علقمة بن
مجزز مدلجى )
(9/18)
ربيع الآخر
سال نهم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (علقمه ) را با سيصد نفر فرستاد تا بر
مردمى از حبشه كه در كشتيهايى به چشم مردم شعيبه (اهل جده ) آمده بودند حمله برد،
وى تا جزيره اى در ميان دريا پيش رفت ، اما دشمن گريخت و جنگى پيش نيامد. به
هنگام بازگشت ، چون جمعى شتاب داشتند كه به مدينه بروند (عبدالله بن حذافه ) را بر
اصحاب سريه امارت داد. عبدالله كه اهل مزاح بود در يكى از منازل براى گرم شدن
افراد، آتش افروخت ، آنگاه به اصحاب خود گفت : مگر نه آن است كه بايد شما از من
اطاعت كنيد؟ گفتند: چرا. گفت : پس به شما دستور مى دهم كه همه داخل اين آتش شويد.
چون ديد كه بعضى از اصحاب او، خود را آماده فرمانبرى مى كنند، گفت : بنشينيد كه من
مى خواستم با شما بخندم و شوخى كنم .
قصه عبدالله را به رسول خدا صلى الله عليه
و آله گفتند. رسول خدا فرمود: ( من امركم (منهم ) بمعصية فلا تطيعوه . ) (هركس از
فرماندهان شما، شما را به گناه دستور داد، از او اطاعت نكنيد.) (349)
سريه (على
بن ابى طالب ) عليه السلام
ربيع الآخر سال نهم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ،
(على بن ابى طالب ) عليه السلام را با صد و پنجاه سوار، بر سر قبيله (طيى ء) براى
ويران كردن بتخانه (فلس ) فرستاد. بامدادان بر محله خاندان (حاتم طائى ) حمله بردند
و بت و بتخانه را ويران ساختند و شتر و گوسفند و اسيران فراوان گرفتند و در مخزن
فلس ، سه شمشير و سه زره به دست آوردند.
على عليه السلام ، در منزل (ركك )
غنيمتها را بعد از جدا كردن خمس قسمت كرد.
سريه (عكاشة بن محصن اءسدى
)
ربيع الآخر سال نهم : سپس سريه (عكاشه ) به جناب ، سرزمين قبايل (عذره ) و
(بلى ) در ماه ربيع الآخر سال نهم هجرت روى داد. (350)
غزوه تبوك
(9/19)
رجب سال نهم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر يافت كه دولت روم ، سپاه عظيمى فراهم كرده و
(هرقل ) جيره يك سال سپاهيان خود را پرداخته و آنان را آماده جنگ با مسلمانان ساخته
و پيشاهنگان خود را تا (بلقاء) پيش فرستاده است .
رسول خدا صلى الله عليه و آله
مردم را براى جنگ با روميان فراخواند. (351)
فصل تابستان و گرمى هوا و رسيدن
ميوه ها و آسايش در سايه درختان از طرفى و دورى راه و نگرانى از سپاه انبوه دولت
روم از طرفى ديگر، كار اين بسيج را دشوار ساخته بود.
رسول خدا صلى الله عليه و
آله در اين غزوه از همان آغاز كار، مقصد را آشكار ساخت تا مردم براى پيمودن راهى
دور و انجام كارى دشوار و جنگ با دشمنى زورمند آماده شوند. (352)
جد بن قيس
منافق
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، به (جد بن قيس ) (يكى از مردان بنى سلمه )
گفت : (امسال مى توانى خود را براى جنگ با روميان آماده كنى ؟). گفت : اى رسول خدا!
اذنم ده تا در مدينه بمانم و مرا به فتنه مينداز (و گرفتار گناهم مساز)، زيرا مردان
قبيله مى دانند كه هيچ مردى ، به زن پرستى و زن دوستى من نيست و مى ترسم كه اگر
زنان رومى را ببينم شكيبايى نكنم . رسول خدا صص از وى روى گرداند و گفت : (تو را
اذن دادم كه بمانى ) و درباره همين (جد بن قيس ) آيه 49 سوره توبه نازل گشت .
(353)
منافقان كارشكن
مردمى از منافقان مدينه ، از باب كارشكنى و بر اثر شك و
ترديدى كه در كار رسول خدا داشتند و از نظر بى رغبتى در كار جهاد مى گفتند: در اين
گرما به جنگ نرويد و اين فصل براى جنگ مناسب نيست و درباره ايشان ، آيه نازل گشت
:
(و گفتند: در گرما رهسپار جنگ نشويد. بگو: حرارت آتش دوزخ بسيار بيشتر است اگر
مى فهميدند، پس بايد به سزاى آنچه مى كرده اند، كم بخندند و بسيار بگريند.)
(354)
گريه كنندگان
(9/20)
هفت نفر از
انصار و ديگران كه مردمى نيازمند بودند، از رسول خدا وسيله سوارى و توشه سفر
خواستند تا در كار جهاد شركت مى كنند و چون رسول خدا وسيله اى نداشت كه به آنان
بدهد، گريان و اسفناك از نزد وى بيرون رفتند، اين جماعت را (بكائين ) گويند و اسامى
آنها بدين قرار است :
1 - سالم بن عمير؛ 2 - علبة بن ريد؛ 3 - اءبوليلى ؛ 4 -
عمرو بن حمام ؛ 5 - عبدالله بن مغفل ؛ 6 - هرمى بن عبدالله ؛ 7 - عرباض بن ساريه .
(آيه 92 سوره توبه در همين باره نازل گشت .)
باديه نشينان بهانه جو
مردمى از
اعراب باديه نشين ، نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و عذر و بهانه آوردند
تا آنان را اذن دهد كه در اين سفر همراهى نكنند، پس آيه 90 از سوره توبه درباره
ايشان نزول يافت .
توانگران بهانه جو
گروهى از توانگران ، نزد رسول خدا صلى
الله عليه و آله آمدند و مرخصى خواستند و گفتند: بگذار ما هم با ماندگان باشيم
.
خداى متعال فرمود: (خشنود شدند كه همراه بازماندگان باشند.) (توبه / 87)؛ رسول
خدا به آنان اذن داد و خداى متعال فرمود: (خدا تو را بخشيد، چرا به آنان اذن دادى
؟) (توبه / 43(355) ).
هزينه جنگ
براى تاءمين هزينه تجهيز سى هزار سپاهى ،
لازم بود كه توانگران مسلمان ، كمك مالى دهند، اين كار را با كمال شوق و اخلاص
انجام دادند، نه تنها توانگران بلكه نيازمندانشان نيز در حدود قدرت ، چيزى تقديم
داشتند، چنان كه (علبة بن زيد حارثى ) يك صاع خرما آورد و تقديم داشت و مسلمان
ديگرى از ثروتمندان ، هميان پول نقره اش را در اختيار گذاشت . منافقان هم در اين جا
بيكار ننشستند و سخنان نفاق آميز بر زبان مى راندند و آنان را مسخره مى كردند و
درباره اين منافقان ، آيات 79 و 80 از سوره توبه نزول يافت . (356)
فرستادگان
رسول خدا صلى الله عليه و آله
(9/21)
رسول خدا صلى
الله عليه و آله عده اى را فراخواند تا به سوى قبايلشان روند و آنان را براى جهاد
آماده سازند. اسامى فرستادگان از اين قرار است :
1 - بريدة بن حصيب ؛ 2 - ابورهم
غفارى ؛ 3 - ابوواقد ليثى ؛ 4 - اءبوجعده ضمرى ؛ 5 - رافع بن مكيث ؛ 6 - نعيم بن
مسعود؛ 7 - بديل بن ورقاء؛ 8 - عمرو بن سالم ؛ 9 - بسر بن سفيان ؛ 10 - عباس بن
مرداس . (357)
جانشين رسول خدا در مدينه
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (على
) عليه السلام را در مدينه جانشين گذاشت و به او گفت : (مدينه را جز ماندن من يا تو
شايسته نيست )، زيرا ممكن است كه در نبودن من ، آن هم با دورى راه ، دشمنان فراهم
شوند و بر مدينه بتازند و پيش آمدى ناگوار و جبران ناپذير روى دهد.
حديث
منزلت
هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (على ) عليه السلام را در مدينه
جانشين گذاشت و خود رهسپار تبوك شد، منافقان به بدگويى على پرداختند و گفتند: رسول
خدا از على افسرده خاطر گشته و او را با خود نبرده و در مدينه گذاشته است ! چون اين
سخنان به گوش على رسيد از مدينه به دنبال رسول خدا شتافت و به او پيوست و گفت :
منافقان مى گويند كه از من گران خاطر شده اى و به همين جهت مرا در مدينه گذاشته اى
! رسول خدا به او فرمود: (برادرم ! به جاى خويش بازگرد كه مدينه را جز من يا تو كسى
شايسته نيست و تويى جانشين من در خاندان من و محل هجرت من و عشيره من ).
(358)
آنگاه جمله اى را به على گفت كه همگان بر نقل آن همداستانند: (اى على !
مگر خشنود نيستى كه نسبت به من همان مقام و منزلت را داشته باشى كه (هارون ) نسبت
به (موسى ) داشت ، جز آن كه پس از من پيامبرى نيست )، على عليه السلام به مدينه
بازگشت و رسول خدا صلى الله عليه و آله به سوى مقصد خويش رهسپار شد.
عبدالله بن
ابى و منافقان
(9/22)
نوشته اند كه
(عبدالله بن ابى ) منافق با جمعى از منافقان ، نه تنها با رسول خدا همراهى نكرد،
بلكه گفت : محمد با اين سختى و گرمى و دورى راه به جنگ روميان مى رود و گمان مى كند
كه جنگ با روميان بازيچه است ، به خدا سوگند: مى بينم كه فردا يارانش اسير و دستگير
شوند. (359)
عده و عده مسلمانان در غزوه تبوك
نوشته اند كه شماره مسلمانان در
جنگ تبوك به سى هزار نفر رسيد و ده هزار اسب و دوازده هزار شتر داشتند، برخى هم عده
مسلمانان را چهل هزار و بعضى ديگر هفتاد هزار گفته اند.
(360)
next
page
fehrest page
back page
(9/23)
fehrest page
back page
اءبوخيثمه
(ابوخيثمه
) از كسانى بود كه در حسن عقيده چند روزى با رسول خدا رهسپار بود، ولى به مدينه
بازگشت و در كنار همسران خود آرميد. او پشيمان گشت و گفت : پيامبر خدا در آفتاب و
گرما رهسپار باشد و (ابوخيثمه ) در سايه اى سرد و خوراكى مهيا و با زنانى زيبا در
مدينه بماند؟ از انصاف به دور است ، سپس به زنان خود گفت : توشه فراهم كنيد و زنان
چنان كردند، آنگاه شتر خود را سوار شد و به راه افتاد و همچنان مى رفت تا در تبوك
به آن حضرت ملحق شد. رسول خدا وى را تحسين كرد و درباره او دعاى خير فرمود.
(361)
همسفران منافق
در غزوه تبوك مردانى منافق نيز همراه رسول خدا صلى الله
عليه و آله رهسپار شده بودند، از جمله : (وديعة بن ثابت )، (جلاس بن سويد)، (مخشى
بن حمير) و (ثعلبة بن حاطب ) كه احيانا سخنان كفرآميز مى گفتند، از جمله اصحاب رسول
خدا در سرزمين حجر از بى آبى شكايت كردند، رسول خدا دعا كرد و ابرى پديد آمد و
بارانى باريد و همه سيراب و شاداب شدند، اصحاب رسول خدا به يكى از منافقان گفتند:
با اين معجزه ديگر چه جاى نفاق و ترديد است ؟ گفت : ابرى رهگذر بود كه بر حسب تصادف
در اين جا باريد. (362)
و نيز چون شتر رسول خدا در بين راه گم شد و اصحاب در
جستجوى او بيرون شدند، يكى از منافقان به نام (زيد بن لصيت ) گفت : مگر محمد نمى
پندارد كه پيامبر است و شما را از آسمان خبر مى دهد، پس چگونه اكنون نمى داند شترش
كجاست ؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله از گفتار زيد خبر داد و گفت : من پيامبرم و
جز آنچه خدا به من تعليم مى دهد چيزى نمى دانم ، اكنون خدا جاى شتر را به من بازگفت
، شتر در فلان دره است و مهارش به درختى گير كرده است ، برويد او را
بياوريد.
(10/1)
به هر حال هر
كدام از منافقان ، سخنى كفرآميز از در نفاق گفتند تا آنجا كه (مخشى بن حمير) گفت :
به خدا قسم ، راضى ام قرار باشد كه هر كدام ما را صد تازيانه بزنند، اما بر اثر اين
گفته هاى شما چيزى از قرآن درباره ما نازل نشود، آنگاه آيات 64 - 66 و 74 از سوره
توبه ايشان نازل گشت .
داستان اءبوذر غفارى
(ابوذر) از كسانى بود كه پس از
گذشتن چند روز از حركت رسول خدا به راه افتاد و در يكى از منازل بين راه به رسول
خدا ملحق شد و رسول خدا درباره وى دعا كرد و چنين گفت : (خدا ابوذر را رحمت كند،
تنها مى رود و تنها مى ميرد و تنها برانگيخته مى شود).
(عبدالله بن مسعود) خود،
اين سخن را در غزوه تبوك درباره ابوذر از رسول خدا شنيد و او به هنگام مرگ (ابوذر)
آنچه رسول خدا درباره اش گفته بود، محقق يافت و براى ديگران بازگفت .
(363)
رسول خدا صلى الله عليه و آله در تبوك
رسول خدا صلى الله عليه و آله با
سى هزار مرد وارد تبوك شد، بيست روز آن جا ماند و (هزقل ) در حمص بود و گزارش نبطى
ها درباره تجمع روميان در شام ، اصلى نداشت .
رسول خدا نمازها را سفرى مى خواند
و از منزل (ذى خشب ) تا روزى كه از تبوك به مدينه بازگشت ، نماز ظهر را تاخير مى
كرد تا هوا سرد مى شد و نماز عصر را هم قدرى زودتر مى خواند و بدين ترتيب ما بين دو
نماز جمع مى كرد. (364) در تبوك و در مراجعت ، چند قضيه پيش آمد كه اكنون به آنها
اشاره مى كنيم :
اهل ايله و جرباء و اءذرح
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله
به تبوك رسيد، (يحنة بن روبه ) حاكم ايله نزد رسول خدا شرفياب شد و از در صلح در
آمد و جزيه پرداخت و نيز مردم جرباء و اءذرح نزد وى آمدند و جزيه پرداختند و رسول
خدا براى آنان امان نامه نوشت .
سريه (خالد بن وليد)
(10/2)
رجب سال نهم :
رسول خدا صلى الله عليه و آله از تبوك (خالد بن وليد) را با چهار صد و بيست سوار بر
سر (اكيدر بن عبدالملك ) كه مردى نصرانى از قبيله (كنده ) و پادشاه (دومة الجندل )
بود فرستاد. خالد با سپاهى كه همراه داشت ، پيش رفت و شبى مهتابى به نزديك قصر وى
رسيد، او را ديد كه با تنى چند از جمله برادرش (حسان ) گاوى را براى شكار تعقيب مى
كنند، در همان حال سپاه اسلام بر وى حمله بردند و برادرش را كشتند و خود او را اسير
گرفتند.
خالد، اءكيدر را امان داد مشروط به آن دومه را براى وى بگشايد و او چنان
كرد، خالد (دومة الجندل ) را گشود و خمش آنچه را به غنيمت گرفته بود جدا كرد و بقيه
را بر سواران بخش كرد و به هر سوار مسلحى پنج شتر غنيمت رسيد.
اصحاب عقبه
در
بازگشت رسول خدا صلى الله عليه و آله از تبوك به مدينه ، منافقانى كه همراه بودند
تصميم گرفتند كه در گردنه ميان تبوك و مدينه (عقبه هرشى ) شبانه رسول خدا را از
بالاى شترش در اندازند تا در ميان دره افتد و كشته شود.
اين عده منافقان را
بيشتر مورخان دوازده نفر گفته اند، اگر چه در تعيين دوازده نفر هم ميان مورخان
اسلامى اختلاف است .
به هر حال ، چون رسول خدا صلى الله عليه و آله نزديك آن
گردنه رسيد، خداى متعال او را از تصميم منافقان با خبر ساخت ، پس به اصحاب خود
فرمود تا از وسط دره عبور كنند و خود از بالاى گردنه رهسپار شد، (عمار بن ياسر) و
(حذيفه بن يمان ) در ركاب وى بودند و منافقانى كه به منظور عملى ساختن مقصود خود به
دنبال وى مى رفتند، مى خواستند دست به كار شوند، رسول خدا به خشم آمد و حذيفه را
فرمود تا آنها را دور كند و چون حذيفه بر آنها حمله برد از ترس آن كه رسوا شوند، با
شتاب خود را به ميان سپاه انداختند.
مقريزى از ابن قتيبه ، اسامى اصحاب عقبه را
بدين ترتيب نقل مى كند:
(10/3)
1 - عبدالله
بن ابى ؛ 2 - سعد بن ابى سرح ؛ 3 - ابوحاضر اعرابى (365) 4 - جلاس بن سويد؛ 5 -
مجمع بن جاريه ؛ 6 - مليح تيمى (366) ؛ 7 - حصين بن نمير؛ 8 - طعيمة بن ابيرق ؛ 9 -
مرة بن ربيع ؛ 10 - ابوعامر راهب (پدر حنظله غسيل الملائكه ). (367)
مسجد
ضرار
پيش از آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله رهسپار تبوك شود، دوازده نفر از
منافقان مسجدى ساختند و منظورى جز ايجاد اختلاف و كارشكنى و زيان رساندن به
مسلمانان نداشتند، پنج نفر از ايشان نزد رسول خدا آمدند و گفتند: ما به نمايندگى
ديگران نزد تو آمده ايم تا در مسجدى كه به خاطر نيازمندان بنا كرده ايم نماز بخوانى
. آن پنج نفر عبارت بودند از: 1 - معتب بن قشير؛ 2 - ثعلبة بن حاطب ؛ 3 - خذام بن
خالد؛ 4 - ابوحبيبة بن الازعر، 5 - نبتل بن حارث .
رسول خدا صلى الله عليه و آله
در پاسخشان گفت : اكنون قصد سفر دارم ، اگر خدا بخواهد پس از بازگشتن خواهم آمد. در
بازگشتن از تبوك به وسيله وحى از قصد بانيان مسجد با خبر شد و بيدرنگ (مالك بن دخشم
) و (معن بن عدى ) با برادرش (عاصم ) را خواست و فرمود: (برويد و اين مسجدى را كه
ستمگران ساخته اند از بيخ و بن بكنيد و بسوزانيد) مالك و معن رفتند و امر رسول خدا
را بيدرنگ اجرا كردند و آيات 107-110 از سوره توبه در اين باره نزول يافت
.
مساجد رسول خدا از مدينه تا تبوك
(10/4)
ابن اسحاق مى
گويد: مسجدهاى رسول خدا صلى الله عليه و آله در ميان مدينه تا تبوك معلوم ، و نام
آنها بدين ترتيب است : 1 - مسجدى در تبوك ؛ 2 - مسجدى در ثنيه مدران ؛ 3 - مسجدى در
ذات الزراب ؛ 4 - مسجدى در اءخضر؛ 5 - مسجدى در ذات الخطمى ؛ 6 - مسجدى در اءلاء؛ 7
- مسجدى در بتراء؛ 8 - مسجدى در شق تاراء؛ 9 - مسجدى در ذوالجيفه ؛ 10 - مسجدى در
صدر حوضى ؛ 11 - مسجدى در حجر؛ 12 - مسجدى در صعيد؛ 13 - مسجدى در وادى القرى ؛ 14
- مسجدى در رقعه ؛ 15 - مسجدى در ذى المروه ؛ 16 - مسجدى در فيفاء؛ 17 - مسجدى در
ذى خشب .
هر يك از اين مساجد در منزلگاهها و مواضع بين مدينه تا تبوك بوده است
.
سه گنهكار خوش عاقبت
علاوه بر آن كه در سفر تبوك ، گروهى از منافقان مدينه
و بهانه جويان اعراب با رسول خدا صلى الله عليه و آله همراهى نكردند و در مدينه
ماندند، سه نفر از مردان با ايمان هم بى هيچ شك و نفاقى و با نداشتن هيچ عذر و
بهانه اى ، توفيق همراهى با رسول خدا را نداشتند و در مدينه ماندند: (كعب بن مالك
)، (مرارة بن ربيع )، و (هلال بن اميه واقفى ) كه از نيكان صحابه رسول خدا بودند،
اما از همراهى با وى كناره گرفتند و در جنگ تبوك همراه مسلمانان بيرون نرفتند، بلكه
به انتظار بازگشتن رسول خدا صلى الله عليه و آله در مدينه ماندند و كارى مانند كار
منافقان مدينه و اعراب اطراف مدينه مرتكب شدند (همان كسانى كه جان خود را از رسول
خدا دريغ داشتند و آسودگى را بر رنج و مشقت جهاد ترجيح دادند و از پيش آمدهاى جنگ
به هراس افتادند، همانان كه خداى متعال در آيه هاى سوره توبه آنها را نكوهش مى كند
و به سختى مورد ملامت و سرزنش قرار مى دهد، پيامبرش را مى فرمايد كه اگر مردند بر
آنها نماز نگزارد و بر گورهايشان نايستد و پس از اين هم همراهى آنان را قبول
نكند).
(10/5)
خدا خوش نداشت
كه از اين سه نفر مؤ من - كه در غياب رسول خدا بشدت از عمل خود پشيمان و حيران شده
بودند - كارى شبيه به كار منافقان سر زند و در پايان كار هم به صريح قرآن مجيد توبه
آنان را پذيرفت .
داستان تخلف از رسول خدا صلى الله عليه و آله و مشكلات و
معاذيرى كه در اين راه براى آنان پيش آمده بود و اعتراف به گناه خويش و صدق گفتار و
اظهار اخلاصشان در نزد رسول خدا كه منتهى به قبول توبه ايشان گشت از زبان خودشان ،
مطابق آنچه مورخان و محدثان اسلامى شرح داده اند، آمده است . (368)
خداى متعال
درباره اين سه نفر اين آيه را نازل كرد:
(و نيز خداى توبه آن سه نفر را كه جا
مانده بودند قبول كرد، اما پس از آن كه زمين با همه فراخى برايشان تنگ آمد، و از
خودشان هم به تنگ آمدند و دانستند كه از خدا جز به خود او پناهى نيست ، آنگاه
خداوند برايشان بازگشت تا توبه كنند، همانا خدا توبه پذير و مهربان است .)
(369)
اما درباره دروغگويان كه نزد رسول خدا بهانه جويى كردند و دروغ گفتند و به
ظاهر آسوده شدند، اين دو آيه را نازل كرد:
(بزودى هنگامى كه نزد آنان بازگشتيد،
براى شما به خدا سوگند مى خورند تا به آنها كار نگيريد، واگذاريدشان كه آنها پليدند
و جايشان - به كيفر آنچه مى كنند - دوزخ است . براى شما سوگند مى خورند تا از آنها
خشنود گرديد با آن كه اگر شما هم از ايشان خشنود شديد، خدا هرگز از مردم فاسق خشنود
نمى شود (370) ).
ديگر حوادث سال نهم هجرت
1 - به گفته مسعودى ، در شعبان سال
نهم ، (ام كلثوم ) دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله در مدينه وفات كرد.
(371)
2 - به گفته مسعودى ، در ذى قعده سال نهم ، (عبدالله بن ابى ) يكى از
منافقان سرشناس مدينه كه مقارن هجرت رسول خدا صلى الله عليه و آله تاج سلطنت او را
آماده مى ساختند، بدرود زندگى گفت و اسلام و مسلمانان از چنان دشمن فتنه انگيزى
آسوده شدند. (372)
(10/6)
3 - سوره
براءت : ذى حجه سال نهم .
ابن اسحاق مى نويسد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ،
پس از بازگشت از غزوه تبوك (ابوبكر) را به عنوان اميرالحاج رهسپار مكه ساخت و هنوز
مشركان به عادت گذشته خود به حج مى آمدند، پس (ابوبكر) و مسلمانان همراه وى از
مدينه به عنوان حج رهسپار مكه شدند، آنگاه سوره براءت در شاءن منافقان و مشركان
نزول يافت و مردم به رسول خدا گفتند: كاش اين آيات را براى (ابوبكر) مى فرستادى تا
بر مردم بخواند. رسول خدا گفت : (جز مردى از خاندان من از طرف من (اين پيام را) نمى
رساند)، پس روز عيد قربان (على بن ابى طالب ) به پا خاست و همان چه را رسول خدا
فرموده بود به مردم اعلام كرد:
(اى مردم ! كافرى وارد بهشت نمى شود و پس از
امسال مشركى نبايد حج گزارد و برهنه اى نبايد پيرامون كعبه طواف كند و هر كس او را
با رسول خدا قرارداد و پيمانى است ، تا پايان مدت ، قرارداد او به قوت خود باقى است
و ديگران هم از امروز تا مدت چهار ماه ، مهلت دارند كه هر گروهى به ماءمن و سرزمين
خود بازگردد، پس از آن كه چهار ماه سپرى شد براى هيچ مشركى ، عهد و پيمانى نخواهد
بود، مگر همانان كه با خدا و رسولش تا مدتى عهد و پيمانى بسته اند، پس نبايد پس از
امسال مشركى حج كند و نبايد برهنه اى پيرامون كعبه طواف كند.) (373)
وفدهاى
عرب
(وفدها) يعنى : هياءتهاى نمايندگى قبايل مختلف عرب براى اظهار اسلام و
انقياد قبايل خويش ، بيشتر در سال نهم هجرت و اءحيانا پيش يا پس از آن ، به حضور
رسول اكرم صلى الله عليه و آله شرفياب مى شدند و اسلام و انقياد قبايل خود را به
عرض مى رساندند و مورد لطف و محبت و عنايت شخصى رسول خدا واقع مى شدند و ما در اين
فصل در حدود گنجايش اين كتاب ، نام هر يك از آن وفدها را مى بريم .
(10/7)
1 - وفد مزينه
: نخستين وفدى كه در رجب سال پنجم بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شد، چهارصد
مرد مضرى از قبيله (مزينه ) بودند و چون رسول خدا به آنان فرمود: (شما هر جا باشيد
مهاجريد، پس به محل خويش بازگرديد)، به محل خويش بازگشتند. (374)
2 - وفد اءسد:
ده مرد از (بنى اءسد بن خزيمه ) در اول سال نهم هجرى نزد رسول خدا آمدند و اسلام
آوردند، از جمله (ضرار بن اءزور) و (طليحة بن خويلد) و (حضرمى بن عامر) كه سخنى منت
آميز گفت و درباره آنان ، آيه 17 سوره حجرات نزول يافت .
3 - وفد تميم : ضمن
سريه (عيينة بن حصن فزارى ) در محرم سال نهم ، به داستان اين وفد اشاره كرديم
.
4 - وفد عبس : نه نفر از (بنى عبس ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و
اسلام آوردند و از (مهاجرين اولين ) شمرده شدند و رسول خدا درباره آنان دعاى خير
كرد.
5 - وفد فزاره : پس از غزوه تبوك ، ده مرد از (بنى فزاره ) از جمله :
(خارجة بن حصن ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و اسلام آوردند و چون به
خشكسالى و قحطى گرفتار آمده بودند، رسول خدا براى ايشان دعا كرد و شش روز باران
آمد.
6 - وفد مره : پس از غزوه تبوك ، سيزده نفر وفد (بنى مره ) به رياست (حارث
بن عوف ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه آمدند و مورد تفقد و مرحمت
قرار گرفتند و چون از خشكسالى و قحطى شكايت كردند، رسول خدا درباره آنان دعاى نزول
باران كرد و بلال را فرمود تا به هر كدام ده اءوقيه و به (حارث ) دوازده اءوقيه
نقره جايزه داد و چون به سرزمين خود بازگشتند ديدند كه به دعاى رسول خدا باران كافى
باريده است . (375)
(10/8)
7 - وفد ثعلبه
: در سال هشتم هجرت ، چهار نفر از (بنى ثعلبه ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله
آمدند و از طرف خود و قبيله شان اظهار اسلام كردند، رسول خدا از آنان پذيرايى كرد و
بلال را فرمود تا به هر كدامشان پنج اءوقيه نقره جايزه داد و سپس به بلاد خويش
بازگشتند.
8 - وفد محارب : در سال دهم (حجة الوداع ) ده مرد از (بنى محارب ) كه
رسول خدا را دشمنى سرسخت تر از آنان نبود، نزد آن حضرت آمدند و گفتند: اسلام (بنى
محارب ) در عهده ما. رسول خدا گفت : (اين دلها در دست خداست ) به آنان جايزه داد و
بازگشتند. (376)
(10/9)
9 - وفد سعد بن بكر: در رجب سال پنجم هجرت (ضمام بن ثعلبه ) كه مردى دلير و دو گيسوى بافته داشت از سوى قبيله (سعد بن بكر) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه آمد و شتر خود را بر در مسجد دستبند زد و سپس به مسجد در آمد در حالى كه رسول خدا در ميان اصحاب نشسته بود. پس چون نزديك رسول خدا رسيد، گفت : كدام يك از شما پسر (عبدالمطلب ) است ؟ رسول خدا گفت : منم ، گفت : محمد؟، گفت : آرى . گفت : من از تو سؤ ال مى كنم و در سؤ الات خود درشتى خواهم كرد، مبادا از اين جهت رنجشى پيدا كنى . رسول خدا گفت : رنجشى پيدا نخواهم كرد. گفت : تو را به خداى تو و خداى پيشينيان و خداى پسينيان قسم مى دهم ، آيا خدا تو را به پيامبرى بر ما فرستاده است ؟ رسول خدا گفت : به خدا كه چنين است . گفت : باز هم تو را به خداى تو و خداى گذشتگان و خداى آيندگان قسم مى دهم ، آيا خدا تو را فرموده است كه ما را بفرمايى تا او را به تنهايى پرستش كنيم و چيزى را شريك وى قرار ندهيم و اين بتها را رها كنيم ؟ رسول خدا گفت : به خدا كه همين طور است . گفت : تو را به خداى تو و كسانى كه پيش از تو زيسته اند و خداى كسانى كه پس از تو خواهند زيست ، آيا خدا تو را فرموده است كه ما روزى پنج بار نماز گزاريم ؟ رسول خدا گفت : به خدا چنين است . سپس فرايض اسلامى را يك يك برشمرد و چون از اين كار فراغت يافت ، گفت : من هم به يگانگى خدا گواهى مى دهم و نيز محمد را پيامبر وى مى شناسم و همه اين فرايض را بدون كم و كاست انجام مى دهم . سپس از نزد رسول خدا رفت و رسول خدا گفت : (اگر اين مرد دو گيسو، راست گفته باشد به بهشت مى رود.)
(10/10)
(ضمام ) نزد
قبيله خويش رفت و آنچه ديده و شنيده بود بازگفت ، لات و عزى را دشنام داد و قبيله
اش را از بت پرستى نجات بخشيد و به اسلام و كتاب آسمانى واداشت ؛ به طورى كه تا شب
آن روز يك مرد يا يك زن نامسلمان در قبيله اش باقى نماند و مسجدها ساختند و بانگ
نماز در دادند، (ابن عباس ) گفت : نماينده قبيله اى برتر و بهتر از (ضمام ) نشنيده
ايم . (377)
10 - وفد بنى كلاب : سيزده مرد از قبيله (بنى كلاب ) از جمله (لبيد
بن ربيعه ) و (جبار بن سلمى ) در سال نهم نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و
اظهار اسلام كردند و گفتند: (ضحاك بن سفيان ) در ميان ما به كتاب خدا و سنتى كه
فرموده بودى عمل كرد و ما را به خدا و رسولش دعوت فرمود و ما هم پذيرفتيم .
11
- وفد رؤ اس بن كلاب : مردى از قبيله (بنى رواس ) به نام (عمرو بن مالك ) نزد رسول
خدا صلى الله عليه و آله آمد و اسلام آورد و سپس نزد قبيله اش بازگشت و آنان را
به اسلام دعوت كرد.
12 - وفد بنى عقيل بن كعب : سه نفر از (بنى عقيل ) نزد رسول
خدا آمدند و اسلام آوردند و با تعهد اسلام و انقياد ديگر افراد قبيله خويش ، با
رسول خدا بيعت كردند رسول خدا سرزمين عقيق (بنى عقيل ) را به آنان داد و براى آنها
سندى نوشت ، ديگر سران اين قبيله (لقيط بن عامر) و (اءبو حرب بن خويلد) و (حصين بن
معلى ) نيز آمدند و اسلام آوردند.
13 - وفد جعدة بن كعب : (رقاد بن عمرو) از سوى
(بنى جعده ) نزد رسول خدا آمد و اسلام آورد و رسول خدا در (فلج ) آب و زمينى به او
داد و براى وى سندى نوشت .
14 - وفد قشيرين كعب : پيش از حجة الوداع و پس از
غزوه (حنين ) چند نفر از (بنى قشير) از جمله (ثور بن عروه ) بر رسول خدا وارد شدند
و اسلام آوردند و رسول خدا به (ثور) قطعه زمينى بخشيد و براى وى سندى نوشت و نيز
(قرة بن هبيره ) را جايزه اى و بردى مرحمت فرمود و او را سرپرست زكاتهاى قبيله قرار
داد. (378)
(10/11)
15 - وفد بنى
بكاء: در سال نهم هجرت نه نفر از طايفه (بنى بكاء). از جمله (معاوية بن ثور) كه در
آن تاريخ مردى صد ساله بود و پسرش (بشر) بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد
شدند و رسول خدا دستور داد تا آنان را در خانه اى منزل دادند و پذيرايى كردند و
آنان را جايزه داد و آنگاه نزد قبيله خويش بازگشتند.
16 - وفد بنى كنانه :
(واثلة بن اءسفع ) از سوى (بنى كنانه ) در سال نهم در موقعى كه رسول خدا براى سفر
تبوك آماده مى شد، به مدينه آمد و به عرض رسانيد كه آمده ام تا به خدا و رسولش
ايمان آورم ، رسول خدا گفت : (پس بر آنچه من دوست دارم و كراهت دارم بيعت كن ).
واثله بيعت كرد و نزد خانواده خويش بازگشت و از اسلام خويش آنان را با خبر ساخت ،
پدرش از قبول اسلام امتناع ورزيد، اما خواهرش اسلام آورد. واثله به مدينه بازگشت و
براى سفر تبوك به رسول خدا ملحق شد و ملازم خدمت او بود.
17 - وفد بنى عبد بن
عدى : مردانى از قبيله (بنى عبد بن عدى ) بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد
شدند و گفتند: اى محمد! ما اهل حرم و ساكن آن و نيرومندترين كسان آن سرزمين هستيم ،
ما نمى خواهيم با تو بجنگيم و اگر جز با قريش جنگ مى كردى ما هم همراه تو مى
جنگيديم ، اما با قريش نمى جنگيم و تو و تبار تو را دوست مى داريم . قرار ما بر آن
كه اگر كسى از ما را به خطا كشتى ، ديه اش را بدهى ، اگر ما هم از اصحاب تو را
كشتيم ، ديه اش را بپردازيم . رسول خدا گفت : آرى و سپس اسلام آوردند.
18 - وفد
اءشجع : در سال (خندق ) صد مرد از قبيله (اءشجع ) به رياست (مسعود بن رخيله ) به
مدينه آمدند و در كوه (سلع ) منزل كردند. رسول خدا نزد آنان رفت و دستور فرمود تا
بارهاى خرما به ايشان دادند. پس گفتند: اى محمد! ما از جنگ با تو و قوم تو به تنگ
آمده ايم و خواستار صلح و متاركه ايم ، پس رسول خدا با آنان صلح كرد و سپس اسلام
آوردند.
(10/12)
19 - وفد
باهله : پس از فتح مكه (مطرف بن كاهن باهلى ) به نمايندگى قبيله خويش نزد رسول خدا
صلى الله عليه و آله رسيد و اسلام آورد و امان نامه اى براى طايفه خود گرفت ، سپس
(نهشل بن مالك ) (از قبيله باهله ) به نمايندگى قبيله خويش نزد رسول خدا صلى الله
عليه و آله آمد و اسلام آورد، رسول خدا براى هر يك از آنها نامه اى نوشت كه احكام و
شرايع اسلام در آن بيان شده بود.
20 - وفد سليم : (قيس بن نشبه سلمى ) كه با
كتابهاى آسمانى آشنا بود از سوى (بنى سليم ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد
و گفت : من فرستاده و نماينده قبيله خويشم و آنان فرمانبردار منند. وى سؤ الاتى
پيرامون وحى الهى از رسول خدا كرد و رسول خدا به تمام آنها پاسخ داد و شرايع اسلام
و واجبات و محرمات را براى وى بيان كرد. (قيس ) گفت : جز به نيكى امر نمى كنى ،
گواهى مى دهم كه تو پيامبر خدايى و رسول خدا او را (حبر بنى سليم ) ناميد. (قيس )
نزد قوم خويش بازگشت و به آنان گفت : درباره محمد، حرف مرا بشنويد و اسلام
آوريد.
در سال هشتم و پيش از فتح ، نهصد يا هزار مرد از قبيله (بنى سليم ) از پى
رسول خدا رهسپار شدند و در (قديد) به او پيوستند و اسلام آوردند و گفتند: ما را در
مقدمه سپاه خود قرار ده ، رسول خدا چنان كرد و در فتح مكه و جنگ حنين و طائف همراه
رسول خدا بودند.
21 - وفد هلال بن عامر: چند نفر از طايفه (بنى هلال ) از جمله
(عبد عوف بن اءصرم ) كه رسول خدا او را (عبدالله ) ناميد، نزد آن حضرت رسيدند و
(زياد بن عبدالله بن مالك ) كه در خانه خود (ميمونه ) فرود آمد جزو آنان بود و رسول
خدا او را با خود به مسجد برد و پس از نماز او را پيش طلبيد و دست بر سر وى كشيد و
تا زنده بود اثر نورانيت آن در روى وى هويدا بود.
(10/13)
22 - وفد بنى
عامر بن صعصعه : مردان (بنى عامر) از جمله (عامر بن طفيل ) و (اءريد بن قيس ) و
(جبار بن سلمى ) نزد رسول خدا رسيدند و عامر در نظر داشت رسول خدا را غافلگير كند و
بكشد. به (اءربد) گفت : هنگامى كه نزد اين مرد رسيديم ، من او را به گفتگو مشغول مى
كنم و در همان حال شمشيرى بر وى فرود آور و او را بكش .
چون نزد رسول خدا
رسيدند، عامر گفت : اى محمد با من خلوت كن و رسول خدا گفت : مگر به خداى يگانه
ايمان آورى . بار ديگر سخن خود را تكرار كرد و منتظر بود كه (اربد) كار خود را
انجام دهد، اما (اربد) چنان شده بود كه نمى توانست سخنى گويد و كارى انجام
دهد.
(عامر) پس از گفتگوى طولانى با رسول خدا، آخرين سخنى كه به آن حضرت گفت ،
اين بود كه : مدينه را از پياده و سواره اى كه بر سرت مى آورم پر خواهم كرد. اين
سخن را گفت و از محضر رسول خدا رفت .
رسول خدا دعا كرد و گفت : (خدايا! شر (عامر
بن طفيل ) - يا شر اين دو يعنى : عامر و اربد - را از سر من دور گردان ، خدايا! بنى
عامر را به اسلام هدايت فرما و اسلام را از عامر بى نياز گردان ).
نوشته اند كه
(عامر بن طفيل ) نرسيده به قبيله خويش گرفتار بيمارى سختى شد و در خانه زنى از سلول
مرد و (اربد) چند روز پس از ورود، با شتر خود به صاعقه آسمانى هلاك شد.
ابن هشام
روايت مى كند كه آيات 8-13 سوره رعد درباره (عامر) و (اربد) نزول يافته است .
(379)
(10/14)
23 - وفد ثقيف
: رسول خدا صلى الله عليه و آله در سال هشتم از طائف به مكه بازگشت و از آنجا
رهسپار مدينه شد، (عروة بن مسعود ثقفى ) در پى حضرت رهسپار شد و پيش از رسيدن رسول
خدا به مدينه شرفياب گشت و اسلام آورد و اجازه خواست كه نزد قبيله خويش باز گردد،
ولى رسول خدا به او گفت : (تو را مى كشند). عروه گفت : آنان مرا دوست دارند و
رهسپار طائف گشت و در مقام دعوت قبيله خود به اسلام بر آمد، ولى آنها (عروه ) را
تيرباران كردند و به شهادت سرافراز گشت . رسول خدا گفت : (مثل عروه در ميان قبيله
اش ، مثل صاحب ياسين است در ميان قومش .)
چند ماه پس از شهادت عروه ، قبيله بنى
ثقيف در مقابل پيشرفت اسلام خود را عاجز يافتند و تصميم گرفتند نمايندگانى به مدينه
براى مذاكره با رسول خدا گسيل دارند. آنها شش نفر بودند:
1 - عبدياليل بن عمرو؛
2 - حكم بن عمرو؛ 3 - شرحبيل بن غيلان ؛ 4 - عثمان بن ابى العاص ؛ 5 - اءوس بن عوف
؛ 6 - نمير بن خرشه .
وفد ثقيف وارد مدينه شد، رسول خدا (خالد بن سعيد) را براى
پذيرايى آنان معين فرمود. نمايندگان ثقيف دو مطلب را به رسول خدا پيشنهاد كردند:
يكى آن كه پس از اسلام ، براى سه سال بتخانه (لات ) را ويران نكند و ديگر آن كه از
نماز خواندن معاف باشند، اما رسول خدا به خواسته هاى آنان تن نداد، سرانجام
نمايندگان ثقيف اسلام آوردند و مسلمان شدند و رسول خدا (عثمان بن اءبى العاص ) را
براى آموختن احكام اسلام و آيات قرآن بر آنان امير ساخت .
نمايندگان ثقيف رهسپار
بلاد خويش گشتند و رسول خدا صلى الله عليه و آله ، (اءبوسفيان بن حرب ) و (مغيرة بن
شعبه ) را براى ويران ساختن بتخانه لات همراه آنان فرستاد و پس از خراب كردن بت و
بتخانه ، اموالى كه متعلق به لات بود جمع آورى شد و به خواهش (اءبومليح ) (فرزند
عروه ) و به دستور رسول خدا، قروض (عروة بن مسعود ثقفى ) و نيز (اءسود بن مسعود)
پرداخت شد.
(10/15)
24 - وفد
عبدالقبس : در سال فتح مكه ، بيست مرد از مردم بحرين ، از جمله جارود و منقذ بن
حيان نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيدند و رسول خدا درباره آنان گفت : (خوش
آمدند، (عبدالقيس ) خوب قبيله اى است . (380) )
آنان ده روز از طرف رسول خدا
پذيرايى شدند و جارود هم كه مرد نصرانى بود به دعوت رسول خدا اسلام آورد و خوب
مسلمانى شد. رسول خدا به آنان جوايزى مرحمت فرمود.
25 - وفد بكر بن وائل : به
همراه اين وفد (بشير بن الخصاصيه )، (عبدالله بن مرثد) و (حسان بن حوط) نيز بودند
كه بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدند. مردى از فرزندان حسان گفت :
(
انا ابن حسان بن حوط و اءبى
رسول بكر كلها الى النبى )
(من فرزند حسان بن حوط
هستم و پدر من فرستاده همه مردم بكر است به سوى پيامبر)
(عبدالله بن اءسود) كه
در (يمامه ) سكونت داشت ، اموال خود را در يمامه فروخت و با همين وفد به مدينه
مهاجرت كرد و رسول خدا براى او از خداوند بركت خواست . (381)
26 - وفد تغلب :
شانزده نفر مرد تغلبى از مسلمانان و نصرانيانى كه بر خود صليب زرين آويخته بودند،
بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدند، رسول خدا با نصرانيان مصالحه كرد كه بر
دين خود باقى بمانند، ولى فرزندان خود را به نصرانيت در نياورند، مسلمانان را هم
جوايزى اعطاء فرمود. (382)
(10/16)
27 - وفد بنى
حنيفه : حدود سيزده تا نوزده مرد از بنى حنيفه ، بر رسول خدا وارد شدند. سرپرستى
اين وفد را (سلمى بن حنظله ) عهده دار بود، آنان (جز مسيلمة بن حبيب كه به نگهدارى
اثاث و شتران گماشته شده بود) در مسجد به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيدند
و بر او درود فرستادند و اسلام آوردند، چون پس از چند روز تصميم به بازگشت گرفتند،
رسول خدا دستور داد، به هر يك پنج اوقيه نقره جايزه دهند و براى (مسيلمة ) كه اثاث
و شتران را نگهدارى كرده بود، نيز فرمود: او مقامى پايين تر از شما ندارد، پس به او
مانند ديگران جايزه مرحمت فرمود، با اين عنايت رسول خدا وجه بر (مسيلمه ) اشتباه شد
و پنداشت كه رسول خدا او را در پيامبرى شريك خود ساخته است ، چون به يمامه بازگشتند
(مسيلمه ) ادعاى پيامبرى كرد و اين واقعه گمراهى بسيارى از مردم را در پى داشت .
(383)
28 - وفد طيى ء: پانزده مرد از قبيله (طيى ء) براى ديدار رسول خدا صلى
الله عليه و آله به مدينه آمدند، سرورى اين گروه را (زيد الخيل بن مهلهل ) به عهده
داشت ، رسول خدا اسلام را بر ايشان عرضه داشت و چون اسلام آوردند به هر يك پنج
اوقيه (384) جايزه داد و به زيدالخيل دوازده و نيم اوقيه و او را به فضل ستود
(زيدالخير) ناميد و سرزمينهاى (فيد) را براى ارتزاق به او واگذار كرد و در اين باره
به او نوشته داد. زيد با قوم خود بازگشت و در بين راه به تب مبتلا گشت و پس از سه
روز درگذشت .
(10/17)
29 - وفد تجيب
: (385) سيزده مرد از مردم تجيب با صدقات واجبه اموال خود نزد رسول خدا صلى الله
عليه و آله آمدند، رسول خدا شاد شد و به آنان خوش آمد گفت و مقام و منزلشان گرامى
داشت و به بلال دستور داد به نيكى از ايشان پذيرايى كند و جايزه دهد، گويند: رسول
خدا بيش از آن كه به ساير وفدها جايزه مى داد به اين وفد مرحمت فرمود، سپس گفت :
آيا كس ديگرى باقى مانده است ؟ گفتند: آرى ، غلامى كه از همه ما كم سن و سالتر است
و او را بر سر بار و بنه خود نهاده ايم ، فرمود: او را بياوريد، غلام آمد و گفت :
همچنان كه حوايج آنان برآوردى ، حاجت مرا نيز برآور، فرمود: چه حاجت دارى ؟ گفت :
از خداوند بخواه مرا بيامرزد و بى نيازى مرا در دلم قرار دهد. رسول خدا همين دعا را
در حق او كرد و بعد دستور داد همانند ديگران به او جايزه دهند و دعاى حضرت درباره
او نيز مستجاب شد.
30 - وفد خولان : (386) در شعبان سال دهم ده نفر از مردم
(خولان ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و گفتند: براى آمدن نزد تو رنج
سفر هموار كرديم ، اكنون به خداوند ايمان مى آوريم و فرستاده او را نيز تصديق مى
كنيم . رسول خدا به آنان وعده ثواب داد و سپس از وضع (عم اءنس ) (نام بت قبيله
خولان ) جويا شد، گفتند: بد است و اگر برگرديم او را در هم مى شكنيم ، زيرا ما از
ناحيه او گول خورديم و در فتنه افتاديم و چون بازگشتند بت را در هم شكستند و به
حلال و حرام خدا گردن نهادند. (387)
(10/18)
31 - وفد جعفى
: قبيله جعفى خورردن گوشت دل را حرام مى دانستند و چون (قيس بن سلمه ) و (سلمة بن
يزيد) (برادران مادرى و فرزندان مليكه ) از سوى قبيله خود نزد رسول خدا آمده و
اسلام آوردند، رسول خدا دستور داد، دل بريان شده اى آوردند و به (سلمة بن يزيد)
داد، سلمه دستش بلرزيد و در عين حال به دستور آن حضرت بخورد، سپس قيس و سلمه گفتند:
اى رسول خدا! مادر ما: مليكه رنجديده را از رنج نجات بخش ، زير او نيازمند را اطعام
مى كرد و بر مسكين شفقت مى آورد، ولى در حالى از دنيا رفت كه دخترك خود را زنده به
گور كرده بود، فرمود: در آتش دوزخ است ، خشمناك برخاستند و گفتند: به خدا قسم : كسى
كه به ما گوشت دل خورانيد و معتقد است مادر ما در آتش دوزخ است شايسته است از او
پيروى نشود، چون برفتند در بين راه به مردى از اصحاب كه شترى از صدقه با خود داشت
برخوردند، مرد را ببستند و شتر را براندند، چون اين خبر به رسول خدا رسيد بر آنها
لعنت فرستاد.
نقل شده است كه (اءبوسبره ) با دو فرزندش (سبره ) و (عزيز) بر
پيامبر گرامى اسلام وارد شدند، رسول خدا از عزيز پرسيد: نام تو چيست ؟ گفت : عزيز،
فرمود: جز خداوندى عزيزى نيست و او را عبدالرحمان ناميد.
(اءبوسبره ) و فرزندانش
اسلام آوردند و رسول خدا آنها را دعا فرموده و وادى (جردان ) را در يمن به او
واگذار كرد. (388)
32 - وفد صداء: (389) در سال هشتم هجرت ، رسول خدا صلى الله
عليه و آله ، (قيس بن سعد) را با چهارصد نفر به ناحيه يمن فرستاد و در وادى قنات
اردو زدند. مردى از صداء از مقصد آنان جويا شد و با شتاب نزد رسول خدا آمد و از آن
حضرت خواست دستور بازگشت سپاه دهد و تعهد كرد قوم خود را به انقياد وادارد، رسول
خدا سپاه را بازگرداند، آنگاه پانزده مرد از مردم صداء نزد آن حضرت آمده اسلام
آوردند و به سرزمين خود بازگشتند و اسلام در بين آنان رواج يافت .
(390)
(10/19)
33 - وفد
مراد: (391) (فروة بن مسيك مرادى ) از ملوك كنده بر رسول خدا صلى الله عليه و آله
وارد شد و از آن حضرت پيروى كرد و به فراگرفتن قرآن و احكام اسلام پرداخت ، رسول
خدا او را دوازده اوقيه جايزه داد و بر شترى برگزيده سوار كرد و حله اى از بافته
عمان بخشيد و او را عامل خود بر قبيله هاى مراد، زبيد و مذحج گردانيد و خالد بن
سعيد بن العاص را همراه او براى دريافت صدقات فرستاد، فروه همچنان عامل صدقات بود
تا رسول خدا صلى الله عليه و آله وفات يافت . (392)
34 - وفد زبيد: ده نفر از
قبيله (بنى زبيد) به رياست (عمرو بن معد يكرب ) به مدينه نزد رسول خدا صلى الله
عليه و آله وارد شدند، (عمرو) با يارانش اسلام آوردند و از آن حضرت جايزه دريافت
داشتند و به سرزمين خويش بازگشتند، چون رسول خدا وفات يافت عمرو مرتد شد و سپس
اسلام آورد و در بسيارى از فتوحات اسلامى عهد خليفه اول و دوم شركت داشت .
(393)
35 - وفدهاى ديگران ، حضور آن حضرت رسيدند كه به علت ضيق مجال و تطويل
كلام از ذكر آنها صرف نظر مى كنيم ، طالبين به كتب تواريخ و سير از جمله ، جلد اول
كتاب (الطبقات الكبرى ) مراجعه كنند.
اين كتاب كه در عين اختصار در تاريخ حيات
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله از مزاياى كم نظيرى برخوردار است ،
متاءسفانه فاقد شرح بعضى از حوادث مهم تاريخى ، مانند حجة الوداع ، واقعه غديرخم و
واقعه وفات و نيز پاره اى از خصوصيات و صفات آن حضرت ، كه در ماءخذ اصلى ما ذكرى به
ميان نيامده ، است كه اميد است در چاپهاى بعدى اين مهم جبران
شود.
fehrest
page
back page
(10/20)
1-
بحارالانوار، ج 15/105.
2- تورات ، سفر پيدايش ، باب 25، آيه 18 و باب 37، آيه
25.
3- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2/27؛ الكامل ، ج 2/21؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج
1/278.
4- در بعضى از منابع كلمه الياس به كسر همزه ، مانند الياس پيامبر ضبط
شده ، ولى ظاهرا اين اشتباه است و چنان كه از كتاب تاج العروس (ماده الس و ياءس )
به دست مى آيد، كلمه الياس در الياس بن مضر از ماده ياءس است و الف و لام آن مانند
الف و لام الفضل است .
5- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/285.
6- به قول ابن اسحاق
، امّا به قول طبرى نام وى (عمرو) بود.
7- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/289.
8-
چه نام عبدمناف (مغيره ) بود.
9- تاريخ يعقوبى ، ج 1/241، چاپ بيروت .
10-
ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/330.
11- بحار، ج 15/553؛ الكامل ج 2/9.
12- كلينى
نيز همين قول را اختيار كرده است (رك : اصول كافى ، ج 1/439).
13- بحار، ج
15/125، اسدالغابه ، ج 1/14.
14- و به قول كلينى ، چهار سال (رك ، اصول كافى ، ج
1/439).
15- اصول كافى ، ج 1/439.
16- مروج الذهب ، ج 2/280.
17- اين سخن
با ولادت رسول اكرم (ص ) در ماه ربيع الاول سازگار نيست .
18- سيرة النبى ، ج
1/172 (به اختصار).
19- امتاع الاسماع ، ص 5.
20- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ص
362.
21- رك : سيرة النبى ، ج 1/177- 178؛ امتاع الاسماع ، ص 6؛ بحارالانوار، ج
15/352 و...
22- مروج الذهب ، ج 2/275 و 285 (چاپ بيروت ).
23- طبقات ابن
سعد، ج 1/116 (چاپ بيروت ).
24- مروج الذهب ، ج 2/275.
25- امتاع الاسماع ، ص
8.
26- مروج الذهب ، ج 2/277-278؛ التنبيه و الاشراف ، ص 179 - ايام فجار چهارم
كه جنگهايى در آن روى داد عبارت است از: يوم نخله ، يوم شمطه ، يوم عبلاء، يوم عكاظ
و يوم الحريره (رك : ايام العرب فى الجاهليّة ، ص 322-341).
27- ترجمه تاريخ
يعقوبى ، ج 1/370.
28- الطبقات الكبرى ، ج 1/128؛ التنبيه و الاشراف ، ص
178.
(11/1)
29- امتاع
الاسماع ، ص 9؛ اما ابن اثير مى گويد كه : همراه عموهاى خويش در جنگ فجار (يوم نخله
) كه از بزرگترين جنگهاى فجار بود، حضور يافت و به آنها تير ميداد و اثاثشان را نگه
مى داشت .
30- الكامل ، ج 2/25 - 26.
31- مروج الذهب ، ج 2/277.
32- مادرش
(فاطمه ) دختر (زائدة بن اصم ) بود.
33- سيرة النبى ، ج 1/203.
34- امتاع
الاسماع ، ص 9؛ التنبيه و الاشراف ، ص 197.
35- سيرة النبى ، ج 1/205.
36-
الكامل ، ج 1/25؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/375.
37- امتاع الاسماع ، ص
9.
38- بعضى (عتيق ) را مقدم بر ابوهاله ذكر كرده اند (اصابه ، ج 4/281).
39-
عابد و عائذ هر دو روايت شده است (اصابه : ماءخذ پيشين ).
40- التنبيه و الاشراف
، ص 200.
41- سيرة النبى ، ج 1/352، 391؛ 4/322.
42- الاصابه ، ج
4/339.
43- اسدالغابه ، ج 5/504.
44- ماءخذ پيشين ، ص 426.
45- به قول ابن
هشام و ابن حزم ، شوهر زينب پيش از رسول خدا (عبيدة بن حارث ) شهيد بدر بوده است .
(سيرة النبى ، 1/297؛ جوامع السيرة ، ص 33.)
46- سيرة النبى ، ج 1/243.
47-
اسدالغابه ، ج 5/465.
48- (ماريّه قبطيّه ) يكى از كنيزان رسول خدا(ص ) بوده كه
(مقوقس ) (پادشاه اسكندريه ) او را به حضرت اهدا كرد و او در سال شانزدهم هجرى در
زمان خلافت عمر وفات سافت . مجموع كنيزان آن حضرت از اين قرار بوده اند: 1 - سلمى
امّرافع 2 - بركة امّايمن 3 - ماريه 4 - ريحانه 5 - ميمونه (بنت سعد) 6 - خضرة 7 -
رضوى . (اسدالغابه ، ج 5/543، الوافى بالوفيات ، ج 1/87 و تنقيح المقال ، ج 3/باب
فصل النساء، ص 82)
49- اصول كافى ، ج 1/457-458
50- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج
1/512.
51- مصباح المتهجد، ص 561.
52- سيرة النبى ، ج 1/209-214؛ به روايت
مسعودى و ابن سعد به چهار نفر از بزرگان قريش بفرمود تا، چهار گوشه آن جامه را
گرفته بلندش كنند (مروج الذهب ، ج 2/279؛ الطبقات الكبرى ، ج
1/146.)
(11/2)
53- سيرة
النبى ، ج 1/264؛ الكامل ، ج 2/37.
54- سيرة النبى ، ج 1/252-254.
55- مروج
الذهب ، ج 2/282.
56- الطبقات الكبرى ، ج 1/193-194.
57- امتاع الاسماع ، ص
15.
58- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/378.
59- ماءخذ پيشين ، ص 379.
60- پيش
از همه خديجه ، سپس به ترتيب على ، زيد بن حارثه ، ابوبكر، ابوذر (ماءخذ قبل ، ص
379).
61- سيرة النبى ، ج 1/269-274.
62- اسدالغابة ، ج 1/278.
63-
بحارالانوار، ج 18/184.
64- اسدالغابة ، ج 2/46.
65- اسدالغابه ، ج
2/46.
66- الاستيعاب ، ذيل اصابه ، ج 1/271.
67- سيرة النّبى ، ج
1/275.
68- سوره شعراء (26) كه آيات انذار عشيره در آن است ، بعد از سوره طه
نازل شده است و سپس به ترتيب سوره هاى نمل ، قصص ، بنى اسرائيل ، هود، يوسف و آنگاه
سوره حجر كه دستور علنى كردن دعوت و مقاومت و مخالفت مشركين در آن واقع است ، نازل
گشته است (رك : ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/390؛ مجمع البيان ، ج 2/467؛ الاتقان ، ج
1/26).
69- در كتاب تاريخ الامم آمده است ، بر كوه (صفا) برآمد.
70- شعراء /
214.
71- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2/62-63.
72- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج
1/379-380.
73- سيرة النبى ، ج 2/17.
74- طبقات ، ج 1/201 (سائب بن صيفى بن
عابد)
75- ماءخذ پيشين ، ص 200(حارث بن قيس بن عدى )
76- در پاسخ اين
پيشنهاد، آيه 47 از سوره سباء نازل شد.
77- فصّلت 1/27.
78- رعد /31.
79-
آيات 9 - 19 از سوره اقراء در اين باب نازل شده است .
80- سيرة النبى ، ج 1/319
- 330.
81- نساء /97 (رك : سيرة النّبى ، ج 2/283؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج
2/385؛ امتاع الاسماع ، ص 20).
82- سيرة النّبى ، ج 1/345.
83- مصباح
الاسرار، ص 28؛ بحارالانوار، ج 18/422، الطبقات الكبرى ، ج 1/206؛ تاريخ الامم ، ج
2/69 - 70.
84- طبقات ، ج 1/20.
85- سيرة النبى ، ج 1/356 - 357؛ اعلام الورى
، ص 55؛ بحارالانوار، ج 18/418.
86- مريم /24 و 25.
(11/3)
87- بدگويان
شما زيان كارانند (سه بار چنين گفت ).
88- سيرة النّبى ، ج 1/336 - 337.
89-
ديوان ابوطالب ، ص 100 - 134 (به نقل از ابن ابى الحديد، ج 14/79.)
90- ترجمه
تاريخ يعقوبى ، ص 389 - 390؛ الطبقات الكبرى ، ج 1/208 - 210؛ سيرة النبى ، ج 1/399
- 400؛ الكامل ، ج 2/61؛ امتاع الاسماع ، ص 26 و...
91- مصباح المتهجد، ص
560.
92- سيرة النبى ، ج 1/397 - 399، الطبقات الكبرى ، ج 1/210 و...
93-
سيرة النبى ، ج 1/400 - 404.
94- مائده /82 - 83؛ قصص /52 - 55 (سيرة النبى ، ج
1/418 - 419).
95- كوثر /1 - 3.
96- امتاع الاسماع ، ص 27؛ اءسدالغابه ، ج
5/439؛ الكامل ، ج 2/63 و...
97- انسان العيون ، ج 1/386؛ اسدالغابه ، ج 5/484 -
485.
98- شرحش بعد از اين خواهد آمد.
99- تاريخ الامم و الملوك ، ج
2/82.
100- سيرة النبى ، ج 1/266.
101- اسراء /1.
102- الطبقات الكبرى ، ج
1/213 - 216؛ سيرة النبى ، ج 2/2 - 7.
103- سيرة النبى ، ج 2/2 - 7؛ امتاع
الاسماع ، ص 28 - 30.
104- مفاتيح الغيب ، ج 5/540 - 546؛ بحارالنوار، ج 18/282
- 410.
105- مفاتح الغيب ، ج 7/779.
106- الطبقات الكبرى ، ج 1/216 - 217؛
امتاع الاسماع ، ص 30 - 31.
107- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/395 - 396.
108-
سيرة النبى ، ج 2/34 - 36؛ تاريخ الامم و الملوك ، ص 2/84 و...
109- سيرة النبى
، ج 2/36-37؛ امتاع الاسماع ، ص 32؛ جوامع السيره ، ص 69.
110- اسامى شركت
كنندگان در بيعت دوم عقبه در صفحه 191 كتاب (تاريخ پيامبر اسلام ) مشروحا آمده است
.
111- اءخرجوا الى منكم اثنى عشر نقيباً ليكونوا على قومهم بما فيهم .
112-
بعضى به جاى رفاعه (ابوالهيثم بن تيهان ) را مى شمارند، چرا كه (كعب بن مالك ) در
اشعار خود مشتمل بر اسامى دوازده نفر، از جمله ابوالهيثم را بدون ذكر رفاعه آورده
است (رك : سيرة النبى ، ج 2/51 - 52.)
(11/4)
113- اءنتم
على قومكم بما فيهم كفلاء ككفالة الحواريين لعيسى بن مريم و اءنا كفيل على قومى
يعنى المسلمين .
114- الطبقات الكبرى ، ج 1/226.
115- سيرة النبى ، ج
2/76.
116- در اين جدول 79 سوره نام برده شده و اگر سوره هاى (84) (109) و (112)
را كه مكى است به آن اضافه كنيم جمعا 82 سوره مى شود و بعضى گفته اند كه سوره هاى
مكى 86 سوره است .
117- سوره (40) در جدول سوره هاى مدنى آمده و مدنى است (در
آينده خواهد آمد) و سوره (112) كه مكى است در اين جا ذكر نشده است .
118- ترجمه
تاريخ يعقوبى ، ج 2/390 - 391.
119- مراصدالاطلاع ، ج 2/508.
120- امتاع
الاسماع ، ص 38.
121- سيرة النبى ، ج 2/95 - 98.
122- سيرة النبى ، ج 2/95 -
98.
123- مصباح المتهجد، ص 553.
124- دلائل الصدق ، ج 2/294، از مستدرك حاكم
، ج 3/5. (با تصريح به اين كه شب هجرت بوده است ).
125- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج
2/398.
126- الطبقات الكبرى ، ج 1/230 - 232.
127- الطبقات الكبرى ، ج 1/230
- 232.
128- سراقة بن مالك از بنى مدلج بود كه در قدير منزل داشت (اسد الغابه ،
ج 2/264).
129- روضه كافى ص 263: اللهم اكفنى شر سراقة بما شئت .
130- ترجمه
تاريخ يعقوبى ، ج 2/399 - 400، اسدالغابه ، ج 2/266.
131- جايى است نزديك مدينه
ميان رابغ و جحفه (مراصدالاطلاع ).
132- اسدالغابه ، ج 1/175.
133- الطبقات
الكبرى ، ج 1/236.
134- امتاع الاسماع ، ص 49.
135- بعضيها سوره هاى : (83)،
(32)، (56)، (100)، (113 و 114) را مكى دانسته اند.
136- سوره شماره (40) در
جدول سوره هاى مكى (پيش از اين ) نام برده شده ، در حالى كه مدنى بوده است ضمنا در
اين جا بايد سوره (99/ زلزال ) كه مدنى است و در هر هيچ يك از دو جدول نيامده است
افزوده شود.
137- بقره / 281.
138- ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/402 -
403.
139- انفال / 75.
140- سيرة النبى ، ج 2/177 - 220.
(11/5)
141- اعلام
الورى ، ص 81-82؛ الطبقات الكبرى ، ج 1/241-244.
142- سريه : به غزوه اى گفته
شده كه رسول خدا شخصا در آن شركت نداشتند و يكى از اصحاب به سركردگى سپاه تعيين مى
شده است .
143- سيرة النبى ، ج 2/223.
144- براى اطلاع نام و تربيت تاريخى
سريه هاى رسول خدا، رك : تاريخ پيامبر اسلام ، تاءليف دكتر محمد ابراهيم آيتى ، ص
240.
145- سيره ابن هشام ، ج 2/251.
146- طبقات ابن سعد، ج 2/9.
147-
امتاع الاسماع ، ص 81، شرح نهج البلاغه ، ج 3/330.
148- ماءخذ پيشين ، ج
1/126.
149- ماءخذ پيشين ، ج 2/23.
150- امتاع الاسماع ، ص 84.
151- شرح
نهج البلاغه ، ج 4/385.
152- سيرة النبى ، ج 2/271 - 274.
153- اسدالغابه ، ج
4/3؛ سيره ابن هشام ، ج 2/290.
154- نساء /97.
155- الطبقات الكبرى ، ج 2/22؛
امتاع الاسماع ، ص 101.
156- يعنى : كشته هايى كه در چاه بدر افكنده
شدند.
157- تاريخ پيامبر اسلام ، ص 284 - 290.
158- فهرست اسامى كشته شدگان و
اسيران قريش در كتاب (تاريخ پيامبر اسلام ) نوشته مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى در
صفحه 291 ذكر شده است .
159- ابن سعد تاريخ اين غزوه رانيمه محرم سال سوم هجرت
نوشته است .
160- اين سريه پنج روز مانده از رمضان (19 ماه پس از هجرت ) اتفاق
افتاد. (الطبقات الكبرى ، ج 2/27)
161- سيرة النبى ، ج 4/312؛ الطبقات الكبرى ،
ج 2/28.
162- شوّال سال دوم ، بيست ماه پس از هجرت .
163- سيرة النبى ، ج
2/422؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/30.
164- الطبقات الكبرى ، 2/34؛ سيرة النبى ، ج
2/425.
165- بحران : نام سرزمينى است در ناحيه فرع ، بين فرع و مدينه 8 بريد است
.
166- الطبقات الكبرى ، ج 2/35؛ سيرة النبى ، ج 2/425.
167- سيرة النبى ، ج
2/430؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/31.
168- امتاع الاسماع ، ص 112؛ الطبقات الكبرى ،
ج 2/36.
169- همان ابن هشام است .
(11/6)
170- امتاع
الاسماع ، ص 121 - 122؛ بحارالانوار، ج 6/512؛ شرح نهج البلاغه ، ج 3/365، از واقدى
.
171- ابن اسحاق از هند، دو تصنيف روايت كرده است .
172- آبى است در احد و
به همين مناسبت روز احد را (يوم المهراس ) گفته اند.
173- سيرة النبى ، ج
3/75-80.
174- سيرة النبى ، ص 80-81.
175- معارف ، ص 70.
176- الطبقات
الكبرى ، ج 2/42 - 43؛ شرح نهج البلاغه ، 3/400.
177- اسدالغابه ، ج
3/132.
178- در سيرة النبى : به ضم نون ضبط شده (ج 3/86) ولى در اسدالغابه : به
فتح نون (ج 5/555).
179- امتاع الاسماع ، ص 133؛ سيرة النبى ، ج 3/30.
180-
دلائل الصدق ، ج 2/301.
181- ماءخذ پيشين ، ص 271-274.
182- آل عمران /
173.
183- بعضى گفته اند: خالد بن سفيان (سيرة النبى ، 4/293؛ تاريخ يعقوبى ،
2/58).
184- آبگاهى براى (هذيل ) در ناحيه حجاز.
185- و به قولى با چهار نفر
ديگر از ده نفر.
186- بقره /204 - 207.
187- لقب است ، يعنى : شتابنده به سوى
مرگ .
188- نام 32 نفر از شهداى بئر معونه در كتاب تاريخ پيامبر اسلام ، ص 360،
نوشته مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى آمده است .
189- سيرة النبى ، ج
4/310.
190- سوره حشر كه ابن عباس آن را (سوره بنى نضير) مى ناميد درباره ايشان
نازل شده است .
191- به فتح جيم و تشديد حاء نيز خوانده اند، كسى بود كه مى
خواست از بالاى بام سنگى بر رسول خدا بيندازد و از اين طريق نظر سوء بنى نضير را
جامه عمل پوشد.
192- ابن هشام ، ج 3/214.
193- الطبقات الكبرى ، ج
2/61.
194- صحيح بخارى ، جزء 5، ص 145.
195- نساء /101 - 103.
196- ميان
آن و دمشق 5 روز راه و تا مدينه 15 يا 16 روز راه است
197- فرهنگ معين به كسر
قاف آورده است .
198- بقره /214؛ آل عمران /26-27، نور/62-64؛ احزاب
/9-25.
199- نساء /51 - 55.
200- بعضى : مسعربن رخيله گفته اند.
201- آل
عمران /173.
(11/7)
202- يليل :
جايى است نزديك بدر كه عمرو بن عبدود، مردان قريش را از حمله بنى بكر يكتنه نجات
داد.
203- سيره ابن هشام ، ج 3/240.
204- تاريخ يعقوبى ، ج
2/51.
.
205- سيره ابن هشام ، ج 3/248.
206- سيره ابن هشام ، ج 3/253 -
254.
207- در سيره ابن هشام به فتح سين و ميم (ج 3/255) و در جوامع السيره :
شمويل (ص 195) آمده است .
208- سيره ابن هشام ، ج 3/255 - 256 و جوامع السيره ،
ص 196.
209- سيرة النبى ، ج 4/284، غمره آورده است (غمر مرزوق ) آبگاهى از بنى
اسد است .
210- ميان ذى القصه و مدينه 24 ميل راه فاصله است .
211- التنبيه و
الاشراف ، ص 218.
212- ماءخذ پيشين ، ص 219.
213- هيفا، هفت ميلى مدينه
.
214- سرزمين بنى سليم .
215- طبقات ابن سعد، ج 2/79.
216- التنبيه و
الاشراف ، ص 218.
217- اين غزوه ، غزوه غابه و غزوه فزع نيز ناميده مى
شود.
218- اى سواران خداوند، سوار شويد.
219- يكى از بنى سعد بن هذيل يا به
گفته ابن هشام : سعد بن هذيم (ج 4/265).
220- سيره ابن هشام ، ج 4/265؛ تاريخ
طبرى ، ج 3/1557؛ التنبه و الاشراف ، ص 219.
221- سيره ابن هشام ، ج
3/280.
222- از فدك تا مدينه شش روز راه است
223- اين غزوه مريسيع هم ناميده
مى شود.
224- منافقون /7-8.
225- سيره ابن هشام ، ج 3/305 - 306.
226-
همان ماءخذ، ص 307.
227- سيره ابن هشام ، ج 3 / 313-315.
228- نور
/11-27.
229- سيره ابن هشام ، ج 3 / 288.
230- بر حسب ظاهر: اسير بن زارم ،
همان يسير بن زارم است كه در سريه بعد خواهد آمد.
231- شش ميلى خيبر (سيره ابن
هشام ، ج 4 / 266)
232- سيره ابن هشام ، ج 4 / 290 و در طبقات گفته است : در ذى
الجدر واقع در ناحيه قباء نزديك عير در شش ميلى مدينه (2/93).
233- سيره ابن
هشام ، ج 3 / 322؛ جوامع السيره ، ص 207.
234- عبارت داخل پرانتز از كتاب
بحارالانوار مجلسى گرفته شده است (ج 2/333).
235- سيره ابن هشام ، ج
3/331-332.
(11/8)
236- فتح
/10.
237- فتح /11.
238- سيره ابن هشام ، ج 3/337.
239- التنبيه و الاشراف
، ص 221-222.
240- عبارت (واى بر مادرش ) ترجمه عبارت عربى : (ويلمه ) (ويل لامه
) است كه معناى دعايى دارد و غالبا براى تعجب به كار مى رود، در اين جا نيز همين
معنى مقصود است .
241- ممتحنه /9-11.
242- ر.ك : تاريخ پيامبر اسلام ، تاءليف
دكتر محمد ابراهيم آيتى ص 480.
243- تاريخ يعقوبى ، ج 2/78.
244- يك بار براى
هدايت يافتن خودت و بار ديگر براى پيروى اهل كشورت از تو، يا هم يك بار در دنيا به
بقاى عزت و سلطنت و يك بار در آخرت به دخول در بهشت و رسيدن به ثوابهاى الهى ، يا
يك بار به سبب پيروى عيسى و يك بار ديگر براى ايمان به محمد.
245- انسان العيون
، ج 3/245.
246- تاريخ الامم ، ج 3/1566.
247- ماخذ پيشين ، در همان
جا.
248- شرح پرسشهاى قيصر و پاسخهاى ابوسفيان در كتاب (تاريخ پيامبر اسلام ) به
تفصيل آمده است ، ص 487.
249- تاريخ يعقوبى ، ج 2/78.
250- انسان العيون ، ج
3/247.
251- سيره ابن هشام ، ج 1/72.
252- مكاتيب الرسول ، ج
1/121-133.
253- در سيره ابن هشام ، ج 4/254 به كسر شين و سكون ميم آمده است
.
254- نامه هاى ديگر را در كتاب طبقات ابن سعد، ج 1/263-291 ملاحظه
كنيد.
255- روم /1-3.
256- (به خدا سوگند: اگر خدا نبود ما به راه راست هدايت
نمى شديم ، صدقه نمى داديم ، نماز نمى خوانديم ، چنانچه مردمى به ما ستم كنند و
بخواهند آشوب كنند، نخواهيم گذاشت ، خدايا بر ما آرامش نازل فرما و ما را در مواقع
برخورد با دشمنان ثابت قدم بدار.)
257- معجم البلدان ، ج 2/106.
258- قلعه
قموص يا قلعه ناعم (ر.ك : تاريخ يعقوبى ، ج 2/56).
259- جوامع السيره ، ص
212.
260- سيره ابن هشام ، ج 3/352.
261- ماءخذ پيشين .
262- بعضى او را
از شهداى (بثر معونه ) شمرده اند.
263- در سيرة النبى همين بيست نفر، به همين
ترتيب ذكر شده است (ج 3/357).
(11/9)
264- التنبيه
و الاشراف ، ص 224.
265- طبقات ابن سعد، ج 2/117.
266- ماءخذ پيشين .
267-
ماءخذ پيشين ، ج 2/118.
268- امتاع الاسماع ، ج 1/334.
269- طبقات ابن سعد، ج
2/126.
270- طبقات ابن سعد، ج 2/120.
271- يا عمرة القياص يا عمرة الصلح
ياغزوة القضاء(امتاع الاسماع ، ج 1/336).
272- اين ابيات ادامه دارد (رك : تاريخ
پيامبر اسلام ، ص 524).
273- طبقات ابن سعد، ج 2/123.
274- ابن هشام : رفاعة
بن قيس (ج 4/278).
275- التنبيه و الاشراف ، ص 229.
276- چون ابوقتاده نيز در
اين سريه بوده است ، لذا آن را سريه ابوتقاده به اضم ، هم گفته اند (طبقات ابن سعد،
ص 133).
277- التنبيه و الاشراف ، ص 229.
278- سيره حلبيه ، ج 3/195.
279-
رك : سيره ابن هشام ، ج 4/258، ولى در طبقات و سيره حلبيه : ميان دو چشم من .
(طبقات ، ج 2/1224 و سيره حلبيه ، ج 3/188).
280- سيره ابن هشام ، ج 4/271؛
طبقات ، ج 2/126.
281- طبقات ابن سعد، ج 2/127-128.
282- ماخذ پيشين
.
283- يا سريه موته : (طبقات ، ج 2/128).
284- امتاع الاسماع ، ج
1/246.
285- سيره ابن هشام ، ج 4/15.
286- جوامع السيره : بنى اراشه (ص
221).
287- ماخذ قبل : مالك بن راقله (ص 221).
288- سيره ابن هشام ، ج
4/21.
289- ماخذ پيشين ، ص 24.
290- يا: ذات السلسل : (امتاع الاسماع ، ج
1/352).
291- مجمع البيان ، ج 10/528.
292- يا: سريه خبط (امتاع الاسماع ، ج
1/354).
293- سيره ابن هشام ، ج 4/375-377؛ طبقات ، ج 2/133؛ امتاع الاسماع ، ج
6/356.
294- طبقات ، ج 2/133.
295- به آيات 1-4 و نيز آيات ديگر سوره ممتحنه
رجوع كنيد.
296- سيره ابن هشام ، ج 2/42-43.
297- سيره ابن هشام ، ج
4/49.
298- امتاع الاسماع ، ج 1/379.
299- سيره ابن هشام ، ج 4/53.
300- ج
22/19، 84-85.
301- تاريخ الرسل و مملوك ، ج 3/1654.
302- سيره ابن هشام ، ج
4/55.
303- تاريخ يعقوبى ، ج 2/60؛ سيره ابن هشام ، ج 4/54.
(11/10)
304- منابع
مختلف ، نام اءسيد را به اختلاف ضبط كرده اند: بر وزن كريم و زبير.
305- سيره
ابن هشام ، ج 4/56.
306- ماخذ پيشين ، ص 59.
307- سيره ابن هشام ، ج
4/69.
308- سيره ابن هشام ، ج 4/69.
309- طبقات ابن سعد، ج 2/146.
310-
التنبيه و الاشراف ، ص 233؛ امتاع الاسماع ، ج 1/398.
311- تاريخ يعقوبى ، ج
2/73؛ اعلام الورى ، ص 69.
312- اعلام الورى ، ص 69، تاريخ يعقوبى ، ج 2/73. (در
اعلام الورى به جاى بنى ديل ، بنى هذيل آمده است .)
313- تاريخ يعقوبى ، ج
2/73.
314- اعلام الورى ، ص 69.
315- سيره ابن هشام ، ج 4/71-72.
316-
تاريخ يعقوبى ، ج 2/61.
317- در اصل : سلمى . تصحيح از سيره ابن هشام ، ج 4/82؛
طبقات ، ج 2/150؛ امتاع الاسماع ، ج 1/404 و غيره .
318- سيره ابن هشام ، ج 4/84
- 85؛ امتاع الاسماع ، ج 1/43-44.
319- سيره ابن هشام ، ج 4/84- 85: امتناع
الاسماع ، ج 1/43 - 44 .
320- طبقات ابن سعد، ج 2/150، امتاع الاسماع ، ج
1/405.
321- توبه /25-26.
322- كه در حديبيه در زير آن بيعت كردند.
323-
امتاع الاسماع ، ج 1/408.
324- وطيس : به معناى تنور است و اين جمله ، كنايه از
شدت جنگ است .
325- توبه /25؛ سيره ابن هشام ، ج 4/91؛ امتاع الاسماع ، ج
1/410.
326- سيره ابن هشام ، ج 4/100.
327- ارشاد، ص 65.
328- سيره ابن
هشام ، ج 4/100 - 101؛ امتاع الاسماع ، ج 1/413.
329- ابوعامر اشعرى كه در سريه
اوطاس به شهادت رسيد، جزء شهداى حنين به حساب آمده است .
330- سيره ابن هشام ، ج
4/97؛ طبقات ابن سعد، 2/151، جوامع السيره ، ص 241؛ امتاع الاسماع ، ج 1/413؛ سيره
حلبيه ، ج 3/199.
331- امتاع الاسماع ، ج 1/415.
332- ارشاد، ص 69.
333-
امتاع الاسماع ، ج 1/420.
334- ماخذ پيشين ، ص 421.
335- سيره ابن هشام ، ج
4/125؛ طبقات ابن سعد، 2/158؛ امتاع الاسماع ، ج 1/418.
336- ابن هشام : حباب هم
گفته مى شود (سيره ، ج 4/129)
(11/11)
337- سيره ابن
هشام ، ج 4/135.
338- اسامى مشروح كسانى كه غنيمت دريافت داشتند در كتاب تاريخ
پيامبر اسلام (ص )، ص 603 آمده است .
339- طبقات ابن سعد، ج 2/153؛ امتاع
الاسماع ، ج 1/425-426.
340- سيره ابن هشام ، ج 4/141؛ امتاع الاسماع ، ج
1/430.
341- امتاع الاسماع ، ج 1/432.
342- كامل ابن اثير، ج 2/276.
343-
اصابه ، ج 3/296.
344- امتاع الاسماع ، ج 1/433.
345- كامل ، ج
2/229.
346- سال نهم هجرت را (سنة الوفود) گويند (سيره ابن هشام ،
4/205).
347- امتاع الاسماع ، ج 1/433-434.
348- طبقات ابن سعد، ج
2/162.
349- سيره ابن هشام ، ج 4/289؛ طبقات ، ج 2/163؛ امتاع الاسماع ، ج
1/443.
350- طبقات ابن سعد، ج 2/164.
351- سيره ابن هشام ، ج 4/159.
352-
امتاع الاسماع ، ج 1/446.
353- سيره ابن هشام ، ج 4/159.
354- توبه /81-82
(سيره ابن هشام ، ج 4/160).
355- تاريخ يعقوبى ، ج 2/67.
356- مجمع البيان ،
ج 5/257.
357- امتاع الاسماع ، ج 1/446.
358- ارشاد، ص 71.
359- سيره ابن
هشام ، ج 4/162؛ امتاع الاسماع ، ج 1/450.
360- امتاع الاسماع ، ج
1/450.
361- سيره ابن هشام ، ج 4/163-164.
362- امتاع الاسماع ، ج
1/456.
363- سيره ابن هشام ، ج 4/170، طبقات ، ج 2/166، امتاع الاسماع ، ج
1/446-483.
364- امتاع الاسماع ، ج 1/451.
365- ناشناخته است .
366-
ناشناخته است .
367- تاريخ يعقوبى ، ج 2/68 و منابع ديگر.
368- رك : تاريخ
پيامبر اسلام ، ص 639 به بعد.
369- توبه /118.
370- توبه 95-/94. (رك : سيره
ابن هشام ، ج 4/175-181؛ امتاع الاسماع ، ج 1/583-588).
371- التنبيه و الاشراف
، ص 237.
372- ماخذ پيشين .
373- سيره ابن هشام ، ج 4/188-191؛ امتاع الاسماع
، ج 1/498-500.
374- طبقات ابن سعد، ج 1/291.
375- طبقات ابن سعد، ج
1/297.
376- ماءخذ پيشين ، ص 299.
377- ماءخذ پيشين .
378- ماءخذ پيشين ،
ص 303.
379- سيره ابن هشام ، ج 4/215.
(11/12)
380- طبقات
ابن سعد، ج 1/314.
381- البداية و النهايه ، ج 5/93، طبقات ابن سعد، ج
1/315.
382- طبقات ابن سعد، ج 1/316.
383- سيره ابن هشام ، ج 4/222.
384-
صاحب صحاح گويد: اءوقيه در حديث و همچنين در گذشته : چهل درهم بوده است ، ليكن
اكنون در متعارف مردم و اندازه گيرى پزشكان : وزن ده درهم و پنج دهم درهم است (ماده
وقى ).
385- قبيله اى است از كنده (معجم البلدان ، ج 2/16).
386- قبيله اى
است از يمن (سيره حلبيه ، ج 3/236)
387- طبقان ابن سعد، ج 3/324)
388- ماءخذ
پيشين ، ص 325.
389- نام قبيله اى است از عرب (معجم البلدان ، ج 3/397).
390-
طبقات ابن سعد، ج 1/326.
391- قبيله اى است در يمن .
392- الطبقات الكبرى ، ج
1/327.
393- ماءخذ پيشين ، ص 328.
(11/13)